Luyện tập vận dụng các thao tác lập luận

+ Thao tác lập luận phân tích được sử dụng để làm rõ sự "khờ dại" của tự kiêu tự đại “Vì mình hay, còn nhiều người khác hay hơn mình. Mình giỏi, còn nhiều người giỏi hơn mình”. "Tự kiêu tự đại tức là thoái bộ" bởi vì “Sông to, biển rộng thì bao nhiêu nước cũng chứa được, vì độ lượng của nó rộng và sâu. Cái chén nhó, cái đĩa cạn thì một chút nước cũng đầy tràn, vì độ lượng của nó hẹp nhỏ”.

+ Thao tác so sánh “Người mà tự kiêu tự mãn thì cũng như cái chén, cái đĩa cạn” là sự so sánh đầy hình tượng, giúp người đọc hình dung thế nào là tự kiêu tự đại và tác hại của hai biểu hiện đó trong tính cách.

+ Tuy sử dụng cả hai thao tác lập luận nhưng thao tác lập luận phân tích đóng vai trò chủ đạo.

- Đoạn trích là ví dụ mẫu mực về việc vận dụng kết hợp lập luận phân tích với lập luận so sánh trong một đoạn văn nghị luận. Hai thao tác được tác giả sử dụng hài  hòa, linh hoạt. Cả hai đều làm sáng tỏ lập luận nhưng không chồng chéo nhau. Mỗi thao tác có thế mạnh riêng và vẫn thấy rõ được thao tác đóng vai trò chủ đạo [phân tích].

- Cách vận dụng kết hợp các thao tác lập luận trong một bài văn nghị luận:

+ Rất hiếm trường hợp người nghị luận chỉ sử dụng một thao tác lập luận trong đoạn văn. Bởi vậy, cần phải vận dụng kết hợp các thao tác lập luận.

+ Sự kết hợp các thao tác lập luận không có nghĩa là sử dụng chúng một cách ngang hàng, căn cứ vào mục đích nghị luận để xác định thao tác nào đóng vai trò chủ đạo. Mục đích quyết định việc lựa chọn thao tác nhưng thao tác và sự kết hợp thao tác cũng hỗ trợ đắc lực cho mục đích.

2. Vận dụng kết hợp thao tác lập luận phân tích và lập luận so sánh để viết một đoạn văn bàn về vẻ đẹp của một bài thơ [bài văn].

a]. Nếu coi phần văn bản đã viết là bộ phận của bài văn hoàn chỉnh, cần xác định:

- Chủ đề của bài văn.

- Để làm sáng tỏ chủ đề, cần nêu những luận điểm cụ thế và sắp xếp thành một dàn ý mạch lạc, hợp lí.

- Luận điểm nào sẽ được chọn để làm sáng tỏ? Đoạn văn nằm ở vị trí nào trong dàn ý? Cần dùng từ, câu như thế nào để chuyển ý cho phù hợp [liên kết với ý trước đó]?

b]. Để làm sáng tỏ luận điểm, cần đưa ra những luận cứ nào? Cần vận dụng các thao tác lập luận nào? Chọn thao tác phân tích hay so sánh là chính? Vì sao?

Câu 1: Tìm hiểu sự vận dụng của các thao tác lập luận trong đoạn trích “Thi nhân Việt Nam” của Hoài Thanh – Hoài Chân.

một. Đoạn trích viết về ảnh hưởng của Pháp trong thơ Việt Nam [thơ mới].

Quan điểm của tác giả về vấn đề đó: Thừa nhận ảnh hưởng Pháp trong Thơ mới nhưng khẳng định thơ Pháp không làm mất bản sắc dân tộc Việt Nam trong Thơ mới.

b. Các tác giả đã sử dụng thao tác phân tích là chủ yếu. Ngoài ra, đoạn trích còn sử dụng các thao tác so sánh, bác bỏ, bình luận.

c. Không phải bất kỳ bài viết, đoạn văn nào càng sử dụng nhiều luận cứ thì càng hấp dẫn. Để vận dụng hiệu quả các thao tác lập luận, người viết cần phải nắm vững vấn đề lập luận và mục đích lập luận. Thao tác nào nên dùng là chính, khi nào nên dùng thao tác khác?

Câu 2: Giả sử phải tập trình bày một luận điểm trong bài văn nghị luận về một trong những phẩm chất mà thanh niên ngày nay cần phải có, em hãy tiến hành theo các bước sau:

một. Bước đầu tiên

– Xác định chủ đề của bài văn: chọn chủ đề nghị luận [theo em đó là phẩm chất gì? năng động, nhạy bén, sáng tạo, tri thức…]

Xem thêm: Viết bài: Tập viết bản tin

– Xây dựng dàn ý:

+ Yêu cầu của giới trẻ hiện nay.

+ Để đáp ứng yêu cầu đó của thời đại, thanh niên cần có những phẩm chất…

+ Để có được phẩm chất đó, cũng như duy trì và phát triển nó, con người cần phải làm gì?

b. Bước thứ hai

Hãy suy nghĩ về cách trình bày một luận điểm trong phần thân bài của bạn:

– Lập luận nào để trình bày?

– Lập luận đó nằm ở đâu trong bài văn?

– Viết câu chủ đề.

– Tổ chức các luận điểm theo hình thức lập luận nào để làm nổi bật nhất luận điểm vừa nêu? [phân tích, bác bỏ, so sánh hoặc bình luận].

– Nên vận dụng kết hợp với các thao tác lập luận.

c. bước thứ ba

– Từ các bước chuẩn bị trên, học sinh luyện viết một [hoặc một số] đoạn văn. [Chú ý tính liên kết giữa câu với câu, đoạn với đoạn; thể hiện rõ phong cách nghị luận chính luận.

– Trình bày bài làm trước lớp, chỉnh sửa theo góp ý của nhóm để bài viết đạt chất lượng cao hơn.

Câu 3: Thực hành sau tiết học.

– Viết đoạn văn khai triển một luận điểm khác của dàn ý đã lập.

– Đối với các vấn đề sau:

+ Một bài thơ [bài hát, phim] gây tranh cãi.

Xem thêm: Viết bài văn: Sự phát triển của từ vựng

+ Vấn đề tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại trong bối cảnh thế giới đang có xu hướng trở thành ngôi nhà chung.

+ Nên hay không nên bàn về nhược điểm của người Việt Nam?

Dựa vào thực tế trên lớp, em hãy viết một bài văn ngắn có sử dụng tổng hợp các thao tác lập luận về một trong các vấn đề trên.

Gợi ý: Chọn bài toán thứ ba.

Những ý tưởng sau đây có thể được thể hiện:

– Nêu những nét đẹp của con người Việt Nam [Dũng cảm trong chiến đấu, cần cù trong lao động, giàu lòng nhân ái,…]. Khẳng định: đó là niềm tự hào dân tộc; là sự ngưỡng mộ của bạn bè trên thế giới; Đây là những phẩm chất giúp chúng ta xây dựng và bảo vệ đất nước.

– Con người Việt Nam còn rất nhiều điểm yếu [ví dụ: bảo thủ trì trệ trong công việc; chống ngoại xâm thì hy sinh, chống tiêu cực thì còn nể nang, né tránh…]. Chỉ ra tác hại của nhược điểm.

– Khẳng định quan điểm: cần bảo vệ những điểm yếu của người Việt Nam. Đó là một cách “cải cách dân tộc” như nhà văn Lỗ Tấn [Trung Quốc] đã làm.