Cách làm bài văn nghị luận văn học đạt điểm cao

Những vấn đề cần ôn luyện

Trước hết, thí sinh cần nắm vững bài Khái quát Văn học Việt Nam từ Cách mạng tháng Tám 1945 đến 1975, từ 1975 hết thế kỉ XX. Nhận diện được các văn bản được học thuộc giai đoạn nào, đặc điểm cơ bản của văn học từng giai đoạn.

Ví dụ, khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn là đặc điểm nổi bật của văn học cách mạng 1945 -1975. Khuynh hướng dân chủ hóa, mang tính nhân bản nhân văn sâu sắc là đặc trưng của giai đoạn VH sau 1975. Từ đó nắm hoàn cảnh ra đời và lập bảng phân loại các văn bản vào 2 giai đoạn đó.

Thứ hai, ôn luyện các văn bản theo đặc trưng thể loại và nắm chắc giá trị nội dung – nghệ thuật cốt lõi. Văn chính luận phải chú ý đến bố cục, hệ thống luận điểm, luận cứ, luận chứng và nghệ thuật lập luận.

Thể kí cần chú ý đến những đặc điểm của đối tượng được miêu tả, hình tượng cái Tôi tác giả. Truyện ngắn chú ý hệ thống nhân vật, tình huống truyện, chi tiết tiêu biểu.

Kịch chú ý khai thác mâu thuẫn, xung đột để làm nổi bật ý nghĩa triết lí và thông điệp của tác phẩm.

Thơ – chú ý mạch cảm xúc, nhân vật trữ tình, ngôn ngữ, đặc sắc nghệ thuật… Đề thi bao giờ cũng được phát triển và nâng cao từ những kiến thức cơ bản của tác phẩm.

Nhận diện các kiểu đề 

Các dạng đề bao gồm: Nghị luận về bài thơ/đoạn thơ; Phân tích/Cảm nhận về một đoạn trích văn xuôi; Phân tích/ cảm nhận về một nhân vật trong tác phẩm;

Nghị luận về một hoặc hai ý kiến bàn về tác phẩm; dạng đề cảm nhận - so sánh 2 đoạn văn/đoạn thơ/2 chi tiết/2 tư tưởng/2 đoạn thơ của 2 tác phẩm;

Dạng đề liên hệ tác phẩm 12 và 11 [năm 2018]; dạng đề phân tích/cảm nhận nhân vật, hình tượng nghệ thuật trong 2 tình huống khác nhau [đề minh họa 2019- dạng so sánh nội tại]…
Lưu ý: Bài văn nghị luận cần có hệ thống luận điểm rõ ràng, mạch lạc, những luận cứ đúng đắn, sinh động và lập luận thuyết phục. Lời văn của một bài nghị luận cần chuẩn xác, trong sáng, thể hiện rung cảm chân thành, tự nhiên của người viết.

Trên cơ sở nắm được kĩ năng làm các dạng đề trên, HS cần đi sâu luyện nhiều dạng đề minh họa năm nay:

Ví dụ, dạng đề phân tích/cảm nhận nhân vật, hình tượng nghệ thuật trong 2 tình huống khác nhau [dạng so sánh nội tại] để làm nổi bật sự vận động phát triển trong tư tưởng của tác giả, hoặc sự thay đổi của nhân vật, hoặc vẻ đẹp đa dạng của hình tượng nghệ thuật.

Để làm tốt dạng đề năm nay đòi hỏi HS phải nắm thật chắc văn bản, từng mạch cảm xúc nội dung. Cần phân tích giá trị nội dung – nghệ thuật từng đoạn, từng hoàn cảnh tình huống. Từ đó mới nhận xét, bình luận nâng cao về sự vận động thay đổi của nhân vật, của tư tưởng tác giả.

Đề minh họa: Trong truyện ngắn “Vợ chồng A Phủ”, nhà văn Tô Hoài đã miêu tả về nhân vật Mị:

…Ở lâu trong cái khổ, Mị cũng quen khổ rồi. Bây giờ Mị tưởng mình cũng là con trâu, mình cũng là con ngựa. Con ngựa chỉ biết ăn cỏ, biết đi làm mà thôi.[...]. Mỗi ngày Mị càng không nói, lùi lũi như con rùa nuôi trong xó cửa.

...Mị đứng lặng trong bóng tối.
Rồi Mị cũng vụt chạy ra. Trời tối lắm. Mị vẫn băng đi. Mị đuổi kịp A Phủ, đã lăn, chạy xuống tới lưng dốc…

[Trích Vợ chồng A Phủ, Ngữ văn 12, tập Hai, NXBGDVN 2016, tr.6-13-14]

Phân tích sự thay đổi của nhân vật Mị trong hai lần miêu tả trên, từ đó làm nổi bật nét độc đáo trong tư tưởng nhân đạo của nhà văn Tô Hoài.

Với đề bài trên, từ những hiểu biết cơ bản về tác giả tác phẩm, HS cần làm nổi bật hình tượng Mị trong 2 hoàn cảnh: từ chai sạn, tê liệt trong cuộc sống đau khổ ở nhà thống lí Patra đến một cô Mị can đảm mạnh mẽ, dám vượt qua nỗi sợ hãi để cắt dây trói giải thoát cho một người nô lệ cùng khổ và bỏ chạy khỏi địa ngục trần gian. Từ đó khái quát, nâng cao làm nổi bật nét độc đáo trong tư tưởng nhân đạo của nhà văn Tô Hoài chính là niềm tin vào sức sống bất diệt và tinh thần phản kháng của người dân lao động vùng cao Tây Bắc.

Kĩ năng mở bài và kết bài ấn tượng

Đây là 2 kĩ năng quan trọng trong việc dẫn dắt cảm xúc giám khảo và thể hiện kiến thức văn chương phong phú của người viết. Có 2 cách mở bài:

Mở bài trực tiếp: Giới thiệu tác giả [vị trí, phong cách nghệ thuật], tác phẩm, đoạn trích, trích dẫn nhận định/ý kiến.

Mở bài gián tiếp: Dẫn dắt từ chủ đề, số phận- cảnh ngộ, giai đoạn văn học. Hoặc có thể trích dẫn những câu nói nổi tiếng có liên quan đến đề tài để dẫn dắt mở bài.

Ví dụ: 1.“Văn chương có loại đáng thờ và loại không đáng thờ. Loại không đáng thờ là loại chỉ chuyên chú ở văn chương, loại đáng thờ là loại chuyên chú ở con người .[Nguyễn Văn Siêu]

2. “Một tác phẩm thật giá trị, phải vượt lên bên trên tất cả bờ cõi và giới hạn, phải là một tác phẩm chung cho cả loài người. Nó phải chứa đựng một cái gì lớn lao, mạnh mẽ, vừa đau đớn lại vừa phấn khởi. Nó ca tụng lòng thương, tình bác ái, sự công bình… Nó làm cho người gần người hơn.” [Nam Cao]…

Mở bài và kết bài bắt đầu bằng việc trích dẫn những câu nói nổi tiếng có liên quan vừa tạo nên cảm xúc đồng cảm với giám khảo vừa thể hiện được kiến văn phong phú, đọc nhiều và chất văn chương của người viết.

Hình thức sáng sủa dễ gây thiện cảm

Cố gắng đảm bảo chữ viết rõ ràng, dễ đọc. Để bài làm dễ “bắt mắt” cảm quan ban đầu của người chấm thì sau khi làm hết các phần, các câu HS nên cách ra một dòng cho mạch lạc, sáng sủa.

Bài văn NLVH trong phần triển khai thân bài cần có hệ thống luận điểm, luận cứ, luận chứng rõ ràng.

Mỗi luận điểm nên diễn đạt bằng một đoạn văn diễn dịch – câu chủ đề đứng đầu đoạn chính là ý lớn muốn triển khai.

Bài viết gồm nhiều đoạn văn, mỗi đoạn không nên triển khai quá 10 dòng. Nên ngắt ý xuống dòng để không tạo áp lực đọc triền miên, không ngắt nghỉ cho giám khảo.

Cách phân chia thời gian làm bài khoa học, hợp lý cũng rất quan trọng. 

Phần Đọc hiểu nên làm tối đa 20 phút

Viết đoạn văn NLXH: 25 phút

Viết bài văn NLVH: 75 phút

ThS Nguyễn Tuyết Nhung, Phó Hiệu trưởng Trường THPT Khoa học Giáo dục, Đại học Giáo dục, ĐHQG Hà Nội 

Phần viết bài văn, đoạn văn nghị luận văn học thường chiếm trọng số từ 3 – 3,5 điểm trong cấu trúc đề thi vào 10 môn Ngữ văn. Do vậy teen 2k7 cần nắm chắc kỹ năng viết loại văn này để đạt điểm cao khi làm bài thi.

Viết bài văn, đoạn văn nghị luận văn học là phần bắt buộc phải có trong cấu trúc đề thi học kỳ, đề thi vào 10 môn Ngữ văn, phần này thường chiếm trọng số từ 3 – 3,5 điểm. Đây cũng là một trong những phần mà rất nhiều học sinh còn yếu, chưa nắm chắc kỹ năng, khả năng diễn đạt kém nên thường bị điểm thấp.

Với trên 10 năm kinh nghiệm dạy và chấm thi môn Ngữ văn, cô Nguyễn Thị Thu Trang – Giáo viên Ngữ văn tại Hệ thống Giáo dục HOCMAI sẽ đưa ra một số hướng dẫn giúp teen 2k7 nắm chắc kỹ năng viết bài văn, đoạn văn nghị luận văn học để đạt điểm cao.

Đối với dạng văn nghị luận văn học thì yêu cầu đầu tiên mà học sinh cần nắm được là phải xác định được yêu cầu chính của đề bài, từ đó mới triển khai, phân tích các ý cho sát với đề. Đặc biệt phải khai thác tối đa đề bài để viết câu chủ đề của bài văn, đoạn văn. Với mỗi thể loại văn học như tác phẩm thơ, truyện thì sẽ có kỹ năng viết khác nhau. Cụ thể như sau:

Kỹ năng viết bài nghị luận đối với văn bản thơ

Thường với văn bản thơ đề thi sẽ có yêu cầu phân tích đoạn thơ hoặc khổ thơ. Với phần này học sinh chỉ cần nắm rõ và làm theo 4 bước sau:

Bước 1: Xác định nội dung của đoạn thơ mà đề yêu cầu là gì?

Bước 2: Phân tích, xác định nội dung và biện pháp nghệ thuật xuất hiện trong đoạn thơ đó.

Bước 3: Phân tích tác dụng của biện pháp nghệ thuật đó trong đoạn thơ.

Bước 4: Khái quát tình cảm của tác giả thể hiện trong đoạn thơ đó như thế nào.

Đặc biệt ở bước thứ 2 học sinh nên có sự chọn lọc, bám sát và xoáy sâu vào phân tích các hình ảnh và biện pháp nghệ thuật tiêu biểu để làm nổi bật lên vấn đề mà đề bài yêu cầu. Có như vậy thì mới gây ấn tượng được với người chấm và giúp bài thi đạt điểm cao.

Nắm chắc các kỹ năng viết văn nghị luận văn học sẽ giúp teen 2k7 đạt điểm cao thi vào 10

Kỹ năng viết bài nghị luận đối với văn bản truyện

Với phần này học sinh cần phải phân tích tác phẩm dựa trên 4 yếu tố sau đây:

+ Cốt truyện: Văn bản có những sự kiện chính nào, nêu diễn biến của nó từ nhẹ nhàng đến cao trào.

+ Ngôi kể: Ngôi thứ nhất hay ngôi thứ 3. Phân tích vai trò của ngôi kể trong truyện.

+ Nhân vật: Hoàn cảnh xuất thân, đặc điểm tính cách của nhân vật và vai trò của nhân vật trong tác phẩm. Từ đó phải khái quát được nhân vật đó thành hình tượng nghệ thuật tiêu biểu.

+ Chủ đề của tác phẩm: Chủ đề của tác phẩm là gì? Qua chủ đề thì thể hiện tình cảm của tác giả trong tác phẩm như thế nào?. Ở đây chú ý các chi tiết nghệ thuật đặc sắc mà tác giả đã sử dụng.

Đặc biệt học sinh nên tập trung vào phân tích kỹ và dành nhiều “đất diễn” cho nhân vật vì đây là “chất liệu” chính để tạo nên một văn bản truyện. Và cũng chính nhân vật với những nét tính cách tiêu biểu sẽ là nơi để tác giả gửi gắm tư tưởng, thông điệp của mình vào đó.

Ngoài những kỹ năng chính trên học sinh cũng cần lưu ý khi viết bài văn, đoạn văn nghị luận văn học học sinh tuyệt đối không được viết theo kiểu gạch đầu dòng mà phải viết thành các câu văn, đoạn văn rành mạch, có sự phân tách ý theo từng luận điểm, luận cứ và nêu dẫn chứng rõ ràng. Và để bài văn đạt điểm cao tối đa học sinh nên dành ra 5 – 10 phút để lập dàn ý vắn tắt trước khi bắt tay vào viết một bài văn hoàn chỉnh, điều này sẽ giúp  liệt kê đầy đủ các luận điểm cần triển khai trong bài viết của mình, tránh tình trạng bị thừa thiếu hoặc bài văn bị lạc đề.

Ngoài ra để đạt điểm cao vào 10 môn Ngữ văn thì học sinh 2k7 cần tăng cường luyện đề ngay từ bây giờ.

Trong thời điểm này chương trình HM10 Luyện đề là sự lựa chọn phù hợp, giúp học sinh luyện đề môn Ngữ văn đạt hiệu quả chỉ trong thời gian ngắn.

Được biên soạn và giảng dạy bởi các thầy cô giáo với nhiều năm kinh nghiệm luyện thi vào 10, HM10 Luyện đề tập hợp những bí kíp đã nêu ở trên, “quét” toàn bộ đề thi của 63 tỉnh thành giúp teen 2k7 tích lũy kiến thức và kỹ năng để tự tin chinh phục kỳ thi vào 10.