| Manh Manh nữ sĩ - Ảnh tư liệu |
Nói “nữ phóng viên chính hiệu” là bởi “trước đó ở Hà Nội cũng như Sài Gòn người giữ mục phụ nữ hay viết bài về phụ nữ, mặc dù ký tên là “Thị nọ Thị kia” nhưng đều là ký giả có râu” [Ngọa Long - 10 năm làng báo Sài Gòn, Đuốc Nhà Nam số ra ngày 17-10-1969].
Đó là Manh Manh nữ sĩ
Manh Manh nữ sĩ tên thật là Nguyễn Thị Kiêm [1914 - 2005], con ông huyện Nguyễn Đình Trị quê quán ở Gò Công. Ông Trị từng là chủ huyện Lái Thiêu, Thủ Dầu Một, nghị viên hội đồng thành phố chung “sổ” [liên danh tranh cử] với giáo sư Nguyễn Văn Bá, chủ bút báo Công Luận thời Diệp Văn Kỳ, Thần Chung. Ông Trị cũng là “bầu” của đội bóng đá Ngôi Sao Xanh và sau đó đội Ngôi Sao Gia Định lừng lẫy một thời.
Bà học Trường Nữ trung học bản xứ [Collège des Jeune Filles Annamites de Saigon, trường áo tím, Gia Long, nay là Nguyễn Thị Minh Khai] đến tú tài rồi bước vào nghề báo. Ban đầu bà chỉ là phóng viên thường, viết các mục nhỏ với bút hiệu YM, Nguyễn Văn MYM. Sau khi Phan Khôi đăng bài thơ Tình già [Phụ Nữ Tân Văn số 122 ngày 10-3-1932] thì tên tuổi bà sáng lên qua bút danh Nguyễn Thị Manh Manh hoặc tên thật khi ủng hộ Thơ mới và cổ vũ cho nữ quyền.
Giữa năm 1931, sau sáu tháng bị đình bản, có lẽ vì loạt bài viết về cuộc khởi nghĩa Yên Bái và bài tố cáo ông phủ Lâm Thao Đỗ Kim Ngọc ăn hối lộ, Phụ Nữ Tân Văn tái bản và đẩy mạnh chủ trương đấu tranh cho nữ quyền, cổ vũ lớp trẻ rèn luyện chữ quốc ngữ.
Bà Kiêm xuất hiện trong thời kỳ này khi mới 17 tuổi. Có lẽ vì còn quá trẻ nên bà chỉ làm phóng viên bình thường, thỉnh thoảng viết một bài về nữ quyền. Sau đó, khi mạnh mẽ ủng hộ Thơ mới bà bắt đầu nổi tiếng với những cuộc diễn thuyết, những bài viết về bình đẳng giới và thơ mới. Không chỉ ở Sài Gòn, bà còn đi diễn thuyết ở Huế, Hà Nội, Hải Phòng, Nam Định... Thậm chí báo Phụ Nữ Tân Văn còn mở hẳn mục Thơ mới bên cạnh mục Văn uyển đăng các loại thơ cũ.
Trong số báo 228 ra ngày 14-12-1933, bà viết bài trả lời ông Hoàng Tâm báo Đuốc Nhà Nam: “Vì có nhiều vấn đề đáng quan tâm hơn là thơ nên chúng tôi hoãn lại việc đăng lên báo. Nay ông có nhắc đến sửa soạn ăn mừng thắng trận của ông, tôi xin soạn một bài thơ mới của tôi viết cách nay hai tháng nay đăng lên báo. Nếu ông có dư thời giờ và báo Đuốc Nhà Nam có thiếu bài, ông cứ cho tôi hay, tôi sẽ đưa mấy bài Thơ mới cho ông đăng lên báo Đuốc Nhà Nam và phê bình luôn thể”.
| Rất đông người đến dự buổi diễn thuyết của Manh Manh nữ sĩ - Ảnh: Khánh Ký Saigon |
Diễn thuyết vì nữ quyền
Còn cuộc diễn thuyết của bà ở Hội Khuyến học Sài Gòn [SAMIPIC, tức Hội Nam kỳ trí đức thể dục, nay là số 606 Trần Hưng Đạo, quận 5], Hoài Thanh - Hoài Chân ghi nhận trong Thi nhân Việt Nam: “Từ hai tháng trước, hôm 26-7-1933, một nữ sĩ có tài và có gan, cô Nguyễn Thị Kiêm, đã lên diễn đàn Hội Khuyến học Sài Gòn thành lập đến bây giờ đã 25 năm. Lần thứ nhất một bạn gái lên diễn đàn và cũng lần thứ nhất có một cuộc diễn thuyết có đông người nghe như thế” [Hoài Thanh - Hoài Chân, Thi nhân Việt Nam, NXB Văn Học, Hà Nội 1988, trang 25].
Trong buổi diễn thuyết ấy, bà nói: “Muốn cho tình tứ không vì khuôn khổ mà bị đẹt mất [không lớn lên nổi] thì rất cần phải có một lối thơ khác, do lề lối nguyên tắc rộng rãi hơn. Thơ này khác hơn lối thơ xưa nên gọi là Thơ mới”. Và “chỉ mong lối Thơ mới được nhiều người để ý đến và nó có thể trở nên một lối thơ thông dụng để tả một cách thiết thực, rõ ràng những thi cảm của các nhà thi sĩ”. Thơ mới với sự cổ vũ của Nguyễn Thị Kiêm đã tạo ra một cuộc tranh luận dài trên báo chí cả trong Nam lẫn ngoài Bắc. Không chỉ nói, bà còn sáng tác Thơ mới, những bài Hai cô thiếu nữ, Viếng phòng vắng... để lại ấn tượng mạnh mãi về sau.
Về nữ quyền, trong buổi nói chuyện ở Hội chợ phụ nữ ngày 26-5-1932 tổ chức tại vườn Tao Đàn, bà nói: “Đối với những người như chúng tôi đây, ngu mà muốn học cho khôn, dốt mà muốn học cho giỏi, không biết mỹ thuật mà biết yêu mến mỹ thuật, không biết văn chương mà muốn cảm mến văn chương thì Nữ lưu học hội thiệt là cần ích cho chúng tôi lắm”.
Tại Huế, đêm 3-5-1934, trong bài nói chuyện “Dư luận nam giới với phụ nữ tân tiến”, bà nói: “Chủ nghĩa phụ nữ là làm thế nào để giải phóng phụ nữ khỏi những lễ giáo hủ bại, binh vực quyền lợi cho phụ nữ, kiếm những cách sinh hoạt cho chị em để sự sống của mình được hoàn toàn hơn, và nâng cao trình độ trí thức của mình”.
Làm vậy là bởi khi ấy vẫn còn quan niệm: “Đến thế kỷ thứ 20 đàn bà An Nam lại có nảy sanh một số người quái gở! Họ vượt ra khỏi buồng the, chẳng theo lễ giáo cũ: họ cũng đi học đi làm như đàn ông. Họ tự do đi, đứng, nói cười, ra giữa công chúng vợt banh, đá cầu, lập hội hè, đến chỗ đông mà tranh cãi”. Tại hội quán Khai Trí Tiến Đức Hà Nội tối 8-9-1934 bà nói: “Đàn bà tân tiến là đàn bà mới, biết đi theo trào lưu xã hội, theo thời đại văn minh hiện chừ” và người đàn bà ấy chỉ “xin ngang hàng với đàn ông, xin được đồng một phẩm giá làm người trong xã hội”.
Buổi nói chuyện tại Hà Nội của bà được báo chí Hà Nội ghi nhận: “Tối hôm thứ bảy vừa rồi, cái lối cô Kiêm lên diễn đàn, công chúng đã ồ ạt kéo đến hội quán phố Hàng Trống như nước chảy, lũ lượt bọn năm bọn ba, ông có, bà có, trai có, gái có, đến nỗi mấy bác nhà quê đi đường ngơ ngác hỏi nhau: họ đi xem hội gì đông thế?” [báo Đông Pháp]. Tờ Ngọ Báo viết: “Trong nơi diễn đàn, ngày thường lỏng chỏng mấy bàn tổ tôm điếm, coi rộng thênh thang, hôm nay đà gấp đôi thế cũng chẳng đủ chỗ cho công chúng đứng, ngồi. Trên gác, dưới nhà, không một chỗ hở...”[Phụ Nữ Tân Văn số 259 ngày 20-9-1934].
Sự thành công của bà Nguyễn Thị Kiêm đã tạo ra một phong trào phụ nữ mới hết sức sôi nổi, thúc đẩy các bà tham gia nhiều hoạt động xã hội ở Sài Gòn, Hà Nội.
Đáng tiếc, cuối năm 1934, tờ Phụ Nữ Tân Văn đình bản, bà Kiêm mất chỗ dựa, phong trào cổ vũ Thơ mới và đấu tranh cho nữ quyền của bà bị xẹp xuống. Và bà trở thành một nhà báo bình thường cộng tác với một số báo đương thời. Sở trường của bà là phỏng vấn. Tuy vậy, bà cũng viết nhiều bài phê bình, ghi chép...
Người thấp lùn, bộ tướng núc ních, mặt má miếng bầu, môi nhọn như mỏ chim... đôi mắt sáng ngời, thông minh, ăn nói mau lẹ, gọn gàng, duyên dáng. Đó là nhận xét của nhà báo Ngọa Long. Với bộ tướng ấy, có thể nói bà Kiêm là “phụ nữ trời bắt xấu”. Tại buổi nói chuyện ở Hội Khuyến học Sài Gòn, để cử tọa trong phòng nhìn thấy diễn giả, bà phải... đứng trên bàn để nói! Vì vậy, trong làng báo Sài Gòn thập niên 1930, ai cũng coi bà như một đồng nghiệp nam.
Chỉ có một người nhìn bà là “phụ nữ” đó là nhà báo Lư Khê Trương Văn Em, người sau này gá nghĩa với bà năm 1937. Nhưng họ sống với nhau không lâu. Sau khi đứa con đầu lòng mất và bà không thể có con được nữa, hai người thỏa thuận chia tay. Năm 1950, bà lấy chồng người Pháp và qua Pháp ở cho đến ngày mất.
Đối với văn học Việt Nam bà cũng có những đóng góp đáng kể, ít ra trong thể Thơ mới ở thập niên 1930. Thế nhưng hầu hết những ghi nhận về văn thơ 1930 - 1945 đều lãng quên bà!
____________
Kỳ tới: Phong trào báo chí thống nhứt
TRẦN NHẬT VY
Kể từ khi mắc phải hội chứng buồng trứng đa nang, cô gái người Anh Harnaam Kaaur đã bị rối loạn cân bằng hoóc-môn, khiến cô bỗng mọc râu rậm rạp như… nam giới. Dù đang ở tuổi thanh xuân [25 tuổi] và vốn cũng sở hữu một ngoại hình dễ coi, nhưng Harnaam Kaaur bỗng rơi vào một cơn khủng hoảng cả về thể chất và tinh thần.
Khi câu chuyện của Harnaam Kaaur được biết tới trên nhiều mặt báo như một “chuyện lạ có thật”, cô đã luôn thể hiện sự vui vẻ, lạc quan, tự tin, điềm tĩnh. Dù điều này khiến cô nhận được sự cảm thông, yêu mến của nhiều độc giả, nhưng đồng thời Harnaam Kaaur cũng trở thành đối tượng bị tấn công trên mạng xã hội.
Harnaam Kaaur cho biết cô đã và đang phải đón nhận những lời chế nhạo độc ác. Harnaam Kaaur đến từ Slough, London, Anh, cô đã dũng cảm đương đầu với tình trạng bệnh tật của mình từ gần 15 năm nay và thậm chí đã quyết định sẽ sống chung với những điều dị biệt của mình, cô quyết định không cạo râu nữa.
Chính từ đây, Harnaam Kaaur được biết tới và xuất hiện trên khắp các mặt báo quốc tế. Trong tháng 3 này, một lần nữa Harnaam Kaaur lại trở thành tâm điểm của báo chí khi cô trở thành người mẫu trong buổi trình diễn thiết kế trang sức tại một sự kiện tổ chức ở London, Anh.
Harnaam Kaaur mới chỉ 11 tuổi khi cô được chẩn đoán bị mắc hội chứng buồng trứng đa nang, đúng thời điểm cô bắt đầu bước vào thời kỳ dậy thì. Harnaam đã trải qua một thời niên thiếu với nhiều ký ức kinh khủng, liên tục bị bạn bè chọc phá vì sự dị biệt của mình, khiến cô rơi vào trầm cảm, liên tục có những hành động gây hại cho bản thân và thậm chí từng tự tử.
Ở tuổi 16, sau nhiều năm đối diện với việc bị bắt nạt ở trường học và liên tục gặp phải những điều khó xử khi đi ra ngoài, Harnaam Kaaur quyết định sẽ không tự làm hại bản thân vì cách nhìn nhận của mọi người nữa, cô sẽ thôi không đẩy mình vào những suy nghĩ tiêu cực, và kể từ đó quyết định sẽ yêu thương chính mình, chấp nhận những dị biệt của mình.
Harnaam Kaaur giờ đây không còn tìm mọi cách để loại bỏ bộ râu của mình nữa mà thậm chí còn… nuôi râu, cô đã đủ tự tin và dũng cảm để bước ra ngoài, chấp nhận mọi ánh nhìn, những lời nhận xét, thậm chí cả sự kỳ thị, những lời lẽ, cử chỉ gây tổn thương ở ngoài đời cũng như trên mạng xã hội. Tất cả được cô đón nhận một cách bình thản.
Trong khi bắt đầu có những tín hiệu vui trong công việc thì đồng thời, cuộc sống riêng tư của Harnaam Kaaur cũng phải chấp nhận những bất lợi. Cô chia sẻ chân thực rằng chuyện hẹn hò của mình đang diễn ra rất khó khăn vì “đàn ông thường bỏ chạy” trước sự dị biệt của cô, tuy vậy, Harnaam Kaaur cho rằng chuyện này “cũng thật hài hước”.
Trước đây, Harnaam Kaaur từng xuất hiện công khai bên một người đàn ông, nhưng vì lý do nào đó mà Harnaam Kaaur không muốn công khai, giờ đây, họ đã đường ai nấy đi.
“Tôi có những điều ý nghĩa hơn để sống cho cuộc đời mình, thay vì tiếp tục để những con người xa lạ liên tiếp tấn công mình và khiến mình cảm thấy khốn khổ” - Harnaam Kaaur chia sẻ. Harnaam Kaaur cũng hy vọng rằng những gì cô đang làm sẽ giúp những người khác tìm thấy sức mạnh trong cuộc sống để chấp nhận những dị biệt của riêng họ và dũng cảm để được là chính mình.
Bích Ngọc
Theo The Sun