Hãy xem và ôn lại các nội dung nói về ngôi kể trong văn tự sự [kể chuyện] ở Ngữ Văn 6, tập một bằng cách trả lời các câu hỏi sau :
a] Kể theo ngôi thứ nhất là kể như thế nào ? Như thế nào là kể theo ngôi thứ ba ? Nêu tác dụng của mỗi loại ngôi kể.
b] Lấy ví dụ về cách kể chuyện theo ngôi thứ nhất và ngôi thứ ba ở một vài tác phẩm hay đoạn trích đoạn văn tự sự đã học.
c] Tại sao người ta phải thay đổi ngôi kể ?
2. Chuẩn bị luyện nói
Đọc đoạn trích sau và kể lại theo lời của chị Dậu [ngôi thứ nhất].
Chị Dậu xám mặt, vội vàng đặt con xuống đất, chạy đến đỡ lấy tay hắn:
- Cháu van ông, nhà cháu vừa mới tỉnh được một lúc, ông tha cho !
- Tha này ! Tha này !
Vừa nói hắn vừa bịch luôn vào ngực chị Dậu mấy bịch rồi lại sấn đến để trói anh Dậu.
Hình như tức quá không thể chịu được, chị Dậu liều mạng cự lại :
- Chồng tôi đau ốm, ông không được phép hành hạ !
Cai lệ tát vào mặt chị một cái đánh bốp, rồi hắn cứ nhảy vào cạnh anh Dậu.
Chị Dậu nghiến hai hàm răng :
- Mày trói ngay chồng bà đi, bà cho mày xem !
Rồi chị túm lấy cổ hắn, ấn dúi ra cửa. Sức lẻo khoẻo của anh chàng nghiện chạy không kịp với sức xô đẩy của người đàn bà lực điền, hắn ngã chỏng quèo trên mặt đất, miệng vẫn nham nhảm thét đòi trói vợ chồng kẻ thiếu sưu.
Người nhà lí trưởng sấn sổ bước đến giơ gậy chực đánh chị Dậu. Nhanh như cắt, chị Dậu nắm ngay được gậy của hắn. Hai người giằng co nhau, du đẩy nhau, rồi ai nấy đều buông gậy ra, áp vào vật nhau. Hai đứa trẻ con kêu khóc om sòm. Kết cục, anh chàng “hầu cận ông lí” yếu hơn chị chàng con mọn, hắn bị chị này túm tóc lẳng cho một cái, ngã nhào ra thềm.
[Ngô Tất Tố, Tắt đèn]
Gợi ý :
Muốn kể lại đoạn trích trên theo ngôi thứ nhất thì phải thay đổi những gì [từ xưng hô, lời dẫn thoại, chuyển lời thoại thành lời kể, chi tiết miêu tả, lời biểu cảm] ?
II - Luyện nói trên lớp
Kể lại câu chuyện trên theo ngôi thứ nhất cho cả lớp nghe [Trong khi kể, chú ý các yếu tố miêu tả và biểu cảm].
I - Chuẩn bị ở nhà
1. Ôn tập về ngôi kể
Hãy xem và ôn lại các nội dung nói về ngôi kể trong văn tự sự [kể chuyện] ở Ngữ Văn 6, tập một bằng cách trả lời các câu hỏi sau :
Câu a phần I trang 109 - SGK Ngữ văn 8, tập 1 :
Ngôi kể là vị trí giao tiếp mà người kể sử dụng để kể chuyện. Ngôi kể thường được thể hiện ra bằng nhân xưng trong lời kể.
Kể theo ngôi thứ nhất là người kể xưng tôi trong câu chuyện. Kể theo ngô này, người kể có thể trực tiếp kể ra những gì mình nghe, mình thấy, mình trải qua, có thể trực tiếp nói ra những suy nghĩ, tình cảm của chính mình, ... kể như là người trong cuộc làm tăng tính chân thực, tính thuyết phục "như là có thật" của câu chuyện. Kể theo ngôi thứ ba là người kể gọi tên các nhân vật bằng tên gọi của chúng. Cách kể này giúp người kể có thể kể một cách linh hoạt, tự do những gì diễn ra với nhân vật...
Ngôi kể thứ nhất [tôi] không thể tự do như ngôi kể thứ ba, người kể dưới hình thức nhân xưng "tôi" chỉ kể những gì "tôi" biết, "tôi" chứng kiến.
Câu b phần I trang 109 - SGK Ngữ văn 8, tập 1 :
Một vài ví dụ :
- Kể theo ngôi thứ nhất : Trong lòng mẹ, Tôi đi học, Lão Hạc, ..
- Kể theo ngôi thứ ba : Tức nước vỡ bờ, Cô bé bán diêm, ...
Câu c phần I trang 109 - SGK Ngữ văn 8, tập 1 :
Tùy vào mỗi cốt truyện cụ thể, ở những tình huống cụ thể mà người viết lựa chọn ngôi kể cho phù hợp. Cũng có khi trong một truyện, người viết dùng các ngôi kể khác nhau [thay đổi ngôi kể] để soi chiếu sự việc, nhân vật bằng các điểm nhìn khác nhau, tăng tính sinh động, phong phú khi miêu tả sự vật, sự việc và con người...
2. Chuẩn bị luyện nói [trang 110 - SGK - Ngữ Văn 8, tập 1]
Đọc đoạn trích sau và kể lại theo lời của chị Dậu [ngôi thứ nhất].Thay đổi nhân xưng trong lời dẫn, lời thoại có thể giữ nguyên; thay đổi nhân xưng đối với anh Dậu [có thể thay bằng “nhà tôi”, ví dụ : “Cai lệ tát vào mặt tôi một cái đánh bốp, rồi hắn cứ nhảy vào cạnh nhà tôi”] ; thay đổi một số từ ngữ trong lời dẫn thoại, ví dụ : “Tức quá, không thể chịu được, tôi liều mạng cự lại”. Thay đổi chi tiết miêu tả, biểu cảm, ví dụ :
“Tên người nhà lí trưởng sấn sổ bước đến giơ gậy chực đánh tôi. Nhanh tay, tôi nắm ngay được gậy của hắn. Tôi giằng co, du đẩy với hắn, rồi buông gậy ra, áp vào vật nhau với hắn. Hai đứa con tôi kêu khóc om sòm. Cuối cùng, hắn bị tôi túm tóc lẳng cho một cái, ngã nhào ra thềm."
II - Luyện nói trên lớp
Kể lại câu chuyện trên theo ngôi thứ nhất cho cả lớp nghe [Trong khi kể, chú ý các yếu tố miêu tả và biểu cảm].
Học sinh tự thực hiện kể trên lớp.
Phần I
NGÔI KỂ VÀ VAI TRÒ CỦA NGÔI KỂ TRONG VĂN TỰ SỰ
a] Đoạn 1 được kể theo ngôi thứ 3. Dấu hiệu: người kể gọi tên nhân vật bằng chính tên của họ [vua, em bé, cha], người kể giấu mình đi.
b] Đoạn 2 được kể theo ngôi thứ nhất. Dấu hiệu: nhân vật Dế Mèn tự xưng là “tôi”.
c] Người xưng “tôi” trong đoạn 2 là Dế Mèn.
d] Trong hai ngôi kể, ngôi kể thứ 3 có thể kể tự do, không bị hạn chế còn ngôi kể thứ nhất chỉ kể những gì mình biết và trải qua.
đ] Đổi ngôi trong đoạn 2 thành đoạn 3, thay “tôi” bằng “Dế Mèn” thì đoạn văn mới có nhiều tính khách quan hơn.
e] Không nên đổi ngôi kể thứ 3 của đoạn văn 1 thành ngôi kể thứ nhất, xưng tôi vì nếu đổi thì phải cấu tạo lại hầu như cả đoạn văn, phá vỡ cách kể ban đầu và nội dung chuyện cũng phải thêm bớt.
Phần II
LUYỆN TẬP
Câu 1 -> 3
Trả lời câu 1 [trang 89, SGK Ngữ văn 6, tập 1]:
Sau khi thay đổi ngôi kể thành ngôi thứ ba [chú ta] thì đoạn mới mang tính khách quan hơn.
Trả lời câu 2 [trang 89, SGK Ngữ văn 6, tập 1]:
Sau khi thay đổi ngôi thứ ba sang ngôi thứ nhất [thay “Thanh” bằng “tôi”]
⟹ Có tác dụng tô đậm thêm sắc thái tĩnh lặng của cảnh vật trong đoạn văn. Làm cho đoạn văn mang tính chất tự thuật.
Trả lời câu 3 [trang 90, SGK Ngữ văn 6, tập 1]:
Truyện “Cây bút thần” kể theo ngôi thứ 3. Vì ta nhận thấy, không có nhân vật nào xưng “tôi” mà gọi tên các nhân vật [Mã Lương, vua, tên địa chủ,…]
Câu 4 -> 6
Trả lời câu 4 [trang 90, SGK Ngữ văn 6, tập 1]:
Trong truyện cổ tích, truyền thuyết người ta hay kể chuyện theo ngôi thứ 3 là bởi:
- Người kể có thể linh hoạt, tự do kể ra những gì diễn ra với nhân vật.
- Những chuyện này đã xảy ra từ rất lâu rồi, người kể không được chứng kiến các sự việc chỉ nghe người khác truyền lại.
Trả lời câu 5 [trang 90, SGK Ngữ văn 6, tập 1]:
Khi viết thư, em dùng ngôi kể thứ nhất. Vì viết thư là để giãi bày tình cảm, để trao đổi những câu chuyện riêng tư của chính bản thân mình.
Trả lời câu 6 [trang 90, SGK Ngữ văn 6, tập 1]:
Ví dụ: Khi nhận được một chiếc váy mà em đã thích từ lâu:
- Hôm nay, tôi đã rất bất ngờ khi được mẹ tặng cho chiếc váy mà tôi đã thích từ lâu.
- Tôi vui sướng, trong lòng rạo rực và thử ngay chiếc váy mới.
- Tôi ôm chầm lấy mẹ và nói lời cảm ơn.