12
CHƯƠNG 2. CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC CÁC CÁCH TIẾP CẬN TRONG THIẾT KẾ CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC
1. Định nghĩa khái niệm chương trình giáo dục
Thuật ngữ chương trình giáo dục xuất hiện từ năm 1820, tuy nhiên phải đến giữa thế kỉ 20, thuật ngữ này mới được sử dụng một cách chuyên nghiệp ở Hoa Kỳ và một số
nước có nền giáo dục phát triển. Chương trình giáo dục Curriculum có gốc Latinh là Currere, có nghĩa là to run chạy, điều hành hoặc to run a course - điều hành một
khoá học. Do vậy, định nghĩa truyền thống của chương trình giáo dục là một khoá học Course of Study.
Hầu hết các nhà giáo dục ở giai đoạn đầu xem chương trình giáo dục là một khố học, một giáo trình cái hình thành niên một khố học.
Chương trình học bao gồm các mơn học thường xuyên như ngữ pháp, đọc, hùng biện và logic, và toán học cho các trường tiểu học và trung học và những môn học tinh
tuý nhất của thế giới phương Tây bắt đầu đưa vào từ trường trung học. Chương trình học gồm các mơn học chủ yếu trong năm lĩnh vực lớn như 1 tiếng
mẹ đẻ và ngữ pháp, văn chương và viết; 2 toán học; 3 các môn khoa học; 4 lịch sử; 5 ngoại ngữ.
Chương trình học gồm tồn bộ kiến thức của các môn học. Giáo dục được xem như một quá trình nhằm giúp người học nắm bắt các nội dung kiến thức cấu tạo nên các
môn học. Chương trình học là một hệ thống các khố học hay mơn học cần phải có để được
tốt nghiệp hoặc được cấp chứng nhận đã học xong một ngành học. Chương trình học gồm các mơn học cố định như ngữ pháp, đọc, logic, hùng biện,
tốn và các mơn học tinh tuý của thế giới phương Tây. 1 Định nghĩa chương trình học như là một sản phẩm đã hoàn thiện đã không làm
thoả mãn các nhà giáo dục tham gia phát triển chương trình học. Vào đầu thế kỷ này, sự phát triển mạnh mẽ của thông tin đã hàm ý rằng kiến thức không chỉ nằm trong phạm vi
các tài liệu in ấn. Với sự phổ biến kiến thức thông qua các phương tiện cơng nghệ, việc xác định những gì cấu tạo nên các kiến thức thiết yếu là không dễ dàng.
13
Trong những giai đoạn phát triển tiếp theo, yêu cầu của sự phát triển kinh tế xã hội, nhiều môn học mới được đưa thêm vào chương trình giáo dục, sự khác biệt giữa
người học đã trở nên rõ rệt hơn đối với giáo viên và các nhà quản lí, định nghĩa về chương trình giáo dục bắt đầu được mở rộng. Các chuyên gia trong lĩnh vực thiết kế
chương trình giáo dục bắt đầu phân loại các chương trình giáo dục khác nhau: chương trình giáo dục cho khối cơ bản, khối kĩ thuật, khối thực hành v.v.
Thí dụ: Bobbitt đã viết vào năm 1924 Chương trình giáo dục có thể được định nghĩa theo hai hướng
1. Đó là một loạt các hoạt động nhằm phát hiện khả năng của mỗi người học. 2. Đó là một loạt các hoạt động có chủ định nhằm hồn thiện người học.
Theo hướng này, vào năm 1935, Hollis và Doak Campbell cho rằng chương trình giáo dục bao gồm tất cả những hiểu biết và kinh nghiệm mà người học có được sự
hướng dẫn của nhà trường. Nhiều tác giả khác cũng cho rằng chương trình giáo dục không phải là một sản
phẩm được dùng cho lâu dài mà có tính phát triển liên tục, chẳng hạn: Chương trình giáo dục là một chuỗi những kinh nghiệm được nhà trường phát
triển nhằm giúp người học tăng cường tính kỉ luật, phát triển năng lực tư duy và hành động.
Chương trình giáo dục bao gồm tất cả kinh nghiệm mà người học có được dưới sự dẫn dắt của nhà trường.
Chương trình giáo dục gồm tất cả những gì người học có được từ một chương trình giáo dục nhằm đạt các mục đích và mục tiêu của nó. Chương trình giáo dục được
xây dựng theo khung lí thuyết và nghiên cứu hoặc những thực tiễn nghề nghiệp trong quá khứ hay hiện tại.
Đến giữa những năm 50 của thế kỉ trước, ảnh hưởng của xã hội tới nhà trường ngày càng rõ hơn, và học sinh khơng chỉ học được những gì có trong trường học, mà còn
tiếp nhận nhiều kinh nghiệm phong phú trong đời sống xã hội. Do vậy, định nghĩa về chương trình giáo dục được mở rộng hơn, không chỉ đơn thuần là những nội dung học
được trong nhà trường, chẳng hạn:
Chương trình giáo dục là tất cả các hoạt động học tập của người học và được kế hoạch hoá bởi trường học nhằm đạt được những mục đích của giáo dục.
14
Chương trình giáo dục là một kế hoạch nhằm cung cấp những cơ hội học tập để đạt được những mục đích, mục tiêu cụ thể cho một nhóm đối tượng và ở một nhà trường
nào đó.
Vào những năm 60 và tiếp tục sang thế kỷ 21, người ta quan tâm nhiều hơn đến hiệu quả của chương trình giáo dục. Thí dụ:
Chương trình giáo dục không chỉ quan tâm đến những gì người học phải làm trong quá trình học tập, mà còn là những gì họ sẽ học được từ những việc làm đó.
Chương trình giáo dục quan tâm đến những kết quả cuối cùng. Chương trình giáo dục là những hoạt động học tập được hoạch định và chỉ đạo
bởi nhà trường nhằm giúp người học phát triển năng lực cá nhân và xã hội một cách liên tục.
Tới những năm 90 và kéo dài đến những năm đầu của thế kỷ 21, những quan niệm về chương trình giáo dục có những thay đổi to lớn. Ví dụ, William Doll Jr. 1993
cho rằng một hệ thống giáo dục theo trình tự tuyến tính và định lượng như hiện nay sẽ nhường chỗ cho một hệ thống giáo dục đa dạng và phức tạp hơn, ít có tính ổn định hơn.
Một hệ thống như vậy, như chính cuộc sống, sẽ ln vận động và thay đổi. Cho đến nay vẫn còn nhiều ý kiến khác nhau trong việc định nghĩa về chương
trình giáo dục. Sự khác nhau đó tuỳ thuộc vào quan niệm của các nhà nghiên cứu và các nhà thực hành khi suy nghĩ và thiết kế chương trình. Từ điển bách khoa quốc tế về giáo
dục Oxfofd đã thống kê 9 định nghĩa khác nhau về chương trình giáo dục. Còn Reisse lại tổng hợp được tới 27 định nghĩa khác nhau về chương trình giáo dục, trong đó ơng
chia thành 3 nhóm khác nhau về mức độ rộng hẹp, nhiều ít các yếu tố cấu thành chương trình. Tuy nhiên, khuynh hướng chung không chỉ bó hẹp trong hai thành phần là nội
dung và mục tiêu dạy học. Chương trình đề cập tới những yếu tố khác của q trình dạy - học.
Còn theo K.Frey, chương trình giáo dục được định nghĩa như sau: Chương trình giáo dục là sự trình bày, diễn tả có hệ thống việc dạy - học được dự kiến trong một
khoảng thời gian xác định mà sản phẩm của sự trình bày đó là một hệ thống xác định các thành tố khác nhau nhằm chuẩn bị, thực hiện và đánh giá một cách tối ưu việc dạy -
học. Đây là định nghĩa được nhiều nhà nghiên cứu và thực hành quan tâm. Và mặc dù định nghĩa về chương trình giáo dục ln thay đổi do tác động của xã
hội với những bước tiến khổng lồ về khoa học kĩ thuật và công nghệ, chương trình giáo dục hiện nay được xem như là tập hợp các mục tiêu và giá trị có thể được hình thành ở
15
người học thơng qua các hoạt động được kế hoạch hoá và tổ chức trong nhà trường, gắn liền với đời sống xã hội. Mức độ đạt các mục tiêu ấy là thể hiện tính hiệu quả của một
chương trình giáo dục. Mục đích của việc thiết kế một chương trình giáo dục phụ thuộc vào đối tượng người học của chương trình giáo dục đó.
Ngày nay, quan niệm về chương trình giáo dục đã rộng hơn, đó khơng chỉ là việc trình bày mục tiêu cuối cùng và bảng danh mục các nội dung giảng dạy. Chương trình
vừa cần cụ thể hơn, bao quát hơn, vừa là một phức hợp bao gồm các bộ phận cấu thành: - Mục tiêu học tập
- Phạm vi, mức độ và cấu trúc nội dung học tập - Các phương pháp, hình thức tổ chức học tập
- Đánh giá kết quả học tập. Như vậy, cấu trúc của chương trình bao gồm hai thành phần chính: sự hình dung
trước những thành tích mà người học sẽ đạt được sau một thời gian học tập và cách thức, phương tiện, con đường, điều kiện để mong muốn đó trở thành hiện thực.
Có thể xem định nghĩa sau đây đã bao hàm được những ý đó: Chương trình giáo dục là sự trình bày có hệ thống một kế hoạch tổng thể các hoạt
động giáo dục trong một thời gian xác định, trong đó nêu lên các mục tiêu học tập mà người học cần đạt được, đồng thời xác định rõ phạm vi, mức độ nội dung học tập, các
phương tiện, phương pháp, cách thức tổ chức học tập, cách đánh giá kết quả học tập v.v nhằm đạt được các mục tiêu học tập đề ra. Nguyễn Hữu Chí, Viện KHGD 2002.
Như vậy, những thành phần cơ bản của một chương trình giáo dục có thể là - Nhu cầu đào tạo
- Mục đích, mục tiêu đào tạo - Nội dung đào tạo
- Phương thức đào tạo - Các hình thức tổ chức hoạt động đào tạo
- Các hình thức kiểm tra đánh giá kết quả đào tạo.
2. Các cách tiếp cận trong thiết kế chương trình giáo dục