Đánh giá giáo trình phương pháp nghiên cứu khoa học pdf

Download giáo trình Phương pháp luận nghiên cứu khoa học Vũ Cao Đàm PDF full ✓ Sách giáo trình Phương pháp nghiên cứu khoa học Vũ Cao Đàm PDF ✓ Giáo trình phương pháp nghiên cứu khoa học PDF ✓ Tải xuống miễn phí.

Tải giáo trình Phương pháp luận nghiên cứu khoa học Vũ Cao Đàm PDF

XEM TRƯỚC 10 TRANG

TẢI FULL EBOOK PDF 205 TRANG

GIỚI THIỆU TÀI LIỆU

Nhan đề:Phương pháp luận nghiên cứu khoa họcTác giả:Vũ Cao ĐàmNăm xuất bản:2006Nhà xuất bản: Nhà xuất bản Khoa học và kỹ thuậtTóm tắt:

Cuốn sách Phương pháp luận nghiên cứu khoa học - Vũ Cao Đàm gồm có 7 phần với nội dung trình bày chắt lọc từ khoa học tự nhiên, khoa học xã hội, khoa học kỹ thuật và một số lĩnh vực khoa học có liên quan. Hoạt động nghiên cứu khoa học được trình bày theo hướng tiếp cận hoàn toàn khác "Luận điểm khoa học" được xem là tư tưởng xuyên suốt quá trình nghiên cứu khoa học.

Cuốn sách này đã đi từ tiếp cận giải thích sang tiếp cận phương diễn đến tiếp cận mục tiêu, giúp người đọc tiếp nhận các cơ sở lý thuyết của phương pháp nghiên cứu khoa học hoàn hảo hơn.

Cuốn sách là tài liệu học tập nghiên cứu cho các bạn sinh viên đang học đại học, sau đại học và cho mọi người làm việc trong lĩnh này nghiên cứu các lĩnh vực khoa học khác nhau.

Mục lục: 

Phần 1. Đại cương về nghiên cứu khoa học

• I. Khái niệm: “nghiên cứu khoa học”
• II. Phân loại nghiên cứu khoa học
• III. Sản phẩm của nghiên cứu khoa học
• Bài tập

Phần 2. Lý thuyết khoa học

• I. Khái niệm “lý thuyết hóa học”
• II. Các bộ phận hợp thành lý thuyết khoa học
• III. Sự phát triển của lý thuyết khoa học
• Bài tập

Phần 3. Lựa chọn và đặt tên đề tài

• I. Khái niệm “đề tài”
• II. Lựa chọn đề tài
• III. Đối tượng khách thể và phạm vi nghiên cứu
• IV. Đặt tên đề tài
• Bài tập

Phần 4. Xây dựng luận điểm khoa học

• I. Khái niệm
• II. Vấn đề khoa học
• III. Giả thiết khoa học
• Bài tập

Phần 5. Chứng minh luận điểm khoa học

• I. Đại cương về chứng minh luận điểm khoa học
• II. Chọn mẫu khảo sát
• III. Đặt giả thiết nghiên cứu
• IV. Chọn cách tiếp cận
• V. Phương pháp nghiên cứu tài liệu
• VI. Phương pháp phi thực nghiệm
• VII. Phương pháp thực nghiệm
• VIII. Phương pháp trắc nghiệm
• IX. Phương pháp xử lý thông tin
• X. Kiểm chứng giả thiết khoa học
• Bài tập

Phần 6. Trình bày luận điểm khoa học

• I. Bài báo khoa học
• II. Thông báo và tổng luận khoa học
• III. Công trình khoa học
• IV. Báo cáo kết quả nghiên cứu khoa học
• V.  Luận văn khoa học
• VI. Thuyết trình khoa học
• VII. Cách thức trình bày một chứng minh khoa học
• VIII. Ngôn ngữ khoa học
• IX   Trích dẫn khoa học
• X. Chỉ dẫn đề mục và chỉ dẫn tác giả
• Bài tập

Phần 7. Tổ chức thực hiện đề tài

• I. Dẫn nhập
• II. Các bước thực hiện đề bài
• III. Đánh giá nghiên cứu khoa học
• IV. Bảo hộ pháp lý cho các công trình khoa học

Bài tập tổng kết

Tài liệu tham khảo

Phụ lục : Biểu mẫu lập kế hoạch nghiên cứu khoa học

>> Xem thêm các tài liệu môn Phương pháp nghiên cứu khoa học:

Trên đây là tài liệu giáo trình Phương pháp luận nghiên cứu khoa học Vũ Cao Đàm PDF ViecLamVui - chuyên trang việc làm 24h miễn phí - gửi đến bạn. Hy vọng với các mẫu trên sẽ hỗ trợ tốt cho công việc của bạn

pdf

91

406 KB

12

195

4.4 (
17 lượt)

91406 KB12

Nhấn vào bên dưới để tải tài liệu

Đang xem trước 10 trên tổng 91 trang, để tải xuống xem vừa đủ hãy nhấn vào bên trên

Chủ đề tương quan

Tài liệu tương tự

Nội dung

Giáo trình phương pháp
nghiên cứu khoa học

1

Lời mở đầu

Nghiên cứu khoa học (NCKH) là một hoạt động then chốt hàng đầu trong những ngành
khoa học. Kết quả từ NCKH là những phát hiện mới về kiến thức, về bản chất sự vật,
phát triển nhận thức khoa học về thế giới, sáng tạo phương pháp và phương tiện kỹ thuật
mới có giá trị cao. Thực tế cho thấy, sinh viên khi bắt đầu làm luận văn tốt nghiệp và
ngay cả những người mới ra trường làm việc trong các cơ quan nghiên cứu đòi hỏi phải
có kiến thức và có phương pháp NCKH. Vì vậy, môn học phương pháp NCKH học là
nền tảng để trang bị cho các sinh viên tiếp cận NCKH.

Giáo trình “Phương Pháp Nghiên Cứu Khoa Học” được biên soạn với nhiều nội dung
cung cấp những thông tin, những kiến thức cơ bản, các bước trong NCKH, những kỹ
thuật cần thiết để tiếp cận phương pháp thí nghiệm và cách trình bày các kết quả NCKH.
Hy vọng rằng giáo trình này sẽ mang lại những kiến thức bổ ích và những thông tin thiết
thực cho sinh viên và những người bắt đầu làm công tác NCKH.

Chúng tôi xin chân thành cám ơn sự giúp đỡ của nhiều tác giả đã cung cấp sách tham
khảo và gởi tài liệu thông tin qua mạng giúp chúng tôi biên soạn giáo trình này.

Nhóm tác giả

Khái niệm khoa học và nghiên cứu khoa học

Summary: Phần này trình bày về khái niệm khoa học và nghiên cứu khoa học
Khoa học
Khoa học là quá trình nghiên cứu nhằm khám phá ra những kiến thức mới, học thuyết
mới, … về tự nhiên và xã hội. Những kiến thức hay học thuyết mới nầy, tốt hơn, có thể
2

thay thế dần những cái cũ, không còn phù hợp. Thí dụ: Quan niệm thực vật là vật thể
không có cảm giác được thay thế bằng quan niệm thực vật có cảm nhận.
Như vậy, khoa học bao gồm một hệ thống tri thức về qui luật của vật chất và sự vận động
của vật chất, những qui luật của tự nhiên, xã hội, và tư duy. Hệ thống tri thức này hình
thành trong lịch sử và không ngừng phát triển trên cơ sở thực tiễn xã hội. Phân biệt ra 2
hệ thống tri thức: tri thức kinh nghiệm và tri thức khoa học.
– Tri thức kinh nghiệm: là những hiểu biết được tích lũy qua hoạt động sống hàng ngày
trong mối quan hệ giữa con người với con người và giữa con người với thiên nhiên. Quá
trình nầy giúp con người hiểu biết về sự vật, về cách quản lý thiên nhiên và hình thành
mối quan hệ giữa những con người trong xã hội. Tri thức kinh nghiệm được con người
không ngừng sử dụng và phát triển trong hoạt động thực tế. Tuy nhiên, tri thức kinh
nghiệm chưa thật sự đi sâu vào bản chất, chưa thấy được hết các thuộc tính của sự vật và
mối quan hệ bên trong giữa sự vật và con người. Vì vậy, tri thức kinh nghiệm chỉ phát
triển đến một hiểu biết giới hạn nhất định, nhưng tri thức kinh nghiệm là cơ sở cho sự
hình thành tri thức khoa học.
– Tri thức khoa học: là những hiểu biết được tích lũy một cách có hệ thống nhờ hoạt động
NCKH, các họat động nầy có mục tiêu xác định và sử dụng phương pháp khoa học.
Không giống như tri thức kinh nghiệm, tri thức khoa học dựa trên kết quả quan sát, thu
thập được qua những thí nghiệm và qua các sự kiện xảy ra ngẫu nhiên trong hoạt động xã
hội, trong tự nhiên. Tri thức khoa học được tổ chức trong khuôn khổ các ngành và bộ
môn khoa học (discipline) như: triết học, sử học, kinh tế học, toán học, sinh học,…

Nghiên cứu khoa học
Nghiên cứu khoa học là một họat động tìm kiếm, xem xét, điều tra, hoặc thử nghiệm.
Dựa trên những số liệu, tài liệu, kiến thức,… đạt được từ các thí nghiệm NCKH để phát
hiện ra những cái mới về bản chất sự vật, về thế giới tự nhiên và xã hội, và để sáng tạo
phương pháp và phương tiện kỹ thuật mới cao hơn, giá trị hơn. Con người muốn làm
NCKH phải có kiến thức nhất định về lãnh vực nghiên cứu và cái chính là phải rèn luyện
cách làm việc tự lực, có phương pháp từ lúc ngồi trên ghế nhà trường.

Đề tài nghiên cứu khoa học
Khái niệm đề tài
Đề tài là một hình thức tổ chức NCKH do một người hoặc một nhóm người thực hiện.
Một số hình thức tổ chức nghiên cứu khác không hoàn toàn mang tính chất nghiên cứu
khoa hoc, chẳng hạn như: Chương trình, dự án, đề án. Sự khác biệt giữa các hình thức
NCKH nầy như sau:
* Đề tài: được thực hiện để trả lời những câu hỏi mang tính học thuật, có thể chưa để ý
đến việc ứng dụng trong hoạt động thực tế.
* Dự án: được thực hiện nhằm vào mục đích ứng dụng, có xác định cụ thể hiệu quả về
kinh tế và xã hội. Dự án có tính ứng dụng cao, có ràng buộc thời gian và nguồn lực.
* Đề án: là loại văn kiện, được xây dựng để trình cấp quản lý cao hơn, hoặc gởi cho một
cơ quan tài trợ để xin thực hiện một công việc nào đó như: thành lập một tổ chức; tài trợ
cho một hoạt động xã hội, … Sau khi đề án được phê chuẩn, sẽ hình thành những dự án,
chương trình, đề tài theo yêu cầu của đề án.
3

* Chương trình: là một nhóm đề tài hoặc dự án được tập hợp theo một mục đích xác định.
Giữa chúng có tính độc lập tương đối cao. Tiến độ thực hiện đề tài, dự án trong chương
trình không nhất thiết phải giống nhau, nhưng nội dung của chương trình thì phải đồng
bộ.
Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu
* Đối tượng nghiên cứu: là bản chất của sự vật hay hiện tượng cần xem xét và làm rõ
trong nhiệm vụ nghiên cứu.
* Phạm vi nghiên cứu: đối tượng nghiên cứu được khảo sát trong trong phạm vi nhất định
về mặt thời gian, không gian và lãnh vực nghiên cứu.
Mục đích và mục tiêu nghiên cứu
Khi viết đề cương nghiên cứu, một điều rất quan trọng là làm sao thể hiện được mục tiêu
và mục đích nghiên cứu mà không có sự trùng lấp lẫn nhau. Vì vậy, cần thiết để phân biệt
sự khác nhau giữa mục đích và mục tiêu.
* Mục đích: là hướng đến một điều gì hay một công việc nào đó trong nghiên cứu mà
người nghiên cứu mong muốn để hoàn thành, nhưng thường thì mục đích khó có thể đo
lường hay định lượng. Nói cách khác, mục đích là sự sắp đặt công việc hay điều gì đó
được đưa ra trong nghiên cứu. Mục đích trả lời câu hỏi “nhằm vào việc gì?”, hoặc “để
phục vụ cho điều gì?” và mang ý nghĩa thực tiển của nghiên cứu, nhắm đến đối tượng
phục vụ sản xuất, nghiên cứu.
* Mục tiêu: là thực hiện điều gì hoặc hoạt động nào đó cụ thể, rõ ràng mà người nghiên
cứu sẽ hoàn thành theo kế hoạch đã đặt ra trong nghiên cứu. Mục tiêu có thể đo lường
hay định lượng được. Nói cách khác, mục tiêu là nền tảng hoạt động của đề tài và làm cơ
sở cho việc đánh giá kế hoạch nghiên cứu đã đưa ra, và là điều mà kết quả phải đạt được.
Mục tiêu trả lời câu hỏi “làm cái gì?”.
Thí dụ: phân biệt giữa mục đích và mục tiêu của đề tài sau đây.
Đề tài: “Ảnh hưởng của phân N đến năng suất lúa Hè thu trồng trên đất phù sa ven sông ở
Đồng Bằng Sông Cửu Long”.
Mục đích của đề tài: Để tăng thu nhập cho người nông dân trồng lúa.
Mục tiêu của đề tài:
1. Tìm ra được liều lượng bón phân N tối hảo cho lúa Hè thu.
2. Xác định được thời điểm và cách bón phân N thích hợp cho lúa Hè thu.
Phương pháp khoa học
Summary: Đây là tài liệu về phương pháp khoa học
Thế nào là “khái niệm”
“Khái niệm” là quá trình nhận thức hay tư duy của con người bắt đầu từ những tri giác
hay bằng những quan sát sự vật hiện thực tác động vào giác quan. Như vậy, “khái niệm”
có thể hiểu là hình thức tư duy của con người về những thuộc tính, bản chất của sự vật và
mối liên hệ của những đặc tính đó với nhau. Người NCKH hình thành các “khái niệm” để
tìm hiểu mối quan hệ giữa các “khái niệm” với nhau, để phân biệt sự vật này với sự vật
khác và để đo lường thuộc tính bản chất của sự vật hay hình thành “khái niệm” nhằm mục
đích xây dựng cơ sở lý luận.
Phán đoán

4

Trong nghiên cứu, người ta thường vận dụng các khái niệm để phán đoán hay tiên đoán.
Phán đoán là vận dụng các khái niệm để phân biệt, so sánh những đặc tính, bản chất của
sự vật và tìm mối liên hệ giữa đặc tính chung và đặc tính riêng của các sự vật đó.

Suy luận
Có 2 cách suy luận: suy luận “suy diễn” và suy luận “qui nạp”
Cách suy luận suy diễn
Theo Aristotle, kiến thức đạt được nhờ sự suy luận. Muốn suy luận phải có tiền đề và tiền
đề đó đã được chấp nhận. Vì vậy, một tiền đề có mối quan hệ với kết luận rất rõ ràng.
Suy luận suy diễn theo Aristotle là suy luận đi từ cái chung tới cái riêng, về mối quan hệ
đặc biệt. Thí dụ về suy luận suy diễn của Aristotle trong Bảng 2.1.
Bảng 2.1 Thí dụ về suy luận suy diễn
Tiền đề chính:
Tất cả sinh viên đi học đều đặn
Tiền đề phụ:
Nam là sinh viên
Kết luận:
Nam đi học đều đặn
Suy luận qui nạp
Vào đầu những năm 1600s, Francis Bacon đã đưa ra một phương pháp tiếp cận khác về
kiến thức, khác với Aristotle. Ông ta cho rằng, để đạt được kiến thức mới phải đi từ thông
tin riêng để đến kết luận chung, phương pháp này gọi là phương pháp qui nạp. Phương
pháp nầy cho phép chúng ta dùng những tiền đề riêng, là những kiến thức đã được chấp
nhận, như là phương tiện để đạt được kiến thức mới. Thí dụ về suy luận qui nạp trong
Bảng 2.2.
Bảng 2.2 Thí dụ về suy luận qui nạp
Tiền đề riêng: Nam, Bắc, Đông và Tây tham dự lớp đều đặn
Tiền đề riêng:
Kết luận:

Nam, Bắc, Đông và Tây đạt được điểm cao
Sinh viên tham dự lớp đều đặn thì đạt được điểm cao

Ngày nay, các nhà nghiên cứu đã kết hợp hai phương pháp trên hay còn gọi là “phương
pháp khoa học” (Bảng 2.3). Phương pháp khoa học cần phải xác định tiền đề chính (gọi
là giả thuyết) và sau đó phân tích các kiến thức có được (nghiên cứu riêng) một cách
logic để kết luận giả thuyết.
Bảng 2.3 Thí dụ về phương pháp khoa học
* Tiền đề chính (giả thuyết):
Sinh viên tham dự lớp đều đặn thì đạt được điểm cao
* Tham dự lớp(nguyên nhân còn nghi ngờ):
5

Nhóm 1:
Nam, Bắc, Đông và Tây tham dự lớp đều đặn
Nhóm 2:
Lan, Anh, Kiều và Vân không tham dự lớp đều đặn

* Điểm(ảnh hưởng còn nghi ngờ):
Nhóm 1:
Nam, Bắc, Đông và Tây đạt được điểm 9 và 10

Nhóm 2:
Lan, Anh, Kiều và Vân đạt được điểm 5 và 6

* Kết luận:
Sinh viên tham dự lớp đều đặn thì đạt được điểm cao so với không tham
dự lớp đều đặn (Vì vậy, tiền đề chính hoặc giả thiết được công nhận là đúng)
Cấu trúc của phương pháp luận nghiên cứu khoa học
Nghiên cứu khoa học phải sử dụng PPKH: bao gồm chọn phương pháp thích hợp (luận
chứng) để chứng minh mối quan hệ giữa các luận cứ và giữa toàn bộ luận cứ với luận đề;
cách đặt giả thuyết hay phán đoán sử dụng các luận cứ và phương pháp thu thập thông tin
và xử lý thông tin (luận cứ) để xây dựng luận đề.
Luận đề
Luận đề trả lời câu hỏi “cần chứng minh điều gì?” trong nghiên cứu. Luận đề là một
“phán đoán” hay một “giả thuyết” cần được chứng minh. Thí dụ: Lúa được bón quá nhiều
phân N sẽ bị đỗ ngã.
Luận cứ
Để chứng minh một luận đề thì nhà khoa học cần đưa ra các bằng chứng hay luận cứ
khoa học. Luận cứ bao gồm thu thập các thông tin, tài liệu tham khảo; quan sát và thực
nghiệm. Luận cứ trả lời câu hỏi “Chứng minh bằng cái gì?”. Các nhà khoa học sử dụng
luận cứ làm cơ sở để chứng minh một luận đề. Có hai loại luận cứ được sử dụng trong
nghiên cứu khoa học:
* Luận cứ lý thuyết: bao gồm các lý thuyết, luận điểm, tiền đề, định lý, định luật, qui
luật đã được khoa học chứng minh và xác nhận là đúng. Luận cứ lý thuyết cũng được
xem là cơ sở lý luận.
* Luận cứ thực tiễn: dựa trên cơ sở số liệu thu thập, quan sát và làm thí nghiệm.
Luận chứng
Để chứng minh một luận đề, nhà nghiên cứu khoa học phải đưa ra phương pháp để xác
định mối liên hệ giữa các luận cứ và giữa luận cứ với luận đề. Luận chứng trả lời câu hỏi
“Chứng minh bằng cách nào?”. Trong nghiên cứu khoa học, để chứng minh một luận đề,
một giả thuyết hay sự tiên đoán thì nhà nghiên cứu sử dụng luận chứng, chẳng hạn kết
hợp các phép suy luận, giữa suy luận suy diễn, suy luận qui nạp và loại suy. Một cách sử
6

dụng luận chứng khác, đó là phương pháp tiếp cận và thu thập thông tin làm luận cứ khoa
học, thu thập số liệu thống kê trong thực nghiệm hay trong các loại nghiên cứu điều tra.

Phương pháp khoa học
Phương pháp khoa học (PPKH). Những ngành khoa học khác nhau cũng có thể có những
PPKH khác nhau. Ngành khoa học tự nhiên như vật lý, hoá học, nông nghiệp sử dụng
PPKH thực nghiệm, như tiến hành bố trí thí nghiệm để thu thập số liệu, để giải thích và
kết luận. Còn ngành khoa học xã hội như nhân chủng học, kinh tế, lịch sử… sử dụng
PPKH thu thập thông tin từ sự quan sát, phỏng vấn hay điều tra. Tuy nhiên, PPKH có
những bước chung như: Quan sát sự vật hay hiện tượng, đặt vấn đề và lập giả thuyết, thu
thập số liệu và dựa trên số lịệu để rút ra kết luận (Bảng 2.4). Nhưng vẫn có sự khác nhau
về quá trình thu thập số liệu, xử lý và phân tích số liệu.
Bảng 2.4 Các bước cơ bản trong phương pháp khoa học
Bước
Nội dung
1

Quan sát sự vật, hiện tượng

2

Đặt vấn đề nghiên cứu

3

Đặt giả thuyết hay sự tiên đoán

4

Thu thập thông tin hay số liệu thí nghiệm

5

Kết luận

Summary: Vấn đề nghiên cứu khoa học
Bản chất của quan sát
Trước đây, con người dựa vào niềm tin để giải thích những gì thấy được xảy ra trong thế
giới xung quanh mà không có kiểm chứng hay thực nghiệm để chứng minh tính vững
chắc của những quan niệm, tư tưởng, học thuyết mà họ đưa ra. Ngoài ra, con người cũng
không sử dụng phương pháp khoa học để có câu trả lời cho câu hỏi. Thí dụ ở thời đại của
Aristotle (thế kỷ IV trước công nguyên), con người (kể cả một số nhà khoa học) tin rằng:
các sinh vật đang sống có thể tự xuất hiện, các vật thể trơ (không có sự sống) có thể biến
đổi thành vật thể hay sinh vật sống, và cho rằng con trùn, bọ, ếch nhái,… xuất hiện từ
bùn lầy, bụi đất khi ngập lũ xảy ra.
Ngày nay, các nhà khoa học không ngừng quan sát, theo dõi sự vật, hiện tượng, qui luật
của sự vận động, mối quan hệ, … trong thế giới xung quanh và dựa vào kiến thức, kinh
nghiệm hay các nghiên cứu có trước để khám phá, tìm ra kiến thức mới, giải thích các qui
7

luật vận động, mối quan hệ giữa các sự vật một cách khoa học. Bản chất của quan sát là
cảm giác được cảm nhận nhờ giác quan như thị giác, thính giác, xúc giác, khướu giác và
vị giác. Các giác quan nầy giúp cho nhà nghiên cứu phát hiện hay tìm ra “vấn đề”
NCKH. Khi quan sát phải khách quan, không được chủ quan, vì quan sát chủ quan
thường dựa trên các ý kiến cá nhân và niềm tin thì không thuộc lĩnh vực khoa học.
Tóm lại, quan sát hiện tượng, sự vật là quá trình mà ý nghĩ hay suy nghĩ phát sinh trước
cho bước đầu làm NCKH. Việc quan sát kết hợp với kiến thức có trước của nhà nghiên
cứu là cơ sở cho việc hình thành câu hỏi và đặt ra giả thuyết để nghiên cứu.

“Vấn đề” nghiên cứu khoa học
Đặt câu hỏi
Bản chất của quan sát thường đặt ra những câu hỏi, từ đó đặt ra “vấn đề” nghiên cứu cho
nhà khoa học và người nghiên cứu. Câu hỏi đặt ra phải đơn giản, cụ thể, rõ ràng (xác định
giới hạn, phạm vi nghiên cứu) và làm sao có thể thực hiện thí nghiệm để kiểm chứng, trả
lời. Thí dụ, câu hỏi: “Có bao nhiêu học sinh đến trường hôm nay?”. Câu trả lời được thực
hiện đơn giản bằng cách đếm số lượng học sinh hiện diện ở trường. Nhưng một câu hỏi
khác đặt ra: “Tại sao bạn đến trường hôm nay?”. Rõ ràng cho thấy rằng, trả lời câu hỏi
này thực sự hơi khó thực hiện, thí nghiệm khá phức tạp vì phải tiến hành điều tra học
sinh.
Cách đặt câu hỏi thường bắt đầu như sau: Làm thế nào, bao nhiêu, xảy ra ở đâu, nơi nào,
khi nào, ai, tại sao, cái gì, …? Đặt câu hỏi hay đặt “vấn đề” nghiên cứu là cơ sở giúp nhà
khoa học chọn chủ đề nghiên cứu (topic) thích hợp. Sau khi chọn chủ đề nghiên cứu, một
công việc rất quan trọng trong phương pháp nghiên cứu là thu thập tài liệu tham khảo
(tùy theo loại nghiên cứu mà có phương pháp thu thập thông tin khác nhau).
Phân loại “vấn đề” nghiên cứu khoa học
Sau khi đặt câu hỏi và “vấn đề” nghiên cứu khoa học đã được xác định, công việc tiếp
theo cần biết là “vấn đề” đó thuộc loại câu hỏi nào. Nhìn chung, “vấn đề” được thể hiện
trong 3 loại câu hỏi như sau:
a/ Câu hỏi thuộc loại thực nghiệm.
b/ Câu hỏi thuộc loại quan niệm hay nhận thức.
c/ Câu hỏi thuộc loại đánh giá.
a/ Câu hỏi thuộc loại thực nghiệm
Câu hỏi thuộc loại thực nghiệm là những câu hỏi có liên quan tới các sự kiện đã xảy ra
hoặc các quá trình có mối quan hệ nhân-quả về thế giới của chúng ta. Để trả lời câu hỏi
loại nầy, chúng ta cần phải tiến hành quan sát hoặc làm thí nghiệm; Hoặc hỏi các chuyên
gia, hay nhờ người làm chuyên môn giúp đở. Câu hỏi thuộc loại nầy có trong các lãnh
vực như sinh học, vật lý, hóa học, kinh tế, lịch sử,… Thí dụ: Cây lúa cần bao nhiêu phân
N để phát triển tốt? Một số câu hỏi có thể không có câu trả lời nếu như không tiến hành
thực nghiệm. Thí dụ, loài người có tiến hóa từ các động vật khác hay không? Câu hỏi này
có thể được trả lời từ các NCKH nhưng phải hết sức cẩn thận, và chúng ta không có đủ
cơ sở và hiểu biết để trả lời câu hỏi nầy. Tất cả các kết luận phải dựa trên độ tin cậy của
số liệu thu thập trong quan sát và thí nghiệm. Những suy nghĩ đơn giản, nhận thức không
thể trả lời câu hỏi thuộc loại thực nghiệm nầy mà chỉ trả lời cho các câu hỏi thuộc về loại
quan niệm.
b/ Câu hỏi thuộc loại quan niệm hay nhận thức
8

Loại câu hỏi này có thể được trả lời bằng những nhận thức một cách logic, hoặc chỉ là
những suy nghĩ đơn giản cũng đủ để trả lời mà không cần tiến hành thực nghiệm hay
quan sát. Thí dụ “Tại sao cây trồng cần ánh sáng?”. Suy nghĩ đơn giản ở đây được hiểu là
có sự phân tích nhận thức và lý lẽ hay lý do, nghĩa là sử dụng các nguyên tắc, qui luật,
pháp lý trong xã hội và những cơ sở khoa học có trước. Cần chú ý sử dụng các qui luật,
luật lệ trong xã hội đã được áp dụng một cách ổn định và phù hợp với “vấn đề” nghiên
cứu.
c/ Câu hỏi thuộc loại đánh giá
Câu hỏi thuộc lọai đánh giá là câu hỏi thể hiện giá trị và tiêu chuẩn. Câu hỏi này có liên
quan tới việc đánh giá các giá trị về đạo đức hoặc giá trị thẩm mỹ. Để trả lời các câu hỏi
loại nầy, cần hiểu biết nét đặc trưng giữa giá trị thực chất và giá trị sử dụng. Giá trị thực
chất là giá trị hiện hữu riêng của sự vật mà không lệ thuộc vào cách sử dụng. Giá trị sử
dụng là sự vật chỉ có giá trị khi nó đáp ứng được nhu cầu sử dụng và nó bị đánh giá
không còn giá trị khi nó không còn đáp ứng được nhu cầu sử dụng nữa. Thí dụ: “Thế nào
là hạt gạo có chất lượng cao?”.
Cách phát hiện “vấn đề” nghiên cứu khoa học
Các “vấn đề” nghiên cứu khoa học thường được hình thành trong các tình huống sau:
* Quá trình nghiên cứu, đọc và thu thập tài liệu nghiên cứu giúp cho nhà khoa học phát
hiện hoặc nhận ra các “vấn đề” và đặt ra nhiều câu hỏi cần nghiên cứu (phát triển “vấn
đề” rộng hơn để nghiên cứu). Đôi khi người nghiên cứu thấy một điều gì đó chưa rõ trong
những nghiên cứu trước và muốn chứng minh lại. Đây là tình huống quan trọng nhất để
xác định “vấn đề” nghiên cứu.
* Trong các hội nghị chuyên đề, báo cáo khoa học, kỹ thuật, … đôi khi có những bất
đồng, tranh cải và tranh luận khoa học đã giúp cho các nhà khoa học nhận thấy được
những mặt yếu, mặt hạn chế của “vấn đề” tranh cải và từ đó người nghiên cứu nhận định,
phân tích lại và chọn lọc rút ra “vấn đề” cần nghiên cứu.
* Trong mối quan hệ giữa con người với con người, con người với tự nhiên, qua hoạt
động thực tế lao động sản xuất, yêu cầu kỹ thuật, mối quan hệ trong xã hội, cư xử, … làm
cho con người không ngừng tìm tòi, sáng tạo ra những sản phẩm tốt hơn nhằm phục vụ
cho nhu cầu đời sống con người trong xã hội. Những hoạt động thực tế này đã đặt ra cho
người nghiên cứu các câu hỏi hay người nghiên cứu phát hiện ra các “vấn đề” cần nghiên
cứu.
* “Vấn đề” nghiên cứu cũng được hình thành qua những thông tin bức xúc, lời nói phàn
nàn nghe được qua các cuộc nói chuyện từ những người xung quanh mà chưa giải thích,
giải quyết được “vấn đề” nào đó.
* Các “vấn đề” hay các câu hỏi nghiên cứu chợt xuất hiện trong suy nghĩ của các nhà
khoa học, các nhà nghiên cứu qua tình cờ quan sát các hiện tượng của tự nhiên, các hoạt
động xảy ra trong xã hội hàng ngày.
* Tính tò mò của nhà khoa học về điều gì đó cũng đặt ra các câu hỏi hay “vấn đề” nghiên
cứu.
Summary: Đây là tài liệu về thu thập tài liệu và đặt giả thuyết
Tài liệu
Mục đích thu thập tài liệu
Thu thập và nghiên cứu tài liệu là một công việc quan trọng cần thiết cho bất kỳ hoạt
động nghiên cứu khoa học nào. Các nhà nghiên cứu khoa học luôn đọc và tra cứu tài liệu
9

có trước để làm nền tảng cho NCKH. Đây là nguồn kiến thức quí giá được tích lũy qua
quá trình nghiên cứu mang tính lịch sử lâu dài. Vì vậy, mục đích của việc thu thập và
nghiên cứu tài liệu nhằm:
* Giúp cho người nghiên cứu nắm được phương pháp của các nghiên cứu đã thực hiện
trước đây.
* Làm rõ hơn đề tài nghiên cứu của mình.
* Giúp người nghiên cứu có phương pháp luận hay luận cứ chặt chẻ hơn.
* Có thêm kiến thức rộng, sâu về lĩnh vực đang nghiên cứu.
* Tránh trùng lập với các nghiên cứu trước đây, vì vậy đở mất thời gian, công sức và
tài chánh.
* Giúp người nghiên cứu xây dựng luận cứ (bằng chứng) để chứng minh giả thuyết
NCKH.
Phân loại tài liệu nghiên cứu
Phân loại tài liệu để giúp cho người nghiên cứu chọn lọc, đánh giá và sử dụng tài liệu
đúng với lãnh vực chuyên môn hay đối tượng muốn nghiên cứu. Có thể chia ra 2 loại tài
liệu: tài sơ cấp (hay tài liệu liệu gốc) và tài liệu thứ cấp.
Tài liệu sơ cấp
Tài liệu sơ cấp là tài liệu mà người nghiên cứu tự thu thập, phỏng vấn trực tiếp, hoặc
nguồn tài liệu cơ bản, còn ít hoặc chưa được chú giải. Một số vấn đề nghiên cứu có rất ít
tài liệu, vì vậy cần phải điều tra để tìm và khám phá ra các nguồn tài liệu chưa được biết.
Người nghiên cứu cần phải tổ chức, thiết lập phương pháp để ghi chép, thu thập số liệu.
Tài liệu thứ cấp
Loại tài liệu nầy có nguồn gốc từ tài liệu sơ cấp đã được phân tích, giải thích và thảo
luận, diễn giải. Các nguồn tài liệu thứ cấp như: Sách giáo khoa, báo chí, bài báo, tập san
chuyên đề, tạp chí, biên bản hội nghị, báo cáo khoa học, internet, sách tham khảo, luận
văn, luận án, thông tin thống kê, hình ảnh, video, băng cassette, tài liệu-văn thư, bản thảo
viết tay, …
Nguồn thu thập tài liệu
Thông tin thu thập để làm nghiên cứu được tìm thấy từ các nguồn tài liệu sau:
* Luận cứ khoa học, định lý, qui luật, định luật, khái niệm,… có thể thu thập được từ
sách giáo khoa, tài liệu chuyên nghành, sách chuyên khảo, …
* Các số liệu, tài liệu đã công bố được tham khảo từ các bài báo trong tạp chí khoa
học, tập san, báo cáo chuyên đề khoa học, ….
* Số liệu thống kê được thu thập từ các Niên Giám Thống Kê: Chi cục thống kê, Tổng
cục thống kê, ….
* Tài liệu lưu trữ, văn kiện, hồ sơ, văn bản về luật, chính sách, … thu thập từ các cơ
quan quản lý Nhà nước, tổ chức chính trị – xã hội.
* Thông tin trên truyền hình, truyền thanh, báo chí, … mang tính đại chúng cũng được
thu thập, và được xử lý để làm luận cứ khoa học chứng minh cho vấn đề khoa học.

Giả thuyết
10