Hoạt động 2: Hình thành kiến thức
* Nội dung 1: Đọc hiểu văn bản
- Ý tưởng thiết kế hoạt động: Rèn cho học sinh năng lực giao tiếp, hợp tác. Tái hiện, nắm được những kiến thức cơ bản về tác phẩm. Củng cố kĩ năng đọc hiểu, phân tích nhân vật trong tác phẩm tự sự
- Nội dung hoạt động: Mỗi phương diện yêu cầu học sinh tái hiện trong phiếu học tập sẽ phản ánh được những khía cạnh chính của tác phẩm. Vì thế, các nhóm cần tái hiện và cùng trao đổi, trình bày để tái hiện những kiến thức cơ bản về nội dung, nhân vật và ý nghĩa tư tưởng của tác phẩm
- Phương pháp tổ chức dạy học: Sử dụng phương pháp làm việc nhóm và cá nhân. Sau khi hoàn thành sản phẩm, tứng nhóm và cá nhân trình bày để các nhóm khác phản biện, bổ sung. Sau đó giáo viên chốt và bổ sung những điểm chưa hợp lí, những thông tin, kiến thức còn thiếu.
- Phương tiện dạy học: Máy chiếu projecter, phiếu học tập, bảng phụ
- Sản phẩm: Hoàn thiện những yêu cầu trong phiếu học tập và các câu hỏi cá nhân
Hoạt động của GV và HS
Nội dung cần đạt
Hoạt động 2: Hình thành kiến thức
Thao tác 1: Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc- hiểu văn bản
- Phương pháp tổ chức dạy học: học sinh làm việc theo nhóm
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập
GV: Chia học sinh thành 3 nhóm.
Nhóm 1: Tìm hiểu quá trình hóa thân của Tấm? Ý nghĩa của những sự vật mà Tấm đã hóa thân?
Nhóm 2: Nhận xét về thái độ của Tấm trong quá trình đấu tranh giành lại hạnh phúc?
Nhóm 3: Tìm hiểu ý nghĩa phần kết thúc truyện.
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ
- Các nhóm học sinh bầu nhóm trưởng, thư kí và tiến hành thảo luận, lần lượt trả lời các câu hỏi của giáo viên.
- Học sinh mỗi nhóm ghi kết quả thảo luận lên bảng phụ.
- Giáo viên quan sát, hỗ trợ học sinh.
Bước 3: Báo cáo kết quả thảo luận
- Học sinh mỗi nhóm báo cáo kết quả thảo luận và treo bảng phụ lên để các nhóm khác nhận xét, bổ sung.
- Học sinh các nhóm khác thảo luận, nhận xét.
- GV: Quan sát, hỗ trợ học sinh.
Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập
- Giáo viên nhận xét về kết quả của các nhóm, rút kinh nghiệm về cách thảo luận, trình bày.
- Giáo viên chuẩn hóa kiến thức
GV: Theo em, vì sao từ quả thị, cô Tấm bước ra trở lại là người?
- Hình thức tổ chức dạy học: Thảo luận theo bàn
HS đại diện bàn trả lời: Đó là sức mạnh diệu kì của tình yêu thương
- Giáo viên nhận xét, chốt lại kiến thức bằng thơ minh họa:
- Không thể trông chờ sự cứu giúp xa xôi /Em đành phải đứng lên, phải gồng mình tranh đấu /Khi nước mắt dẫu trong, không đẩy lùi kẻ xấu / Thì sự căm hờn phải cất tiếng lên
-Em nghe không trái thị đã rơi xuống tay người/ Trái không chỉ rơi vì sức hút đất đai/ Trái rơi vì tay người ao ước/ Khi trái chạm tay người và người ấm ủ
/ Thì lừng hương và cô Tấm bước ra
[Nguyễn Khoa Điềm]
Nhóm 3: Vai trò của các yếu tố thần kì [chim vàng anh, cây xoan đào, khung cửi, quả thị] trong quá trình biến hóa của Tấm?
HS: suy nghĩ, khái quát kiến thức
GV: Nhận xét, chốt lại kiến thức
Gv: Nếu đôi giày là vật trao duyên thì cái gì là vật nối duyên? Vì sao?
HS: suy nghĩ, khái quát kiến thức
GV: Nhận xét, chốt lại kiến thức
Gv: Trước những hành động độc ác của Cám, vua đều ko nói gì. Em có suy nghĩ gì về nhân vật này?
HS: suy nghĩ, khái quát kiến thức
GV: Nhận xét, chốt lại kiến thức
II. Đọc- hiểu văn bản
1. Chặng đời khi Tấm đã vào cung
- Mâu thuẫn: Tấm- Cám và dì ghẻ ngày càng gay gắt, quyết liệt hơn, phát triển thành mâu thuẫn mang tính quan hệ xã hội, mâu thuãn một mất một còn giữa thiện >< ác.
+ Mẹ con Cám: Tìm đủ mọi cách độc ác hòng tiêu diệt Tấm, chiếm ngôi hoàng hậu, hưởng vinh hoa phú quý.
- Tấm 4 lần bị giết-> 4 lần hóa thân
Chặng 2 | Tấm | Mẹ con Cám | Ý nghĩa sự hóa thân |
Trèo cau | -Chặt cây giết Tấm | ||
-Thành chim vàng anh | -Giết vàng anh | - Quấn quýt với Vua - Nhắc nhở Cám -> Sự hóa thân của một linh hồn trong sáng, hồn hậu. -> Báo hiệu một cô Tấm đầy sức kháng đã đứng lên. | |
-Thành cây xoan đào | -Chặt xoan đào | - Dịu dàng chăm sóc cho Vua - Lòng cây màu hồng như tấm lòng son mãi không phai qua bao thăng trầm của Tấm. | |
-Thành khung cửi | -Đốt khung cửi | - Răn đe, tuyên chiến với Cám - Lên tiếng vạch mặt, tuyên chiến với kẻ thù quyết liệt hơn. | |
-Thành cây thị - quả thị | -Dọn dẹp nhà cửa, nấu cơm, têm trầu cho bà lão -Cô Tấm vừa đẹp bình dị, vừa tươi mới rạng rỡ. -Quả thị vàng thơm như vẻ đẹp và tấm lòng thơm thảo của Tấm. | ||
-Trở lại thành người, sống hạnh phúc | - Bị trừng trị đích đáng | - Kết thúc đoạn đời đầy bất hạnh và mở ra một cuộc sống mới hạnh phúc viên mãn của nhân vật. |
Nhận xét:
- Từ một cô gái yếu đuối, thụ động, chỉ biết khóc khi gặp khó khăn, bị đày đọa, Tấm đã trở nên mạnh mẽ, quyết liệt hơn, luôn tìm cách báo hiệu sự có mặt của mình trong các hình thức hóa thân, tuyên chiến với kẻ thù, ko chịu chết một cách oan ức trong im lặng.
- Bốn lần bị giết, Tấm đều tìm cách hoá thân sang những vật bình dị, thân thương, giàu giá trị thẩm mỹ và đấu tranh quyết liệt với kẻ thù, không khuất phục khi ý thức được nỗi oan ức của mình.
ó Tấm có một sức sống mãnh liệt.
* Vai trò của yếu tố thần kì:
+ Làm cho cốt truyện phát triển sinh động.
+ Là những vật Tấm gửi linh hồn để trở về đấu tranh quyết liệt, triệt để với cái ác giành lại hạnh phúc.
+ Sức sống mãnh liệt, sự trỗi dậy mạnh mẽ của nhân vật.
+ Thể hiện quan niệm luân hồi của đạo Phật nhào nặn qua lí tưởng, thể hiện ước mơ công lí, tinh thần lạc quan, tin tưởng vào lẽ tất thắng của cái thiện của nhân dân lao động.
- Đôi giày " vật trao duyên.
- Vật nối duyên: miếng trầu têm cánh phượng.
" Sự khéo léo, đảm đang của người vợ hiền.
" Là hình ảnh quen thuộc trong đời sống văn hóa, gắn với phong tục hôn nhân của người Việt: nhận trầu ăn trầu là giao ước kết đôi.
- Ông vua: Trước những hành động độc ác của Cám, vua đều ko nói gì
" hoàn toàn như người ngoài cuộc.
" Vua hiền lành và xa vời như ông Bụt.
- Việc trả thù quyết liệt của Tấm:
+ Phù hợp với quá trình chuyển biến tính cách nhân vật: từ yếu đuối, thụ động chấp nhận đã trở nên mạnh mẽ, quyết liệt hơn, kiên cường đấu tranh đến cùng cho hạnh phúc của mình.
+ Thể hiện quan niệm về thiện - ác, ước mơ công lí, tinh thần lạc quan, tin tưởng vào lẽ tất thắng của chính nghĩa, của cái thiện của nhân dân.
Hoạt động 2: Hình thành kiến thức
* Nội dung 2: Tổng kết
- Ý tưởng thiết kế hoạt động: Giúp học sinh có cái nhìn khái quát về phương diện nội dung và nghệ thuật tác phẩm. Củng cố, ghi nhớ lại kiến thức cơ bản bài học
- Nội dung hoạt động: Học sinh trả lời câu hỏi
- Phương pháp tổ chức dạy học: Giáo viên nêu câu hỏi và cung cấp kiến thức cần ghi nhớ
- Phương tiện dạy học: Máy chiếu projecter
- Sản phẩm: Kiến thức đúng về bài học
Hoạt động của GV và HS
Nội dung cần đạt
Thao tác 2: Giáo viên hướng dẫn học sinh tổng kết
- Hình thức tổ chức dạy học: làm việc cá nhân
GV: Đánh giá về giá trị nội dung và nghệ thuật của truyện cổ tích Tấm Cám?
HS: Khái quát trả lời:
GV: Nhận xét, chốt lại kiến thức
GV: Yêu cầu HS đọc và học phần ghi nhớ [sgk]
III. Tổng kết
1. Nội dung
- Sự biến hoá của Tấm đã thể hiện sức sống, sức trỗi dậy mãnh liệt của con ngưòi trước sự vùi dập của kẻ ác. Đó là sức mạnh của cái thiện thắng cái ác qua cuộc đấu tranh ko khoan nhượng.
- Mâu thuẫn và xung đột trong truyện phản ánh mâu thuẫn và xung dột trong gia đình phụ quyền thời cổ, mâu thuẫn xã hội thiện- ác.
2. Nghệ thuật
- Các yếu tố thần kì khiến câu chuyện li kì, hấp dẫn.
- Khắc họa sự chuyển biến tính cách của nhân vật Tấm từ yếu đuối, thụ động đến kiên quyết đấu tranh giành lại sự sống và hạnh phúc của mình.
Hoạt động 3: Luyện tập
- Ý tưởng thiết kế hoạt động: Giúp học sinh có cái nhìn khái quát về phương diện nội dung và nghệ thuật tác phẩm. Củng cố, ghi nhớ lại kiến thức cơ bản bài học
- Nội dung hoạt động: Học sinh trả lời câu hỏi
- Phương pháp tổ chức dạy học: Giáo viên nêu câu hỏi và cung cấp kiến thức cần ghi nhớ
- Phương tiện dạy học: Máy chiếu projecter
- Sản phẩm: Kiến thức đúng về bài học
Hoạt động của GV và HS
Nội dung cần đạt
Hoạt động 3: Luyện tập
Thao tác 3: Giáo viên hướng dẫn học luyện tập
- Hình thức tổ chức dạy học: học sinh làm việc theo nhóm bàn
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập
GV: Đánh giá việc Tấm trả thù mẹ con Cám, có hai luồng ý kiến:
+ Đồng tình với cách trả thù của Tấm, cho như thế là hợp lí, đích đáng.
+ Không đồng tình, cho rằng cách trả thù như thế trái với bản chất hiền hậu của Tấm, làm giảm vẻ đẹp của nhân vật khiến Tấm trở nên hẹp hòi, tàn nhẫn .
Nêu ý kiến của em?
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ
- Học sinh suy nghĩ, ghi câu trả lời vào giấy nháp.
- Giáo viên quan sát, hỗ trợ học sinh.
Bước 3: Báo cáo kết quả thảo luận
- Học sinh trả lời.
- GV: Quan sát, hỗ trợ học sinh.
Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập
- Giáo viên nhận xét về kết quả của các nhóm, rút kinh nghiệm về cách trình bày.
- Giáo viên chuẩn hóa kiến thức
* Luyện tập
a. Hành động trả thù của Tấm và quan niệm thái độ sống của nhân dân.
- Sau bao lần hoá thân chiến đấu chống kẻ thù và trở lại với cuộc đời, dường như Tấm đã hiểu rằng: Không thể có hạnh phúc trọn vẹn nếu cái ác còn tồn tại
- Tấm là nhân vật tư tưởng của nhân dân lao động: Thái độ, quan niệm sống: Ở hiền gặp hiền, ở ác gặp ác. Hành động của Tấm không độc ác mà rất cần thiết với Cám - kẻ ác cần bị trừng trị đích đáng.
- " Hiền" theo quan niệm dân gian: " Đi với Bụt mặc áo cà sa - Đi với ma mặc áo giấy". Hiền ko đồng nghĩa với nhút nhát, sợ hãi, chịu khuất phục trước cái ác, xấu.
b. Việc trả thù quyết liệt của Tấm:
+ Phù hợp với quá trình chuyển biến tính cách nhân vật: từ yếu đuối, thụ động chấp nhận đã trở nên mạnh mẽ, quyết liệt hơn, kiên cường đấu tranh đến cùng cho hạnh phúc của mình.
+ Thể hiện quan niệm về thiện - ác, ước mơ công lí, tinh thần lạc quan, tin tưởng vào lẽ tất thắng của chính nghĩa, của cái thiện đối với cái ác, cái xấu.
Hoạt động 4: Vận dụng
- Ý tưởng thiết kế hoạt động: Nâng cao kĩ năng đọc hiểu, tiếp nhận văn bản. Củng cố, ghi nhớ lại kiến thức cơ bản bài học
- Nội dung hoạt động: Yêu cầu học sinh tái hiện lại những lần hóa thân của Tấm
- Phương pháp tổ chức dạy học: Giáo viên nêu câu hỏi và khẳng định nội dung kiến thức đúng của tác phẩm
- Phương tiện dạy học: Câu hỏi hướng dẫn hoàn thiện bảng mẫu
- Sản phẩm: Hoàn thành câu trả lời vào giấy
Hoạt động của GV và HS
Nội dung cần đạt
Hoạt động 4: Vận dụng
- Hình thức tổ chức dạy học: học sinh làm việc độc lập
Bài tập 1:
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập
Hoàn thiện bảng sau:
Các lần hóa thân của Tấm | ||||
Số lần | 1 | 2 | 3 | 4 |
Ý nghĩa |
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ
- Học sinh suy nghĩ câu trả lời vào giấy nháp.
-Giáo viên quan sát, hỗ trợ học sinh.
Bước 3: Báo cáo kết quả thảo luận
- Học sinh trả lời.
- GV: Quan sát, hỗ trợ học sinh.
Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập
- Giáo viên nhận xét, chuẩn hóa kiến thức.
Bài tập 2:
GV đọc đoạn thơ sau:
Dịu dàng là thế Tấm ơi!
Mà sao em phải thiệt thòi bởi đâu
Phận nghèo hôm sớm dãi dầu
Hóa bao nhiêu kiếp ngọt ngào ... đa đoan
GV: Đoạn thơ trên nói đến sự việc nào của nhân vật Tấm?
HS trả lời : Sự việc Tấm biến hóa nhiều lần và trở lài thành người.
- GV nêu vấn đề, yêu cầu các nhóm thảo luận và trình bày.
Hãy viết 1 đoạn văn với chủ đề: Thiện và ác
- Yêu cầu: Trình bày bằng kĩ thuật
Sơ đồ tư duy hoặc khăn trải bàn.
* Vận dụng:
Bài tập 1:
Các lần hóa thân của Tấm | ||||
Số lần | 1 Chim vàng anh | 2 Cây xoan đào | 3 Khung cửi | 4 Quả thị |
Ý nghĩa | Bốn lần bị giết, Tấm đều tìm cách hoá thân sang kiếp khác và đấu tranh quyết liệt với kẻ thù, tìm cách rủa mắng, tố cáo tội ác giết chị, cướp chồng của Cám. => Dụng ý của dân gian: Khẳng định sức sống mãnh liệt của con người, của cái Thiện, không chịu khuất phục, đầu hàng cái ác, sẽ chiến đấu đến cùng để bảo vệ công lí và giành chiến thắng. Hạnh phúc sẽ đến với họ. |
Bài tập 2:
Hình thức biến hoá | Lời nói và việc làm |
Chim vàng anh | - Phơi áo chồng tao. - Hót lên cho vua nghe, rúc vào tay áo vua. |
Cây xoan đào | Làm bóng mát cho vua nằm |
Khung cửi | Nguyền rủa Cám: Cót ca cót két |
Quả thị | Tấm từ quả thị bước ra trở lại làm người giúp bà lão bán nước dọn dẹp nhà cửa, nấu cơm, têm trầu |
Hoạt động 5: Mở rộng
- Ý tưởng thiết kế hoạt động: Giúp học sinh mở rộng kiến thức, khám phá thêm những giá trị của tác phẩm. Khơi gợi ở học sinh khả năng phản biện, sáng tạo. Rút ra được bài học đạo đức hoặc cách sống từ sự chiến thắng của cái thiện trong tác phẩm.
- Nội dung hoạt động: Khuyến khích học sinh viết sáng tạo được bài kiểu bài biểu cảm, kiểu bài tự sự. Đồng thời liên hệ được đến đời sống xã hội ngày nay.
- Phương pháp tổ chức dạy học: Hướng dẫn học sinh làm việc ở nhà. Tìm nguồn tư liệu trên mạng, các tài liệu khác kết hợp với sự khái quát những tác phẩm trong chương trình.
- Phương tiện dạy học: Câu hỏi hướng dẫn học ở nhà
- Sản phẩm: Hoàn thành câu trả lời vào giấy
Hoạt động của GV và HS
Nội dung cần đạt
Hoạt động 5. Mở rộng [Về nhà]
1- Viết đoạn văn phát biểu cảm nghĩ về nhân vật Tấm trước khi trở thành hoàng hậu.
2. Sáng tạo một kết thúc mới cho truyện cổ tích Tấm Cám.
3. Em hãy tìm và đọc những câu ca dao, tục ngữ hay truyện cổ tích có hình ảnh miếng trầu. Em hãy trình bày ý nghĩa của hình ảnh miếng trầu trong đời sống văn hoá của người Việt.
4. Bài học đạo đức hoặc cách sống mà em rút ra được từ sự chiến thắng của cái thiện trong truyện Tấm Cám?