Thực phẩm là nguồn cung cấp chất dinh dưỡng cho sự phát triển của cơ thể, đảm bảo cho cơ thể hoạt động và làm việc hiệu quả. Song, đó cũng là nguồn gây bệnh tiềm ẩn khi thực phẩm không đảm bảo an toàn vệ sinh. Thực phẩm sẽ phát huy được công dụng của nó khi được đảm bảo về chất lượng, nguồn gốc, vệ sinh trong quá trình sản xuất, chế biến. Vì vậy sức khỏe con người phụ thuộc rất nhiều vào loại thực phẩm mà chúng ta sử dụng hàng ngày.
Người chế biến thực phẩm phải đeo khẩu trang, bảo hộ đúng cách để đảm bảo ATTP.
Theo thông kê của Cục ATTP, thời gian qua, trong cả nước đã xảy ra 03 vụ ngộ độc thực phẩm tập thể sau khi tham gia đám cưới tại Huế, Thành phố Hồ Chí Minh và tỉnh Đắc Lắc; với số lượng người mắc lên đến hàng trăm người Trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn, năm 2015 đã xảy ra 02 vụ ngộ độc thực phẩm tập thể sau khi ăn đám cưới. Mặc dù không có ca tử vong nhưng đã ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe và kinh tế gia đình.
Như chúng ta đã biết, bảo đảm an toàn thực phẩm hiện đang được cả xã hội quan tâm hơn bao giờ hết. Bởi rau, thịt là thực phẩm chủ lực và phổ biến trong bữa ăn hàng ngày của người Việt Nam. Tuy nhiên, việc kiểm soát VSATTP trên rau, thịt hiện còn nhiều hạn chế; rau, thịt còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ ô nhiễm cao như tồn dư thuốc bảo vệ thực vật, nitrat trên rau; tồn dư chất cấm, thuốc kháng sinh trên thịt; nhiễm vi sinh gây bệnh trên rau, thịt… Các sản phẩm này không bảo đảm VSATTP có thể dẫn đến ngộ độc cấp, đe doạ đến tính mạng, sức khoẻ người tiêu dùng, về lâu dài các chất độc hại tích tụ dần trong cơ thể và có thể gây ra các bệnh mạn tính nguy hiểm, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khoẻ con người và giống nòi trong tương lai, ảnh hưởng đến an sinh và sự phát triển kinh tế - xã hội…
Theo các chuyên gia về y tế, con người khi ăn phải thực phẩm bị nhiễm độc, có thể trải qua những cơn đau tức thời, gây ra những cảm giác khó chịu đối với cơ thể thậm chí làm cho cơ thể kiệt quệ, nhiều trường hợp nặng có thể dẫn đến tử vong. Vấn đề kéo theo sau là những khoản chi phí cho tiền viện, thuốc, chi phí do mất thời gian làm việc của người bệnh cũng như người thân của họ. Đặc biệt, điều này còn ảnh hưởng đến tâm lý, khiến người bệnh giảm cả về thể lực và tinh thần.
Đề phát huy vai trò của thực phẩm đối với sức khỏe con người, rất cần thiết phải bảo đảm các yếu tố, như:
Đối với người tiêu dùng và nội trợ cần lựa chọn các sản phẩm thực phẩm có nguồn gốc, chất lượng được đảm bảo. Khi lựa chọn mua thực phẩm tại chợ, siêu thị cần quan tâm tới:Thương hiệu, thời hạn sử dụng, chỉ tiêu dinh dưỡng, chỉ tiêu liên quan đến vệ sinh an toàn thực phẩm ghi trên nhãn.
Đối với nhà sản xuất thực phẩm: Phải tuân thủ nghiêm ngặt các qui định của Nhà nước, sản xuất, chế biến, kinh doanh thực phẩm theo Luật An toàn thực phẩm. Việc sử dụng hóa chất, kháng sinh trong chăn nuôi, trồng trọt phải đúng loại, đúng liều lượng, đúng lúc và đúng cách. Việc giết mổ gia súc, gia cầm phải qua kiểm soát của cơ quan thú y; không buôn bán, vận chuyển, chế biến gia súc, gia cầm bị bệnh. Người sản xuất, chế biến, kinh doanh thực phẩm phải cập nhật kiến thức về vệ sinh an toàn thực phẩm, được kiểm tra sức khoẻ định kỳ và đảm bảo không mắc các bệnh truyền nhiễm liên quan đến chế biến thực phẩm. Thường xuyên giữ vệ sinh cá nhân, vệ sinh trong chế biến, từ bỏ các thói quen mất vệ sinh như dùng tay bốc thực phẩm,... Phải mang khẩu trang, bảo hộ đúng cách; rửa tay bằng xà phòng và nước sạch đúng cách sau khi đi vệ sinh hay tiếp xúc với vật bẩn, trước và sau khi chế biến thức ăn. Cơ sở sản xuất, chế biến thực phẩm phải đảm bảo môi trường luôn sạch và khô ráo. Rác, thức ăn thừa, nước thải phải được xử lý triệt để, cống rãnh sạch thoáng. Thiết bị, dụng cụ chế biến thường xuyên vệ sinh sạch sẽ, không để ruồi, kiến, gián, chuột, bụi tiếp xúc…
Có thể nói, để phát huy vai trò của thực phẩm an toàn đảm bảo sức khỏe con người, đảm bảo sự phát triển giống nòi thì việc đảm bảo VSATTP không chỉ riêng trong lĩnh vực quản lý của ngành chức năng, mà đòi hỏi “nhà sản xuất thực phẩm có lương tâm” và mỗi người tiêu dùng "là nhà thông thái" nâng cao ý thức và hành động trong việc đảm bảo VSATTP, để đảm bảo cho lợi ích, sức khoẻ của bản thân, gia đình và cộng đồng
Theo Cục ATTP, ở Việt Nam, tình hình ngộ độc thực phẩm và các bệnh truyền qua thực phẩm ở Việt Nam diễn ra khá nghiêm trọng ở một số địa phương. Trung bình mỗi năm có khoảng gần 170 vụ với hơn 5.000 người mắc và hơn 27 người chết do ngộ độc thực phẩm. Giai đoạn 2011 - 2016 đã ghi nhận 7 bệnh truyền qua thực phẩm, làm hơn 4 triệu người mắc bệnh khiến 123 người chết. Bệnh ung thư mỗi năm khiến 70.000 người chết và hơn 200.000 ca phát hiện mới, trong đó có một phần nguyên nhân từ sử dụng thực phẩm không an toàn.
Theo điều tra của Hiệp hội Ung thư thế giới, có 35% ca mắc bệnh ung thư có nguồn gốc từ thực phẩm không an toàn và có thể phòng được. Theo thống kê của Bộ Y tế, trong 10 nguyên nhân gây tử vong thì nguyên nhân do vi sinh vật gây bệnh đường ruột đứng thứ 2.
Số liệu của Tập đoàn Hóa chất Việt Nam cũng cho thấy, trong 5 năm [2011 - 2015], mỗi năm Việt Nam chi khoảng nửa tỷ USD để nhập khẩu khoảng 100 nghìn tấn thuốc bảo vệ thực vật, với 4.100 loại thương phẩm khác nhau thuộc 1.643 hoạt chất hóa học để sản xuất thuốc trừ sâu hóa học. Cùng với đó, nhiều loại hóa chất cấm vẫn được nhập lậu như Phospho hữu cơ, Clo hữu cơ, Wofatox, Monitos, Kelthane… là một trong những vấn đề đáng lo ngại hiện nay.
Tình trạng trên nếu kéo dài không chỉ ảnh hưởng đến sự phát triển ngành nông nghiệp mà còn đe dọa sức khỏe và cả tính mạng của cộng đồng.
Phải phân cấp trách nhiệm rõ ràng và chế tài xử phạt nặng để răn đe hiệu quả
Đề cập tới tình trạng mất vệ sinh ATTP và thực phẩm bẩn, nhiều ý kiến phân tích chỉ rõ, việc tuyên truyền, phổ biến kiến thức, chính sách, pháp luật về ATTP đã được tăng cường trong thời gian qua với nhiều hình thức đa dạng. Tuy nhiên, công tác vận động, tuyên truyền, giáo dục về ATTP chưa thường xuyên, kết quả còn hạn chế. Vẫn còn tình trạng nội dung thông tin không chính xác hoặc chưa được kiểm chứng, thiếu căn cứ khoa học, gây ảnh hưởng đến sản xuất, kinh doanh và niềm tin của nhân dân đối với công tác quản lý ATTP. Hơn nữa, truyền thông tư vấn trực tiếp của cán bộ có chuyên môn y tế, nông nghiệp hầu như chưa được quan tâm, kiến thức và hiểu biết về vệ sinh ATTP của người dân còn rất hạn chế…
Nghị định số 15/2018/NĐ-CP ngày 2/2/2018 quy định chi tiết một số điều của Luật ATTP cũng quy định rõ trách nhiệm của 3 Bộ trực tiếp liên quan tới vấn đề ATTP là Bộ Y tế, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cùng Bộ Công Thương. Tuy nhiên, việc để trách nhiệm chung, liên ngành cũng dễ dẫn tới tình trạng “cha chung không ai khóc” nên vẫn cần có những phân cấp cụ thể với những chế tài đi kèm chi tiết và nghiêm khắc hơn thì tính răn đe trong xử phạt vi phạm mới cao và mang tính giải quyết triệt để.
Thực tế cho thấy, không chỉ ở cấp Trung ương mà theo luật định, trách nhiệm cũng được chỉ rõ ở quản lý cấp địa phương nhưng việc xử lý còn lỏng lẻo, thiếu kiên quyết. Chính lãnh đạo các bộ, ngành liên quan cũng từng thừa nhận, đã có rất nhiều cuộc thanh tra nhưng đến cuối cùng, người bị xử lý lại là cơ sở sản xuất tiểu thương, còn các cơ quan quản lý địa phương hầu như không bị "sờ" tới. Do đó, hơn bao giờ hết, cũng cần phải làm rõ trách nhiệm của người đứng đầu địa phương từ cấp phường, xã cho đến quận huyện khi xảy ra vi phạm ATTP.
Phải thẳng thắn thừa nhận rằng, công tác bảo đảm vệ sinh ATTP gặp rất nhiều khó khăn và thách thức. Nhưng nếu quyết tâm và sự chung sức, đồng lòng thì “khó khăn nào cũng vượt qua”. Do đó, cần có biện pháp giải quyết đồng bộ từ chính quyền địa phương, ban hành quy chuẩn về vệ sinh ATTP, thông tin tuyên truyền thêm, tạo điều kiện cho doanh nghiệp sản xuất. Về phía doanh nghiệp, chính họ cũng phải chủ động trong cuộc chiến với thực phẩm bằng luôn đưa lợi ích của người tiêu dùng lên hàng đầu, tạo lập thương hiệu an toàn, sạch và uy tín.
Thêm một chú ý nữa là, song song với nâng cao công tác quản lý của cơ quan chức năng, chính bản thân người tiêu dùng cũng cần lên tiếng, tố cáo những cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm không an toàn mặc dù đấu tranh với các hành vi gian dối, sai phạm nghiêm trọng về ATTP còn nhiều gian nan, bởi các đối tượng sản xuất, kinh doanh thực phẩm bẩn hoạt động ngày càng tinh vi, khó phát hiện. Trong khi đó, việc quản lý, thanh tra, kiểm tra và phòng chống thực phẩm bẩn của các cơ quan hữu quan còn chồng chéo, bất cập, chế tài xử phạt chưa đủ sức răn đe. Người dân chưa kiên quyết với việc phòng chống vi phạm ATTP.
Nhưng cũng cần nhớ rằng, không thể đòi hỏi quá nhiều ở người tiêu dùng khi họ còn đang loay hoay với bộn bề cuộc sống lại phải kiêm nhiệm quá nhiều “vai”. Vừa lo lắng để là người tiêu dùng thông thái, sử dụng thực phẩm an toàn lại vừa là người tố cáo, phát hiện sai phạm ATTP. Tất nhiên, để hỗ trợ người tiêu dùng làm được điều đó, bản thân họ phải được cung cấp hai quyền nhằm bảo vệ chính bản thân mình. Thứ nhất là quyền thông tin, bởi hiện nay quyền thông tin về hàng hóa, đơn vị kinh doanh sản xuất còn hạn chế, người tiêu dùng khó có thể kiểm tra được chất lượng hàng hóa kể cả những hàng hóa có tem, giấy chứng nhận. Thứ hai là quyền an toàn, bởi hiện nay rất nhiều thực phẩm vẫn chứa nhiều tồn dư hóa chất, chất bảo quản dẫn đến tình trạng người tiêu dùng bị ngộ độc thực phẩm, nguy hiểm cho sức khỏe và tính mạng.