Chàng thanh niên Dế Mèn cường tráng, khoẻ mạnh nhưng kiêu căng tự phụ về vẻ đẹp và sức mạnh của mình, hay xem thường và bắt nạt mọi người. Một lần, Mèn bày trò trêu chọc Cốc để khoe khoang trước anh hàng xóm Dế Choắt, dẫn đến cái chết thảm thương của người bạn xấu số ấy. Cái chết của Choắt làm Mèn vô cùng hối hận, ăn năn về thói hung hăng bậy bạ của mình.
I. VỀ TÁC GIẢ VÀ VÀ TÁC PHẨM
1. Thể loại
Truyện là một “phương thức tái hiện đời sống trong toàn bộ tính khách quan của nó. Tác phẩm truyện tự sự phản ánh hiện thực qua bức tranh mở rộng của đời sống trong không gian, thời gian; qua các sự kiện, biến cố xảy ra trong cuộc đời của con người. Trong các tác phẩm tự sự, nhà văn cũng thể hiện tư tưởng và tình cảm của mình; nhưng ở đây, tư tưởng, tình cảm của nhà văn thâm nhập sâu sắc vào sự kiện và hành động bên ngoài của con người tới mức giã chúng dường như không có sự phân biệt nào cả. Nhà văn kể lại, tả lại những gì xảy ra bên ngoài mình, khiến cho người đọc có cảm giác rằng hiện thực được phản ánh trong tác phẩm tự sự là một thế giới tạo hình đang tự phát triển, tồn tại bên ngoài nhà văn, không phụ thuộc vào tình cảm, ý muốn của nhà văn” [Lê Bá Hán – Trần Đình Sử – Nguyễn Khắc Phi: Từ điển thuật ngữ văn học, NXB Giáo dục, 1992].
Các bài học: Bài học đường đời đầu tiên [trích trong Dế Mèn phiêu lưu kí của Tô Hoài], Sông nước Cà Mau [trích Đất rừng phương Nam của Đoàn Giỏi], Bức tranh của em gái tôi [của Tạ Duy Anh], Vượt thác [trích Quê nội của Võ Quảng], Buổi học cuối cùng [của An-phông-xơ Đô-đê] thuộc thể loại truyện hiện đại.
2. Tác giả
Nhà văn Tô Hoài [tên khai sinh là Nguyễn Sen], sinh ngày 27 tháng 9 năm 1920 tại thị trấn Nghĩa Đô, Từ Liêm, Hà Nội; quê quán: thị trấn Kim Bài, huyện Thanh Oai, tỉnh Hà Tây.
Tô Hoài tham gia cách mạng từ trước Cách mạng tháng Tám [1945] trong Hội ái hữu công nhân, Hội Văn hoá Cứu quốc. Từ 1945 – 1958 ông làm phóng viên rồi Chủ nhiệm báo Cứu quốc Việt Bắc. Từ 1957 – 1958: Tổng thư kí Hội Nhà văn Việt Nam. Từ 1958 – 1980: Phó Tổng thư kí Hội Nhà văn Việt Nam. Từ 1986 – 1996: Chủ tịch Hội Văn nghệ Hà Nội.
Tác phẩm đã xuất bản: 150 tác phẩm trong đó nổi bật là Dế Mèn phiêu lưu kí [truyện dài, 1942, tái bản nhiều lần]; Quê người [tiểu thuyết 1943, tái bản nhiều lần]. Truyện Tây Bắc [tiểu thuyết, 1954, tái bản nhiều lần]; Miền Tây [tiểu thuyết 1960, tái bản nhiều lần]; Tự truyện [hồi ký, 1965, tái bản nhiều lần]; Quê nhà [tiểu thuyết, 1970]; Cát bụi chân ai [hồi ký, 1965, tái bản nhiều lần]; Tuyển tập Tô Hoài [3 tập, 1993]. Tuyển tập truyện ngắn Tô Hoài [trước và sau 1945, ba tập, 1994]; Tuyển tập truyện viết cho thiếu nhi [hai tập, 1994].
Nhà văn đã được nhận: Giải nhất tiểu thuyết của Hội Văn nghệ Việt Nam 1956 [tiểu thuyết Truyện Tây Bắc]. Giải A Giải thưởng Hội Văn nghệ Hà Nội 1970 [tiểu thuyết Quê nhà]; Giải thưởng của Hội Nhà văn Á – Phi năm 1970 [tiểu thuyết Miền Tây]; Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học – Nghệ thuật [đợt I – 1996].
II. KIẾN THỨC CƠ BẢN
1. Đoạn trích Bài học đường đời đầu tiên thể hiện tài quan sát và miêu tả tinh tế của nhà văn Tô Hoài. Truyện được kể ở ngôi thứ nhất [lời nhân vât Dế Mèn] biến hoá sinh động và hấp dẫn người đọc.
READ: Cuộc đời và sự nghiệp tác giả nhà văn Tô Hoài
Bài văn này có thể chia làm ba đoạn:
+ Đoạn 1: Từ đầu đến… “có thể sắp đứng đầu trong thiên hạ”. Đoạn này miêu tả vẻ đẹp cường tráng nhưng tính cách còn kiêu căng của Dế Mèn.
+ Đoạn 2: Tiếp theo đến… “mang vạ vào mình đấy”: Mèn trêu chị Cốc và gây ra cái chết thảm thương cho Dế Choắt.
+ Đoạn 3: còn lại: sự ân hận của Dế Mèn.
2. Dế Mèn có một ngoại hình cường tráng. Với đôi càng mẫm bóng, những cái vuốt ở chân, ở khoeo cứ cứng dần và nhọn hoắt, đôi cánh… bây giờ thành cái áo dài kín xuống tận chấm đuôi, lại thêm đầu… to ra và nổi từng tảng rất bướng, hai cái răng đen nhánh lúc nào cũng nhai ngoàm ngoạp như hai lười liềm máy làm việc…, Dế Mèn thật ra dáng con nhà võ. Oai phong hơn, Dế Mèn còn có sợi râu… dài và uốn cong một vẻ rất đỗi hùng dũng. Dương dương tự đắc, chú ta đi đứng oai vệ, luôn tranh thủ mọi cơ hội để thể hiện mình. Thỉnh thoảng, muốn thử sự lợi hại của những chiếc vuốt, chú ta “co cẳng lên đạp phanh phách vào các ngọn cỏ” hay chốc chốc lại trịnh trọng và khoan thai đưa cả hai chân lên vuốt râu. Tự cho mình là nhất, chú không ngần ngại cà khịa với tất cả mọi bà con trong xóm [quát các chị Cào Cào, đá anh Gọng Vó,…].
Tác giả vừa miêu tả ngoại hình vừa miêu tả hành động để bộc lộ tính cách của Dế Mèn: kiêu căng, xốc nổi, điệu đàng, hung hăng và ngộ nhận. Trong đoạn văn, các tính từ miêu tả hình dáng [cường tráng, mẫm bóng, nhọn hoắt, hủn hoẳn, giòn giã, bóng mỡ, đen nhánh, ngoàm ngoạp…]; tính từ miêu tả tính cách [bướng, hãnh diện, trịnh trọng, khoan thai oai vệ, tợn, giỏi, ghê gớm…] được thể hiện đặc sắc. Nếu thay thế một số từ của tác giả bằng các từ đồng nghĩa [hoặc gần nghĩa] như đôi càng mẫm bóng bằng đôi càng mập bóng, đôi càng to bóng…, ngắn hủn hoẳn bằng ngắn củn, ngắn tủn, ngắn cũn cỡn…, đi đứng oai vệ bằng đi đứng chững chạc, đi đứng đàng hoàng, đi đứng oai lắm… sự diễn đạt sẽ thiếu chính xác và thiếu tinh tế.
3. Thái độ của Dế Mèn với Dế Choắt là kẻ cả, trịch thượng [qua cách đặt tên là Dế Choắt, ví von so sánh như gã nghiện thuốc phiện, xưng hô chú mày, tính tình khinh khỉnh, giọng điệu bề trên, dạy dỗ]. Không những thế, Dế Mèn còn tỏ ra ích kỉ, không cho Dễ Choắt thông ngách sang nhà, lại còn mắng “Đào tổ nông thì cho chết”.
4. Khi trêu chị Cốc, Dế Mèn thật hung hăng, kiêu ngạo: “Sợ gì? Mày bảo tao sợ cái gì? Mày bảo tao còn biết sợ ai hơn tao nữa!”. Thậm chí, hát trêu xong, Dế Mèn vẫn tự đắc, thách thức: “Mày tức thì mày cứ tức, mày ghè đầu mày ra cho nhỏ đi, nhỏ đến đâu thì mày cũng không chui nổi vào tổ tao đâu!”. Nhưng khi chứng kiến chị Cốc đánh Choắt, Dế Mèn khiếp hãi “nằm im thin thít”. Biết chắc chị Cốc đi rồi, mới dám “mon men bò lên”. Từ hung hăng, kiêu ngạo, Dế Mèn trở nên sợ hãi, hèn nhát.
Bài học đường đời đầu tiên Dế Mèn rút ra chính là sự trả giá cho những hành động ngông cuồng thiếu suy nghĩ. Bài học ấy thể hiện qua lời khuyên chân tình của Dế Choắt: “ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang vạ vào mình đấy”. Đó cũng là bài học cho chính con người.
READ: Soạn bài: Vượt thác
5. Các con vật được miêu tả trong truyện ngoài những đặc điểm vốn có của chúng trong thực tế, chúng còn được nhà văn gắn thêm cho những phẩm chất của con người [đặc biệt là về tính cách]. Những sự việc xảy ra trong truyện giữa các con vật với nhau thực ra chính là chuyện trong thế giới con người. Các truyện cổ tích về loài vật, các truyện ngụ ngôn [của Ê-Dốp, La-Phông-Ten,…], truyện Cuộc phiêu lưu của Gulliver,… là những truyện có cách viết giống như Dế Mèn phiêu lưu kí.
III. RÈN LUYỆN KĨ NĂNG
1. Tóm tắt
Chàng thanh niên Dế Mèn cường tráng, khoẻ mạnh nhưng kiêu căng tự phụ về vẻ đẹp và sức mạnh của mình, hay xem thường và bắt nạt mọi người. Một lần, Mèn bày trò trêu chọc Cốc để khoe khoang trước anh hàng xóm Dế Choắt, dẫn đến cái chết thảm thương của người bạn xấu số ấy. Cái chết của Choắt làm Mèn vô cùng hối hận, ăn năn về thói hung hăng bậy bạ của mình.
2. Cách đọc
Khác với các truyện dân gian hoặc truyện trung đại, Dế Mèn phiêu lưu kí có cách viết hiện đại với các tình tiết phong phú, phức tạp, các nhân vật được miêu tả kĩ lưỡng với các chi tiết về ngoại hình, hành động, đặc điểm tâm lí… Đọc diễn cảm đoạn văn này cần chú ý giọng điệu, thái độ của tác giả khi miêu tả, diễn biến tâm lí của các nhân vật:
a] Đọc đoạn thứ nhất cần lên giọng để vừa thể hiện được vẻ đẹp cường tráng đồng thời diễn tả được thái độ tự phụ, huênh hoang của Dế Mèn.
b] Đọc đoạn thứ hai chú ý giọng đối thoại phù hợp với diễn biến tâm lí của từng nhân vật: – Dế Mèn: kẻ cả, hung hăng, hoảng hốt, ân hận… – Dế Choắt: run rẩy, sợ hãi, cố sức khuyên can Dế Mèn…
– Chị Cốc: tức giận.
Soạn Bài học đường đời đầu tiên ngắn nhất
- Trước khi đọc
- Câu 1 trang 12 Ngữ văn 6 tập 1 Kết nối tri thức
- Câu 2 trang 12 Ngữ văn 6 tập 1 Kết nối tri thức
- Trả lời câu hỏi
- Câu 1 trang 19 Ngữ văn 6 tập 1 Kết nối tri thức
- Câu 2 trang 19 Ngữ văn 6 tập 1 Kết nối tri thức
- Câu 3 trang 19 Ngữ văn 6 tập 1 Kết nối tri thức
- Câu 4 trang 19 Ngữ văn 6 tập 1 Kết nối tri thức
- Câu 5 trang 19 Ngữ văn 6 tập 1 Kết nối tri thức
- Câu 6 trang 19 Ngữ văn 6 tập 1 Kết nối tri thức
- Câu 7 trang 19 Ngữ văn 6 tập 1 Kết nối tri thức
- Viết kết nối với đọc
Soạn Bài học đường đời đầu tiên ngắn gọn do VnDoc biên soạn gồm có phần yêu cầu, phần đáp án chuẩn và phần giải thích, hướng dẫn chi tiết cho từng câu hỏi có trong cuốn sách giáo khoa Ngữ văn lớp 6 tập 1 thuộc bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống.
Bản quyền tài liệu thuộc về VnDoc. Nghiêm cấm mọi hành vi sao chép với mục đích thương mại.
Trước khi đọc
Câu 1 trang 12 Ngữ văn 6 tập 1 Kết nối tri thức
Gợi ý:
- Em đã đọc câu chuyện Sự tích cây vú sữa và cảm nhận được nỗi buồn, sự hối hận của cậu khi không thể gặp được mẹ nữa.
- Khi đọc, em đã cảm thấy rất thương cậu bé, và rút ra bài học cho mình là không được ham chơi
Câu 2 trang 12 Ngữ văn 6 tập 1 Kết nối tri thức
Gợi ý:
- Hài lòng về bản thân: chăm chỉ, tự giác, biết vâng lời cha mẹ...
- Chưa hài lòng về bản thân: nhiều khi còn ham chơi, vụng về, không chịu khó...
>> Tham khảo: Soạn Bài học đường đời đầu tiên chi tiết
Trả lời câu hỏi
Câu 1 trang 19 Ngữ văn 6 tập 1 Kết nối tri thức
- Kể bằng lời của nhân vật Dế Mèn
- Kể bằng ngôi thứ nhất
Câu 2 trang 19 Ngữ văn 6 tập 1 Kết nối tri thức
- Các chi tiết khiến em liên tưởng đến đặc điểm con người:
- một chàng dế thanh niên cường tráng
- tôi đạp phanh phách vào các ngọn cỏ
- tôi vũ cánh nghe tiếng phành phạch giòn giã
- tôi bước đi bách bộ, đôi cánh bây giờ thành cái áo dài kín xuống tận chấm đuôi.
- người tôi rung rinh một màu bóng mỡ soi gương được
- cái đầu to ra và nổi từng tảng rất bướng
- tôi lấy làm hãnh diện với bà con về cặp râu ấy lắm
- tôi đi đứng oai vệ
- tôi tợn lắm, dám cà khịa với tất cả bà con trong xóm...
- Cách miêu tả thường dùng trong truyện ngụ ngôn, truyện cổ tích loài vật
Câu 3 trang 19 Ngữ văn 6 tập 1 Kết nối tri thức
- Em thích: sự tự tin về bản thân, lối sống lành mạnh của Dế Mèn → Vì đó là đức tích tốt
- Em không thích sự huênh hoang, hống hách của Dế Mèn → Vì đó là đức tính xấu
Câu 4 trang 19 Ngữ văn 6 tập 1 Kết nối tri thức
- Khi sang thăm nhà Dế Choắt, Dế Mèn nói:
- Chú mày sinh sống cẩu thả quá như thế
- Nhà cửa đâu mà tuềnh toàng
- Chú mày có lớn mà chẳng có khôn...
- Khi Dế Choắt nhờ giúp đỡ, Dế Mèn chưa nghe hết câu đã hếch răng lên, xì một hơi rõ dài, rồi với điệu bộ khinh khỉnh lập tức mắng Dế Choắt xối xả rồi bỏ về nhà
⇒ Thể hiện thái độ trịch thượng, khinh thường bạn bè, vô tâm, không biết quan tâm giúp đỡ người khác của Dế Mèn
Câu 5 trang 19 Ngữ văn 6 tập 1 Kết nối tri thức
- Thấy cái chết của Dế Choắt, Dế Mèn rất hoảng hốt, sợ hãi, thương xót và hối hận
- Điều đó cho thấy Dế Mèn đã nhận ra sai lầm và tính cách hống hách của bản thân, từ đó thay đổi, trở thành người tốt hơn
Câu 6 trang 19 Ngữ văn 6 tập 1 Kết nối tri thức
Bài học: Ở đời không nên kiêu căng, xốc nổi, bắt nạt kẻ yếu. Tính kiêu ngạo, nóng vội của tuổi trẻ có thể làm hại người khác, khiên ta phải ân hận suốt đời.
Câu 7 trang 19 Ngữ văn 6 tập 1 Kết nối tri thức
Hình dung: Dế Choắt là nhân vật có vóc dáng nhỏ bé, sức khỏe yếu ớt, nhưng có tấm lòng lương thiện, bao dung, thấu hiểu lí lẽ
Nếu có người bạn như Dế Choắt, em sẽ quan tâm, giúp đỡ bạn
Viết kết nối với đọc
-------------------------------------------------
Ngoài bài Soạn Bài học đường đời đầu tiên ngắn gọntrên đây, chúng tôi còn biên soạn và sưu tầm chọn lọc nhiều đề thi KSCL đầu năm lớp 6, đề thi giữa kì 1 lớp 6, đề thi học kì 1 lớp 6, đề thi giữa kì 2 lớp 6 và đề thi học kì 2 lớp 6 tất cả các môn. Mời quý thầy cô, phụ huynh và các em học sinh tham khảo.
Để tiện trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm về giảng dạy và học tập các môn học lớp 6, cùng các tài liệu học tập hay lớp 6, VnDoc mời các thầy cô giáo, các bậc phụ huynh và các bạn học sinh truy cập nhóm dành riêng cho lớp 6:
- Tài liệu học tập lớp 6
- Kết nối tri thức với cuộc sống THCS: Giáo án, tài liệu dạy và học miễn phí
Rất mong nhận được sự ủng hộ, đóng góp tài liệu của các thầy cô và các bạn.