Hình thức xăm mình xưa và nay khác nhau như thế nào

Môn nghệ thuật hàng ngàn năm tuổi

Xăm mình là một hình thức ghi dấu bằng mực lên cơ thể, từ đó làm thay đổi sắc tố da, vì nhu cầu thẩm mỹ, tạo ấn tượng hoặc những mục đích khác. Xăm mình xuất hiện từ thời Đồ Đá mới. Rất nhiều những xác ướp được tìm thấy từ thiên niên kỷ thứ 5 trước Công Nguyên ở Ai Cập hay Siberia. Một số những xác ướp nổi tiếng có hình xăm như Ötzi the Iceman, xác ướp của Amunet,...

Nghệ thuật xăm mình xuất hiện rộng rãi trên toàn thế giới: người Ainu ở Nhật Bản, người Berber ở Bắc Phi, người Maori ở New Zealand, những bộ lạc ở vùng đào Thái Bình Dương, Châu Mỹ, Châu Âu, Philippin, Campuchia,... Bất chấp những điều cấm kỵ xung quanh việc xăm mình, nghệ thuật này vẫn trở nên ngày càng phổ biến hơn.

Ngay tại Việt Nam, trong sách Việt sử giai thoại, Nguyễn Khắc Thuần viết: một trong những tục cổ xưa nhất của người Việt là xăm mình, kéo dài đến cuối thế kỉ thứ XIII, đầu thế kỉ thứ XIV mới chấm dứt. Có người nói rằng, bởi tục này mà tên nước đầu tiên của người Việt là Văn Lang.

Về nguyên nhân xuất hiện của tục này, sách Lĩnh Nam chích quái [phần Hồng Bàng thị truyện] chép: Bấy giờ, dân trên núi xuống nước đánh bắt cá thường bị thuồng luồng gây thương tổn, bèn cùng nhau tâu việc ấy với Vua. Vua nói: “Các giống ở trên núi khác với các loài ở dưới nước. Các loài ở dưới nước chỉ ưa những gì giống với mình và ghét những gì khác mình, vì vậy, ta mới bị gây hại”. Thế rồi, nhà vua bèn ra lệnh cho ai nấy cũng phải lấy màu xăm hình thủy quái vào người. Từ đó, không bị thuồng luồng gây thương tích nữa. Tục vẽ mình của dân Bách Việt bắt đầu có kể từ đấy.

Nhằm khẳng định lý do xăm mình của người Việt cổ, Từ điển Lễ tục Việt Nam cũng ghi: Người Việt cổ từ 2000- 3000 năm trước có tục xăm hình những con thủy quái [rồng, rắn..] lên bụng, ngực, lưng, chân, tay…. Tương truyền, thuở xa xưa con người lặn lội vùng sông nước kiếm ăn, nên xăm hình lên người để không bị thủy quái làm hại và hòa nhập với động vật ở dưới nước, từ đó mới săn bắt được chúng.

Ngày nay, tục xăm mình để chống thủy quái hay thể hiện tinh thần đoàn kết, dũng cảm chống giặc ngoại xâm không còn nữa. Thay vào đó là những trào lưu, thói quen xăm mình của giới trẻ thể hiện sự yêu thích những hình xăm “nghệ thuật” hay thể hiện cá tính riêng của bản thân. Do đó, ra đời nhiều hình thức săm nghệ thuật khác nhau.

Theo anh Vương, một thợ xăm lâu năm trong nghề [thường trú tại Hà Đông, Hà Nội] thì những hình xăm được xếp vào hàng “cổ truyền” có thể kể đến như hình hoa sen, hình hạc trên trống đồng Đông Sơn, hình rồng, hình phượng... Đây đều là những hình xăm đã có từ ngàn năm, qua thời gian mà có thể “cách tân”, sáng tạo hơn, nhưng đều mang ý nghĩa linh thiêng.

Không phải chỉ của riêng "Dân anh, chị"

Hiện nay, định kiến cổ hủ về hình xăm đã trở nên mờ nhạt. Mọi người không còn coi hình xăm như là dấu hiệu tội phạm hay tầng lớp văn hóa thấp. Thay vào đó, mọi người đã có suy nghĩ tích cực hơn xem nó như là bộ môn nghệ thuật làm đẹp đặc biệt.

Tuy vậy đến thời điểm hiện tại, thế kỷ thứ 21 hình xăm vẫn chưa được toàn bộ xã hội công nhận như những bộ môn nghệ thuật bình thường khác nhất là những quốc gia Á Đông như ở Việt Nam. Tuy được chấp nhận và cho phép nhưng vẫn còn tồn tại số ít những người vẫn “dè bỉu” việc xăm hình. Những lời lẽ vô cùng khiếm nhã đối với những người có hình xăm hay những nghệ nhân xăm hình của một bộ phận không nhỏ trong xã hội khiến cái nhìn với bộ môn nghệ thuật này đang ở mức vô cùng phiến diện.

Những hình xăm trước đây thường được dân “đàn anh”, “đàn chị” sử dụng để thể hiện sức mạnh, sự nổi trội của mình. Nhưng theo năm tháng quan niệm đó vẫn còn tồn tại trong xã hội - bất cứ ai xăm hình cũng trở thành những người ăn chơi, thích thể hiện mà có máu giang hồ trong người. Sự thật, xăm hình cũng như hình xăm không phải mặc định là xấu. Đó đích thị là một bộ môn nghệ thuật làm đẹp. Những nghệ nhân xăm hình cũng là một người nghệ sĩ sáng tạo ra cái đẹp.

Một nghiên cứu do các chuyên gia từ Đại học Miami [Mỹ] thực hiện, cho rằng việc sở hữu một hình xăm bây giờ đã không còn bị kỳ thị nữa. Trái lại, nó giúp các ứng viên trông thời trang và cá tính hơn, dễ chiếm được thiện cảm từ nhà tuyển dụng. Đáng ngạc nhiên hơn, là tỷ lệ những người có hình xăm được thuê đang ngày càng cao, thậm chí ở một số ngành nghề còn có tỷ lệ lớn hơn những người không xăm.

"Những định kiến liên quan đến hình xăm có vẻ như đã dần biến mất, đặc biệt là với những người xem hình xăm là nghệ thuật và là cách để thể hiện bản thân"- giáo sư Michael French, nhà kinh tế học tại ĐH Miami cho biết,"khi hình xăm xuất hiện ngày càng nhiều, thì các doanh nghiệp vẫn kỳ thị hình xăm sẽ gặp bất lợi khi muốn tuyển dụng những nhân viên chất lượng tốt nhất."

Ít nhất trong 2 năm gần đây tại Mỹ, thu nhập của những nhân viên xăm mình không có sự khác biệt với người không có hình xăm. Điều này chứng tỏ sự phân biệt giữa họ đã không còn. Ước tính, khoảng 1/5 người Anh trưởng thành có hình xăm. Còn ở Mỹ, 20% người trẻ xăm mình. Tại Việt Nam, mặc dù chưa có con số ước tính cụ thể, nhưng không thể phủ nhận việc ngày càng có nhiều bạn trẻ tìm đến các cơ sở xăm mình để có cho mình một hình xăm theo ý muốn, hay thậm chí là để học cách xăm mình.

Văn hóa xăm - văn hóa đa sắc tộc

Một điều dễ nhận thấy là những hình xăm hiện nay không chỉ giới hạn với những hình ảnh “cổ truyền” đậm màu sắc huyền ảo, tôn giáo mà đã có cả sự “vay mượn” hay sáng tạo nên từ các nền văn hóa khác nhau. Một số nền văn hóa điển hình này có thể kể đến Nhật Bản với hình ảnh các võ sĩ đạo, mặt quỷ, kỹ nữ..., các nước Châu Âu với hiệp sỹ, thánh giá, cánh thiên thần...

Tuy chỉ mới ra đời từ thế kỉ XIX nhưng nghệ thuật xăm hiện đại đã có cho riêng mình nhiều bước tiến mới trong nghệ thuật xăm hình. Nghệ thuật xăm hiện đại thừa hưởng tất cả tinh hoa của nghệ thuật xăm cổ đại và trung đại. Vẫn áp dụng phương pháp xăm truyền thống là đưa mực vào dưới da bằng kim xăm, nhưng đã có sự cải tiến về các mũi kim được làm nhỏ hơn, mực xăm được sử dụng đặc biệt hơn.

Do những định kiến về văn hóa không tốt nên xăm nghệ thuật Việt Nam bắt đầu khá trễ. Trước kia những người xăm hình được xem là giang hồ, dân ăn chơi hoặc thành phần bất hảo. Tuy nhiên, giờ đây mọi người đã có cái nhìn khác, nhiều người còn xem xăm hình như một nghệ thuật.

Tuy bắt đầu trễ nhưng nghệ thuật xăm tại Việt Nam lại phát triển khá nhanh và đang dần thu hút được nhiều bạn trẻ có hứng thú với hình xăm. Số lượng thợ xăm trẻ theo học các lớp xăm mình ngày một gia tăng, cùng với sự phát triển vô cùng đa dạng về loại hình, từ nghệ thuật xăm tattoo, nghệ thuật xăm hiện đại, nghệ thuật xăm Nhật Bản, nghệ thuật xăm phương Tây,...

Anh M.H, nhân viên tại một doanh nghiệp tư nhân cho biết: “Bản thân tôi và vợ đã có đến 3 hình xăm, đều là vì yêu thích cái đẹp, sự độc đáo của những hoa văn trên cơ thể và ý nghĩa của mỗi hình, không hề có ý khoe khoang mình “hổ báo” hay “nghịch ngợm” gì. Không ít người bạn đồng trang lứa, và rất nhiều bạn trẻ tuổi hơn tôi từng xăm và coi xăm mình là một hình thức nghệ thuật.”

Văn hóa xăm mình ngày càng được nhiều bạn trẻ biết đến, đặc biệt là thông qua các sự kiện, cuộc thi liên quan, được tổ chức tại cả Việt Nam và quốc tế. Đặc biệt hơn, là khi chính Việt Nam cũng có những “thợ xăm” thi đấu và đạt những giải thưởng lớn. Gần đây nhất, tại cuộc thi Taiwan I Love Tattoo diễn ra tại Đài Loan, Trung Quốc ngày 19/11/2018, thí sinh Nguyễn Đức Hoàng đã xuất sắc giành giải nhất cuộc thi, hạng mục Best Realistic với bức hình kín lưng có tên “Narcos”.

Được biết, Taiwan I Love Tattoo là cuộc thi do Nghệ nhân Orientching tổ chức, với quy mô 10 năm một lần bắt đầu từ năm 2008. Đây là một trong những triển lãm xăm hình uy tín và lớn nhất châu Á cho đến nay, với sự tham gia của hơn 300 nghệ sĩ xuất sắc nhất trên khắp thế giới.

Thực tế, việc đánh giá con người cần dựa vào người đó thể hiện thế nào, chứ không phải những hình xăm trên cơ thể. Không chỉ là hình thức mà sâu sắc hơn là lời nói, hành động và sự cư xử cũng như việc làm của họ. Tất cả điều đó dựa trên một quá trình chứ không phải là việc của một giờ hay một ngày.