Thuốc chống loạn thần olanzapine
|
Thuốc Olanzapine thuộc nhóm thuốc chống loạn thần không điển hình và hiện tại được sử dụng rất phổ biến trong điều trị các rối loạn tâm thần. Tuy nhiên, cơ chế của thuốc rất phức tạp nên tiềm ẩn khá nhiều rủi ro và tác dụng ngoại ý khi sử dụng. Olanzapine là một loại thuốc an thần kinh/ thuốc chống loạn thần không điển hình (thuốc chống loạn thần thế hệ II). Loại thuốc này được sử dụng trong điều trị các bệnh rối loạn tâm thần như tâm thần phân liệt, rối loạn lưỡng cực, trầm cảm, rối loạn lo âu có triệu chứng loạn thần,… Cơ chế của thuốc rất phức tạp và chưa biết rõ hoàn toàn. Một số thông tin cần biết về thuốc:
Olanzapine là thuốc chống loạn thần thế hệ II và là dẫn chất của dibenzodiazepin. Các chuyên gia nhận thấy, cơ chế của thuốc có liên quan đến tính đối kháng với serotonin type 2, type 3, type 6 và dopamin ở hệ thần kinh trung ương. Ngoài ra, Olanzapine còn đối kháng với các thụ thể muscarin M1, M2, M3, M4, M5, đồng thời đối kháng histamine H1, thụ thể alpha-1 adrenergic và kháng cholinergic. Có thể thấy, loại thuốc này tác dụng lên nhiều các yếu tố nội sinh của não bộ. Mặc dù tác dụng chưa được nghiên cứu đầy đủ nhưng qua các nghiên cứu đã thực hiện, Olanzapine được cho là có những công dụng sau:
Nhìn chung, Olanzapine có tác dụng tương tự các loại thuốc chống loạn thần khác. Tuy nhiên, do có đặc tính dược lý khác biệt nên loại thuốc này ít có nguy cơ gây hội chứng ngoại tháp, ít gây loạn vận động muộn, ít tăng tiết hormone prolactin (chứng vú to ở nam giới). Trong điều trị tâm thần phân liệt, Olanzapine có hiệu quả với các biểu hiện ức chế, dương tính và âm tính. Tương tự như các loại thuốc an thần kinh khác, Olanzapine được chỉ định trong điều trị các bệnh lý như:
Olanzapine chủ yếu được dùng cho người trên 18 tuổi. Những trường hợp từ 12 – 17 tuổi thường được sử dụng khi lợi ích cao hơn rủi ro tiềm tàng. Tùy theo tình trạng cụ thể, bác sĩ có thể chỉ định dùng dạng thuốc uống hoặc thuốc tiêm. Trong đó, tiêm bắp thường được chỉ định trong điều trị rối loạn hành vi và cơn kích động ở người lớn bị tâm thần phân liệt và hưng cảm. Chống chỉ định với thuốc Olanzapine:
Ngoài những trường hợp chống chỉ định, thuốc Olanzapine có thể không được sử dụng nếu bác sĩ nhận thấy nguy cơ cao hơn lợi ích. Do đó trước khi dùng thuốc, bệnh nhân cần phải thông báo với bác sĩ tình trạng sức khỏe, tiền sử dị ứng, lịch sử dùng thuốc,… để được đánh giá nguy cơ. Olanzapine dạng tiêm bắp chỉ được sử dụng bởi các nhân viên y tế. Đối với bệnh nhân điều trị ngoại trú, thuốc được chỉ định dùng ở dạng viên uống. Tương tự như các loại thuốc khác, Olanzapine được sử dụng bằng cách nuốt trọn viên thuốc với nước lọc. Liều lượng của thuốc sẽ được hiệu chỉnh tùy theo mức độ triệu chứng và độ tuổi của bệnh nhân. Để hạn chế tác dụng phụ, Olanzapine sẽ được sử dụng với liều thấp nhất có hiệu quả. Sau đó, liều dùng sẽ được tăng dần và chia thành nhiều lần sử dụng trong ngày. Liều dùng của thuốc khi sử dụng để điều trị tâm thần phân liệt:
Bệnh nhân trên 65 tuổi, người bị suy nhược, huyết áp thấp rất nhạy cảm với Olanzapine. Do đó, liều khởi đầu được khuyến cáo là 5mg/ ngày. Liều dùng của thuốc Olanzapine khi điều trị rối loạn lưỡng cực (được dùng trong giai đoạn hưng cảm cấp hoặc giai đoạn hỗn hợp)
Liều dùng của thuốc khi điều trị cơn kích động do rối loạn lưỡng cực (giai đoạn hưng cảm) hoặc tâm thần phân liệt:
Liều dùng Olanzapine cho người dưới 18 tuổi:
Không cần hiệu chỉnh liều lượng của thuốc cho bệnh nhân suy thận nhưng cần điều chỉnh cho bệnh nhân bị suy giảm chức năng gan. Trong quá trình điều trị, bệnh nhân cần tái khám thường xuyên để được theo dõi chặt chẽ. Olanzapine là thuốc an thần kinh được sử dụng phổ biến trong điều trị nhiều rối loạn tâm thần. Loại thuốc này được đánh giá mang lại hiệu quả cao nhưng tiềm ẩn không ít rủi ro, nguy cơ. Trước khi sử dụng thuốc, cần lưu ý một số vấn đề sau:
Bên cạnh hiệu quả an dịu thần kinh, thuốc Olanzapine cũng gây ra nhiều tác dụng không mong muốn. Vì cơ chế phức tạp nên tác dụng ngoại ý của thuốc xảy ra ở hầu hết các cơ quan bao gồm thần kinh trung ương, da, gan, tiêu hóa, mắt, nội tiết,… Các tác dụng phụ thường gặp:
Tác dụng phụ ít gặp:
Tác dụng phụ hiếm gặp:
Ngay khi gặp phải tác dụng ngoại ý, bệnh nhân cần thông báo với bác sĩ để được xử trí kịp thời. Đối với những trường hợp người bệnh không còn tỉnh táo, người thân cần đưa bệnh nhân đến bệnh viện trong thời gian sớm nhất. Tùy theo mức độ của tác dụng phụ, bác sĩ có thể thực hiện các biện pháp xử trí như:
Thuốc Olanzapine có cơ chế rất phức tạp, ảnh hưởng đến nhiều chất nội sinh bên trong não bộ nên có khả năng tương tác với nhiều loại thuốc khác nhau. Trong trường hợp đang sử dụng thuốc điều trị (bao gồm cả thuốc nam, đông y) hoặc dùng các viên uống bổ sung, TPCN, bệnh nhân nên thông báo đầy đủ với bác sĩ để được xem xét khả năng tương tác với loại thuốc này. Một số loại thuốc có tác dụng tương tác với Olanzapine:
Theo nghiên cứu, sử dụng Olanzapine trên 200mg có thể dẫn đến nguy cơ ngừng tim và tử vong. Ngoài ra, sử dụng thuốc quá liều cũng gây ra rất nhiều triệu chứng nghiêm trọng, đe dọa đến cả sức khỏe và tính mạng. Các triệu chứng thường khởi phát sau 1 – 2 giờ sử dụng thuốc và đạt tác dụng tối đa sau 4 – 6 giờ. Thời gian triệu chứng khởi phát phụ thuộc vào liều lượng và khả năng dung nạp. Các triệu chứng quá liều thường là giãn đồng tử, kháng cholinergic, tăng nhịp tim, kích động, co cứng cơ, các triệu chứng ngoại tháp, tăng tiết nước bọt, suy giảm ý thức, hôn mê, loạn nhịp tim, ngừng tim, ngừng hô hấp, động kinh, tăng hoặc hạ áp, hội chứng an thần kinh cấp tính,… Ngay khi nhận thấy các triệu chứng này hoặc phát hiện đã sử dụng thuốc quá liều, cần gọi cấp cứu để được xử trí kịp thời. Cách xử trí:
Olanzapine là loại thuốc được sử dụng trong nhiều trường hợp khác nhau. Tuy nhiên có thể thấy, các loại thuốc an thần nói chung và Olanzapine nói riêng gây ra nhiều tác dụng phụ bên cạnh những lợi ích mang lại. Chính vì vậy, có khá nhiều thắc mắc liên quan đến việc sử dụng loại thuốc này. Không ít người gặp phải tình trạng tăng cân khi sử dụng thuốc Olanzapine. Trên thực tế ngoài Olanzapine, các loại thuốc như thuốc chống trầm cảm, thuốc kháng viêm corticoid, thuốc kháng dị ứng, thuốc tránh thai hằng ngày cũng có thể gây ra tác dụng phụ là tăng cân. Tình trạng tăng cân khi sử dụng Olanzapine là do thuốc gây rối loạn chuyển hóa lipid dẫn đến hiện tượng tích tụ nhiều chất béo vào các cơ quan nội tạng. Tác dụng phụ này thấy rõ hơn ở những trường hợp dưới 18 tuổi. Để hạn chế tăng cân trong thời gian điều trị, cần tập thể dục thường xuyên, tránh dùng thức ăn chứa nhiều chất béo, đường và nên thay thế ngũ cốc nguyên hạt cho các loại ngũ cốc đã qua tinh chế. Như đã đề cập, Olanzapine được sử dụng để điều trị tâm thần phần liệt và rối loạn lưỡng cực (thường dùng trong giai đoạn hưng cảm). Ngoài ra, nhờ cơ chế tác dụng đa dạng, loại thuốc này cũng được cân nhắc sử dụng trong một số trường hợp khác như:
Olanzapine là thuốc đặc hiệu trong điều trị tâm thần phân liệt và giai đoạn hưng cảm của rối loạn lưỡng cực. Loại thuốc này mang lại hiệu quả cao trong việc giảm các cơn kích động và ổn định khí sắc (tâm trạng). Ngoài ra, thuốc cũng được sử dụng khi điều trị rối loạn lo âu, trầm cảm có các hành vi tự hại, tự sát hoặc thực hiện các hành vi đe dọa đến sức khỏe, tính mạng của người khác. Trường hợp mất ngủ kinh niên cũng được cân nhắc dùng Olanzapine. Nhìn chung, loại thuốc này mang lại hiệu quả khá cao trong những trường hợp kể trên. Vì vậy khi được chỉ định, bệnh nhân cần sử dụng thuốc theo đúng hướng dẫn để kiểm soát triệu chứng một cách hiệu quả. Olanzapine thuộc nhóm thuốc chống loạn thần thế hệ II. Đặc điểm của nhóm thuốc là không gây nghiện, khác với thuốc chống loạn thần thế hệ I. Chính vì vậy, loại thuốc này thường được sử dụng trong thời gian dài để khôi phục lại sự cân bằng của các yếu tố nội sinh bên trong não bộ. Mặc dù vậy, thuốc có khả năng phụ thuộc và gây ra tác dụng phụ vĩnh viễn nếu lạm dụng quá mức. Thuốc Olanzapine thường được sử dụng lâu dài để khôi phục sự cân bằng của các chất dẫn truyền thần kinh bên trong não bộ. Tuy nhiên, những trường hợp như trầm cảm, rối loạn lo âu có triệu chứng loạn thần thường được chỉ định dùng ngắn hạn cho đến khi các triệu chứng này thuyên giảm. Vì vậy, việc sử dụng Olanzapine trong bao lâu phụ thuộc vào tình trạng sức khỏe và tiến triển bệnh của từng trường hợp. Ngoài ra, một số trường hợp có thể phải ngưng dùng thuốc do các tác dụng phụ nghiêm trọng. Olanzapine và các loại thuốc chống loạn thần có tác dụng tương tự nên thay vì dùng Olanzapine, bác sĩ có thể chỉ định sử dụng một số loại thuốc khác. Tuy nhiên, điểm chung của các loại thuốc này là đều có khả năng phụ thuộc. Vì vậy, không có loại thuốc nào có hiệu quả tương tự Olanzapine mà không gây ra hiện tượng phụ thuộc khi sử dụng. Nếu nhận thấy các triệu chứng bất thường trong thời gian sử dụng, bệnh nhân nên trao đổi với bác sĩ để được tư vấn điều chỉnh liều hoặc thực hiện một số biện pháp không dùng thuốc để cải thiện. Thuốc Olanzapine có cơ chế phức tạp và chưa được biết rõ hoàn toàn. Cho đến nay, kinh nghiệm lâm sàng khi sử dụng loại thuốc này vẫn chưa thực sự đầy đủ. Để hạn chế tối đa những tác dụng ngoại ý khi dùng Olanzapine, bệnh nhân có thể tham khảo một số kinh nghiệm sau:
Thuốc Olanzapine được sử dụng rất phổ biến trong điều trị tâm thần phân liệt, giai đoạn hưng cảm của rối loạn lưỡng cực, trầm cảm, rối loạn lo âu và các rối loạn tâm thần khác có các biểu hiện loạn thần. Loại thuốc này được đánh giá cao về hiệu quả nhưng tiềm ẩn khá nhiều tác dụng phụ. Do đó, bệnh nhân chỉ sử dụng thuốc khi có chỉ định và cần phải tuân thủ tuyệt đối hướng dẫn từ bác sĩ.
|
