Giá trị thẩm mĩ của truyện Tấm Cám

Phân tích truyện cổ tích Tấm Cám [dưới góc độ thi pháp]

Tấm Cám là một câu chuyện cổ tích Việt Nam thuộc thể loại truyện cổ tích thần kì. Dù có nhiều dị bản, câu chuyện này phản ánh những mâu thuẫn trong gia đình, đặc biệt là mối quan hệ mẹ kế – con chồng; cuộc đấu tranh giữa và cái thiện thắng cái ác của người Việt Nam.

Trong thi pháp truyện Tấm Cám, kết cấu nghệ thuật là một trong những phương diện có vai trò quan trọng hàng đầu. Tấm Cám thuộc thể loại truyện cổ tích có kết cấu mang tính kịch. Xung đột được xây dựng, triển khai theo các chặng của hình tuyến kịch giữa hai lực lượng là thiện và ác thông qua hình thức mẹ ghẻ con chồng.

Bắt đầu của mâu thuẫn và xung đột là sự bất công giữa Cám và Tấm. Dù Tấm và Cám là hai chị em cùng cha khác mẹ, nhưng do cha mẹ Tấm đều đã chết nên Tấm phải ở với dì ghẻ là mẹ của Cám, một người đàn bà rất cay nghiệt. Vì thế, bất công diễn ra:

Hằng ngày, Tấm phải làm lụng vất vả, hết chăn trâu, gánh nước, đến thái khoai, vớt bèo; đêm lại còn xay lúa, giã gạo mà không hết việc. Trong khi đó thì Cám được mẹ nuông chiều, được ăn trắng mặc trơn, suốt ngày quanh quẩn ở nhà, không phải làm việc nặng.

Tiếp theo, trong phần phát triển của mâu thuẫn, là các tình tiết tăng cấp tính chất mâu thuẫn, mà kẻ gây ra điều đó chính là hai mẹ con Cám. Mở đầu là việc Cám lừa Tấm khi hai chị em trên đường đi bắt tép về, rằng “Chị Tấm ơi chị Tấm. Đầu chị lấm, chị hụp cho sâu kẻo về mẹ mắng” để rắp ranh lấy trộm tép của Tấm, và khi Tấm tin là thật, Tấm bèn xuống ao lội ra chỗ sâu tắm rửa thì Cám đã trút hết giỏ tép của Tấm vào giỏ của mình và chạy về nhà trước.

Liền kế là việc hai mẹ con Cám lừa Tấm chăn trâu phải chăn đồng xa, chớ chăn đồng nhà làng bắt mất trâu, để ở nhà bắt trộm con cá bống của Tấm ăn thịt. Tình tiết này đã bắt đầu tăng nặng vì hai lẽ: Một là, nếu việc tráo giỏ tép thuộc về lỗi của một mình Cám thì việc giết con cá bống là thuộc về tội của cả hai mẹ con Cám; hai là, nếu việc tráo giỏ tép đơn thuần chỉ là sự tước đoạt quyền lợi vật chất thì việc giết con cá bống để ăn thịt là bao gồm cả tước đoạt quyền lợi vật chất và triệt tiêu đời sống tinh thần. Bởi với Tấm, con cá bống là nguồn an ủi rất lớn và duy nhất về tinh thần trong cảnh huống buồn khổ, cô đơn, tủi phận của mình.

Tuy nhiên, phải đến sau khi Tấm trở thành hoàng hậu trở đi thì mâu thuẫn mới phát triển mạnh về chất. Lý do vẫn là do hai mẹ con cám gây ra, còn Tấm thì vẫn thật thà, nhân ái nhưng cả tin. Và đó cũng là những điều kiện để mẹ con Cám thực hiện thành công các mưu mô của mình.

Mở đầu của chặng thứ hai này là hai mẹ con Cám quyết tâm giết Tấm. Khi Tấm vâng lời dì ghẻ trèo cau lấy quả xuống để cúng giỗ bố mình thì mẹ con Cám đã chặt cây cau, làm cho Tấm ngã xuống ao và chết. Từ sự kiện này, một cuộc rượt đuổi không khoan nhượng, không nương tay của cái xấu, cái ác, cái tàn độc và vô lương truy đuổi và tìm diệt cái thiện, cái lành, cái tốt và nhân văn.

Sau khi Tấm chết, hai mẹ con Cám vào cung, nói dối vua rằng Tấm không may ngã xuống ao chết và đưa em vào để thế chị. Còn Tấm thì hóa thành chim vàng anh. Chim bay một mạch về kinh, đến vườn ngự. Tấm bộc trực thể hiện quyền của mình trong lời cảnh báo Cám: Phơi áo chồng tao, phơi lao phơi sào, chớ phơi bờ rào, rách áo chồng tao. Nhưng mẹ con Cám tiếp tục bắt chim vàng anh giết thịt.

Và tiếp theo, khi lông chim vàng anh hóa thành hai cây xoan đào thì sự hiển lộ của Tấm là ở những đặc điểm lạ của cây thể hiện tình yêu thương đối với vua, chồng của mình: Lông chim vàng anh ở vườn hóa ra hai cây xoan đào. Khi vua đi chơi vườn ngự, cành lá của chúng sà xuống che kín thành bóng tròn như hai cái lọng. Vua thấy cây đẹp rợp bóng, sai lính hầu mắc võng vào hai cây rồi nằm chơi hóng mát. Khi vua đi khỏi thì cành cây lại vươn thẳng trở lại. Từ đó, không ngày nào là vua không ra nằm hóng mát ở hai cây xoan đào. Nhưng, mẹ con Cám đã chặt cây xoan đào để tiêu diệt Tấm, và nói dối vua rằng cây bị đổ vì bão nên sai thợ chặt để làm khung cửi dệt áo cho bệ hạ.

Với hình thức tồn tại mới là khung cửi, Tấm cảnh cáo Cám gay gắt và mạnh mẽ hơn trước thông qua tiếng kêu cót két của khung cửi mỗi lần Cám ngồi dệt vải: “Cót ca cót két,/ Lấy tranh chồng chị,/ Chị khoét mắt ra”. Mẹ con Cám thấy vậy lại tiếp tục tiêu diệt Tấm bằng cách đốt khung cửi rồi đem tro đi đổ cho xa để được yên tâm.

Thế nhưng, trong một dạng thái là tro tàn tưởng chừng không còn sự sống, Tấm vẫn sống, hay nói cách khác là sức sống, khát vọng sống của thiên lương và nhân văn vẫn tồn tại, phục sinh bằng cây thị, với duy nhất một quả thơm lừng, để rồi khi quả thị về với bà lão từ lời cầu xin nhân ái của bà thì Tấm hiện nguyên hình của cô Tấm ngày xưa. Và khi cơ duyên đến, Tấm lại trở về làm hoàng hậu sống cùng vua.

Đến đây, có thể thấy tính tư tưởng và thẩm mỹ của truyện được bao hàm, tiềm ẩn trong cách xây dựng cốt truyện, triển khai mâu thuẫn và xung đột trong sự phát triển, biến thái của từng yếu tố ở cặp mâu thuẫn đối lập: Cái ác [mẹ con Cám] luôn truy đuổi và tìm diệt Tấm trong bất cứ trạng huống nào. Cái tốt [Tấm] luôn bám riết lấy cuộc sống dù trong bất cứ bi kịch nào, tăng dần tiếng nói và ý thức phản kháng, linh hoạt trong những hình thức tồn tại và luôn hướng về quyền sống, quyền yêu thương và được yêu thương của mình.

Trong cuộc đấu tranh của Tấm chống lại mẹ con Cám có lực lượng trung thần – hình tượng Bụt – giúp Tấm trong những cảnh ngộ nhất định để Tấm vượt qua khó khăn, trước khi chuyển sang một phân cảnh mới. Mâu thuẫn ngày càng cao, nên Tấm lựa chọn các hình thức ứng phó bằng cách hóa thân người – động vật – thực vật – sự vật, nghĩa là tất cả mọi hình thái tồn tại, nhưng vẫn không thể vượt thoát được cái ác bủa vây nhằm triệt tiêu sự tồn tại của mình. Nghĩa là Tấm đã tìm hết mọi đường ứng xử nhưng vẫn không giải quyết được mâu thuẫn.

Do vậy, mâu thuẫn được đẩy đến điểm đỉnh và mở nút. Cái chung cục Tấm phải kết liễu đời mẹ con Cám diễn ra là tất yếu. Tư tưởng và thẩm mĩ của truyện Tấm Cám phải được hiểu từ tính cấu trúc thẩm mỹ như thế mới tôn trọng tính chỉnh thể nghệ thuật và tính hệ thống của truyện. Nếu giải thích theo kiểu cắt rời cấu trúc thành phân đoạn là siêu hình, thiếu biện chứng và bỏ qua tính đặc thù thẩm mỹ của văn bản văn học [chẳng hạn như một số ý kiến gần đây cắt rời phần kết thúc của tác phẩm khỏi tính hệ thống cấu trúc thẩm mỹ để xem xét và kết luận rằng sự trả thù của Tấm là độc ác, dã man].

Với kết cấu thẩm mỹ và cách xây dựng nhân vật trong thế mâu thuẫn, xung đột như thế, truyện Tấm Cám lấy chất liệu hiện thực xã hội là mối quan hệ của mẹ ghẻ – con chồng để không chỉ chuyển tải cuộc đấu tranh của các lực lượng đối kháng trong xã hội có giai cấp, hay chỉ nhằm minh chứng một cách đơn thuần cho triết lý tích thiện phùng thiện, ác giả ác báo, mà còn, và cơ bản là diễn trình được hành trình khốc liệt, bi tráng, đẫm nước mắt và máu của nhân tính, thiên lương, của những giá trị tốt đẹp kết tinh đạo đức và phẩm giá con người qua hình tượng Tấm giữa cõi mệnh tàn độc, quỉ quyệt, vô lương và tội lỗi. Cái ác luôn tìm cách triệt tiêu cái thiện, cái thiện luôn biến hóa, thích ứng để vượt thoát, tồn tại và phản kháng. Và không có con đường nào khác, một khi muốn tồn tại với những giá trị tốt đẹp và nhân văn của mình, thì cái thiện phải biết đấu tranh không khoan nhượng, tiêu diệt cái ác. Đó là giá trị hiện thực sâu sắc và nhân văn cao đẹp của truyện Tấm Cám, nhìn từ thi pháp kết cấu thẩm mỹ của truyện.

• Phân tích truyện cổ tích Tấm Cám

Giá trị nội dung và nghệ thuật trong Tấm Cám

Câu 2: Giá trị nội dung và nghệ thuật trong Tấm Cám

Bài làm:

1. Giá trị nội dung

• Sự biến hóa của Tấm đã thể hiện sức sống, sức trỗi dậy mãnh liệt của con người trước sự vùi dập của kẻ ác. Đây chính là sức mạnh của cái thiện thắng cái ác và cũng thể hiện niềm tin của nhân dân ta vào sự công bằng trong xã hội: ở hiền gặp lành, ác giả ác báo
• Mâu thuẫn và xung đột trong truyện đã phản ánh mâu thuẫn và xung đột trong gia đình phụ quyền thời cổ.

2. Giá trị nghệ thuật

• Sử dụng các yếu tố kì ảo, hoan đường với sự xuất hiện của ông Bụt và những lần biến thân của Tấm
• Sự chuyển biến trong những lần biến thân của Tấm là một dụng ý nghệ thuật: từ yếu đuối, thụ động đến kiên quyết đấu tranh giành lại sự sống và hạnh phúc cho mình. Đó cũng là chân lí trong cuộc sống và tâm lí của mỗi con người, có áp bức thì sẽ có đấu tranh

• Tải app VietJack. Xem lời giải nhanh hơn!

Bài giảng: Tấm Cám - Cô Trương Khánh Linh [Giáo viên VietJack]

1. Hoàn cảnh ra đời

Quảng cáo

    Truyện Tấm Cám thuộc loại cổ tích thần kì. Kiểu truyện Tấm Cám phổ biến ở nhiều dân tộc khác nhau trên thế giới.

2. Bố cục [3 phần]

- Phần 1 [từ đầu đến “Tấm bước lên kiệu trước con mắt ngạc nhiên và hằn học của mẹ con Cám”]: Thân phận và con đường đến với hạnh phúc của Tấm

- Phần 2 [tiếp đó đến “truyền cho quân hầu đưa kiệu rước Tấm về cung”]: Con đường đấu tranh và giữ hạnh phúc của Tấm

- Phần 3 [còn lại]: Hành động trả thù của Tấm

3. Tóm tắt

Quảng cáo

    Tấm là cô gái hiền lành , chăm chỉ , mẹ cha mất sớm , phải ở với mẹ con dì ghẻ. Tấm bị Cám, con gái của dì ghẻ lừa lấy hết giỏ tép . Bụt hiện lên cho Tấm cá bống làm bạn, nhưng mẹ con Cám cũng lừa ăn thịt mất Bống. Bụt giúp Tấm tìm và chôn xương bống. Ngày hội, mẹ con Cám bắt Tấm nhặt thóc gạo, không cho đi dự. Bụt hiện lên giúp và chỉ cho Tấm cách có quần áo đẹp đi dự hội. Tấm đánh rơi chiếc giày, vua nhặt được và nhờ đó cô được chọn làm hoàng hậu. Ngày giỗ cha, Tấm về trèo hái cau, bị dì ghẻ chặt cây,Tấm ngã xuống ao chết đuối, biến thành chim vàng anh. Cám thế chân chị trong cung vua. Chim vàng anh quấn qu‎ýt bên vua, bị Cám giết thịt, lông chim lại biến thành cây xoan đào che mát cho vua. Cám chặt xoan đào, đóng khung cửi, bị khung cửi mắng, liền đốt khung, vứt tro ven đường. Từ đống tro tàn, một cây thị mọc lên, thị chín, rơi vào bị của bà lão hàng nước. Ngày ngày, tấm chui ra từ quả thị, giúp bà hàng nước dọn dẹp nhà cửa và nấu cơm nước. Bà cụ xé vỏ thị, Tấm trở lại làm người sống cùng bà lão. Nhà vua đi qua ,nghỉ chân tại hàng nước, nhận ra miếng trầu têm cánh phượng của Tấm. Tấm được đón trở lại cung làm hoàng hậu. Cám bị Tấm trừng trị, dì ghẻ cũng lăn ra chết theo con. Tấm sống cuộc sống hạnh phúc suốt đời .

4. Giá trị nội dung

    Sự biến hóa của Tấm thể hiện sức sống, sức trỗi dậy mãnh liệt của con người trước sự vùi dập của kẻ ác. Đây là sức mạnh của cái thiện chiến thắng cái ác qua cuộc đấu tranh không khoan nhượng đến cùng. Chiến thắng ấy thể hiện niềm tin của nhân dân về sự chiến thắng của cái thiện với cái ác, tinh thần lạc quan và ước mơ về một xã hội công bằng.

5. Giá trị nghệ thuật

- Cốt truyện li kì, hấp dẫn với những mâu thuẫn, xung đột ngày càng quyết liệt.

- Xây dựng nhân vật theo hai tuyến đối lập.

- Sử dụng các yếu tố, chi tiết tưởng tượng kì ảo

Quảng cáo

I. Mở bài

- Giới thiệu khái quát về thể loại truyện cổ tích và đặc trưng của cổ tích thần kì.

- Giới thiệu khái quát về giá trị nội dung và nghệ thuật của truyện cổ tích Tấm Cám: Tấm Cám thuộc truyện cổ tích thần kì. Truyện kể về thân phận, con đường đi đến, đấu tranh và giữ gìn hạnh phúc của tấm, qua đó thể hiện niềm tin của nhân dân về chiến thắng của cái thiện với cái ác và ước mơ về công lí xã hội.

II. Thân bài

1. Thân phận và con đường đi đến hạnh phúc của Tấm

    a] Thân phận của Tấm

- Số phận của Tấm:

    + Mẹ chết khi còn nhỏ tuổi

    + Cha chết, Tấm ở với dì ghẻ - là mẹ đẻ của Cám

    + Tấm vất vả làm việc suốt ngày đêm

        → Hoàn cảnh đáng thương, côi cút, cô đơn. Đồng thời, cô cũng là cô gái hiền dịu và khát khao được vui chơi, hạnh phúc.

- Bản chất của mẫu thuẫn giữa Tấm và mẹ con Cám

    + Mâu thuẫn gia đình: mâu thuẫn giữa Tấm và Cám, mâu thuẫn giữa Tấm và dì ghẻ

        → Trong hai mâu thuẫn trên, mâu thuẫn giữa Tấm và Cám là mâu thuẫn xuyên suốt toàn truyện, liên tục và ngày càng quyết liệt. Còn mâu thuẫn giữa Tấm và dì ghẻ đóng vai trò phụ trợ, bổ sung.

    + Mâu thuẫn xã hội: Tấm là hiện thân của cái thiện, hiền lành, lương thiện. Còn mẹ con Cám là hiện thân của cái ác, cái xấu. Do đó, mâu thuẫn giữa Tấm với mẹ con Cám xét đến cùng là mâu thuẫn giữa cái thiện với cái ác.

    b] Con đường đến với hạnh phúc của Tấm

- Đi bắt tép: Tấm chăm chỉ xúc đầy giỏ, Cám lừa Tấm trút hết giỏ cá và nhận phần thưởng. Tấm khóc, Bụt hiện lên và cho Tấm cá bống.

- Mẹ con Cám gạt Tấm đi chăn trâu ở đồng xa, giết cá bống để ăn thịt. Tấm khóc. Bụt hiện lên bảo Tấm cho xương cá đựng vào bốn chiếc lọ chôn ở bốn chân giường.

- Đi trẩy hội, Dì ghẻ trộn thóc lẫn gạo, bắt Tấm nhặt không cho đi trẩy hội. Tấm khóc. Bụt hiện lên, sai một đàn chhim sẻ xuống nhặt giúp

- Tấm không có quần áo đẹp mặc đi hội. Tấm tủi thân khóc. Bụt hiện lên cho Tấm quần áo, khăn, giày, xe ngựa. Tấm đến gặp vua, đánh rơi chiếc hài và may mắn trở thành hoàng hậu.

        → Mâu thuẫn chủ yếu xoay quanh hơn thua về vật chất và tinh thần. Tấm bị mẹ con Cám cướp đoạt trắng trợn công sức lao động, phần thưởng, niềm vui tinh thần. Tấm luôn thụ động, không tự giải quyết được mâu thuẫn mà phải nhờ vào Bụt.

        ⇒ Tấm nhờ chăm chỉ, lương thiện mà được Bụt giúp đỡ, từ cô gái mồ côi nghèo trở thành hoàng hậu. Con đường tìm đến hạnh phúc của Tấm dù có nhiều khó khăn, trắc trở nhưng cuối cùng, Tấm đã tìm được hạnh phúc cho bản thân mình. Đó cũng là con đường đến với hạnh phúc của các nhân vật lương thiện trong truyện cổ tích Việt Nam nói chung, truyện cổ tích thế giới nói riêng.

2. Con đường đấu tranh giành lấy hạnh phúc của Tấm

- Ngày giỗ bố, Tấm về nhà trèo lên cây cau, gì ghẻ chặt gốc cây, Tấm chết hóa thành chim vàng anh. Cám được đưa vào cung thay Tấm.

- Chim vàng anh bay vào cung, báo hiệu sự có mặt của mình bằng lời cảnh cáo đanh thép: “Giặt áo chồng tao/ thì giặt cho sạch/ phơi áo chồng tao/ phơi lao phơi sào/ chớ phơi bờ rào/ rách áo chồng tao”, hai mẹ con Cám bắt chim vàng anh, ăn thịt.

- Tấm tiếp tục hóa thân vào cây xoan đào và tuyên chiến trực tiếp với hai mẹ con Cám: “Kẽo cà kẽo kẹt/ lấy tranh chồng chị/ chị khoét mắt ra”. Hai mẹ con Cám đốt khung cửi.

- Từ đống tro tàn, Tấm tiếp tục hóa thân vào quả thị, Tấm trở lại với cuộc đời.

- Tấm hóa thành quả thị, ngày ngày chui ra quét dọn, nấu cơm cho bà hàng nước, sau đó gặp lại nhà vua và trở về làm hoàng hậu. Mẹ con Cám ngỡ ngàng và chết một cách thảm khốc

        → Mâu thuẫn xung đột ngày càng quyết liệt, dữ dội. Tấm luôn trong thế chủ động, đấu tranh mạnh mẽ, quyết liệt. Tấm không còn khóc, không còn Bụt giúp đỡ, những lần hóa thân của Tấm cho thấy sự chiến đấu không khoan nhượng, sức sống mãnh liệt không thể tiêu diệt của cái thiện.

        ⇒ Tấm từ một cô gái nhu mì, thụ động ngày càng trở nên chủ động đấu tranh để giữ hạnh phúc của mình. Sự chiến thắng của Tấm là sự chiến thắng của cái thiện đối với cái ác.

3. Hành động trả thù của Tấm

- Tấm trở về cung, trở lại làm hoàng hậu, ngày càng trở nên xinh đẹp

- Cám muốn xinh đẹp như chị, Tấm chỉ cách cho Cám, bảo Cám xuống hố sâu rồi dội nước sôi vào hố. Mụ gì ghẻ thấy vậy cũng lăn đùng ra chết.

        ⇒ Hành động trả thù của Tấm là đích đáng, phù hợp với quá trình đấu tranh của Tấm, vì mẹ con cám đã nhiều lần hại Tấm hòng tiêu diệt Tấm đến cùng, không cho Tấm con đường sống.Tấm phải trả thù thì mới có thể tồn tại. Mặt khác, hành động trả thù của Tấm phù hợp với quan niệm của nhân dân về sự chiến thắng cuối cùng của cái thiaanjv ới cái ác bởi mâu thuẫn của Tấm và mẹ con Cám không còn là mâu thuẫn gia đình mà là mâu thuẫn xã hội, là mâu thuẫn giữa thiện và ác, giữ người bóc lột và người bị bóc lột. Tấm trả thù là để đòi lại quyền sống , quyền làm người.

4. Nghệ thuật

- Cốt truyện li kì, hấp dẫn với những mâu thuẫn, xung đột ngày càng quyết liệt.

- Xây dựng nhân vật theo hai tuyến đối lập.

- Sử dụng các yếu tố, chi tiết tưởng tượng kì ảo

III. Kết bài

- Khái quát lại giá trị nội dung và nghệ thuật của truyện cổ tích Tấm Cám

- Mở rộng vấn đề: Tấm Cám nằm trang kiểu chuyện dân gian quen thuộc, phổ biến ở nhiều dân tộc khác nhau trên thế giới, song Tấm Cám là câu chuyện đậm chất Việt Nam.

Bài giảng: Tấm Cám [Tiết 2] - Cô Trương Khánh Linh [Giáo viên VietJack]

Xem thêm các bài viết về Tác giả, tác phẩm Ngữ văn lớp 10 hay khác:

• Hỏi bài tập trên ứng dụng, thầy cô VietJack trả lời miễn phí!

Đã có app VietJack trên điện thoại, giải bài tập SGK, SBT Soạn văn, Văn mẫu, Thi online, Bài giảng....miễn phí. Tải ngay ứng dụng trên Android và iOS.

Nhóm học tập facebook miễn phí cho teen 2k6: fb.com/groups/hoctap2k6/

Theo dõi chúng tôi miễn phí trên mạng xã hội facebook và youtube:

Nếu thấy hay, hãy động viên và chia sẻ nhé! Các bình luận không phù hợp với nội quy bình luận trang web sẽ bị cấm bình luận vĩnh viễn.

tac-gia-tac-pham-lop-10.jsp