Trong câu chuyện không biết có bao nhiêu phần trăm là sự thật nhưng dân gian vẫn xem bức tượng là hiện thân của Mỵ Châu công chúa và là minh chứng sắt đá cho lòng trung nghĩa. Tuy nhiên, gần đây lại có ý kiến cho rằng thờ pho tượng đá cụt đầu nghĩa là vô hình chung xem An Dương Vương là người cha tàn nhẫn và tạo ấn tượng không đẹp về hình ảnh đất nước chúng ta trong mắt bạn bè quốc tế?!
| |
| Du khách thập phương đến viếng am thờ Mỵ Châu. |
Chuyện tình đẫm lệ và huyền thoại về những viên ngọc trai nuôi từ máu...
Chuyện kể rằng: sau khi mắc mưu cha con Triệu Đà, thành Cổ Loa thất thủ, vua An Dương Vương cưỡi ngựa cùng công chúa Mỵ Châu chạy về phía Nam, đến đèo Mộ Dạ [thuộc đất Diễn Châu, Nghệ An bây giờ] thì ngựa cùng sức kiệt, vua ngoảnh mặt ra biển và khấn thần Kim Quy lên để thần cứu mình. Thần Kim Quy hiện lên và chỉ: “Giặc đang ngồi sau lưng nhà vua đó”...
Vua An Dương Vương nhìn lại, thấy công chúa Mỵ Châu đang miệt mài rứt lông ngỗng từ chiếc áo để đánh dấu cho Trọng Thủy tìm theo. Nghĩ con mình phản bội, vua cha rút gươm, chém đầu Mỵ Châu. Trước khi chết, Mỵ Châu quỳ xuống chân vua cha và nguyện rằng: “Oan cho con lắm. Nếu con là kẻ bất trung có lòng hại cha, khi chết, thân xác con sẽ biến thành tro bụi. Bằng không hóa thành ngọc, thành đá trôi về hầu cha”.
Quả nhiên vì Mỵ Châu là người vô tình bị mắc mưu kế của Trọng Thủy nên khi chết, máu của nàng chảy xuống biển. Các loài trai, sò ăn vào biến thành ngọc. Còn thân mình nàng biến thành một tượng đá cụt đầu trôi ngược biển Đông, về đến dòng sông, đất Cổ Loa thì dừng lại ở đó. Kỳ lạ thay từ ngày có tượng đá, nhiều chuyện lạ đã xảy ra.
Nhiều trẻ chăn trâu ra chơi đùa, nghịch ngợm trên tượng đá liền bị ốm, trâu bò “làm bậy” quanh tượng đá liền lăn đùng ra chết. Nhiều người thấy tượng đá lạ, đẹp, muốn khiêng về thì không thể nào lay chuyển được. Thấy sự lạ, các bô lão làng Cổ Loa liền cử một đám thanh niên lực lưỡng, tắm gội sạch sẽ, khiêng võng đào ra, làm lễ xin được rước tượng đá về thờ thì khiêng được.
Khi khiêng về đến đền “Ngự triều Di quy” bỗng nhiên tượng tuột xuống, không thể khiêng đi được nữa. Dân làng thấy vậy liền lập am thờ, ngày đêm hương khói và cho rằng tượng đá là hóa thân của công chúa Mỵ Châu trôi về hầu cha như lời nguyện trước khi nàng chết.
Trong sách “Thiên tình sử Mỵ Châu – Trọng Thủy” của tác giả Chu Trinh, NXB Thanh Hóa – 2005 còn có đoạn: “Năm 40 sau công nguyên, Hai Bà Trưng đi đánh Tô Định ở thành Luy Lâu – Hà Bắc có giấu quân một đêm ở thành Cổ Loa. Trong đêm đó Bà Trưng mộng thấy có một người con gái hiện về trong giấc mơ, kể lể oan tình và xin được âm phù Hai Bà cùng các tướng lĩnh, tiêu diệt Tô Định và quan quân nhà Hán để trả mối thù cướp nước hại nàng.
Sáng dậy, Bà Trưng đi hỏi bô lão Loa Thành, nơi đây có thờ người con gái nào không? Bô lão Cổ Loa nói, có thờ công chúa Mỵ Châu – con gái vua An Dương Vương. Hai Bà Trưng mổ trâu cúng lễ rồi xuất quân đến sào huyệt của Tô Định ở Luy Lâu đánh tan bè lũ cướp nước hại dân”.
| |
| Pho tượng cụt đầu là một khối đá nguyên vẹn, có hình dáng của một người cụt đầu ngồi theo thế xếp bằng, hai tay đặt song song và bàn tay đặt lên đầu gối. |
Dấu ấn thời gian của truyền thuyết này hiện vẫn còn được lưu dấu qua đôi câu đối cổ trong am thờ công chúa Mỵ Châu:
Phiên âm:
Thiên cổ thụ giai khí uất thông, duyên đới tình căn hoàn tẩm miếu
Nhất phiến thạch bình sanh trung tín, tiềm linh hạo sảng bạn vương cung.
Dịch nghĩa:
[Cây nghìn năm khí lành phảng phất, rễ tình dây duyên quấn quanh miếu điện
Đá một phiến giữa đời thành thật, thiêng ngầm sáng rõ quyến luyến cung vua]
[Nguyên tác Hán văn: Lê Dư, dịch Việt văn: Phạm Hoàng Quân].
Tượng cụt đầu có phải là hiện thân của công chúa Mỵ Châu?
Theo cụ Chu Trinh, 82 tuổi – nguyên là cán bộ văn hóa xã Cổ Loa, người từng viết nhiều cuốn sách ghi lại các truyền thuyết được truyền tụng trong làng Cổ Loa: Truyền thuyết xưa có truyền lại, nguyên thủy của pho tượng cụt đầu là một khối đá nguyên vẹn, có hình dáng của một người cụt đầu ngồi theo thế xếp bằng, hai tay song song, đặt lên đầu gối. Nhưng sau này các cụ cao niên trong làng Cổ Loa, trong đó có cả cụ Chu Trinh đã phát hiện ra pho tượng đá gồm ba khối đá ghép lại, trong lòng có chỗ bị rỗng.
Pho tượng đá cụt đầu là tượng đá nguyên khối hay do ba khối đá ghép lại hiện vẫn chưa có một văn bản cổ nào chứng minh điều đó. Tuy nhiên, theo cụ Chu Trinh: Thời ông cha cụ còn sống có kể lại, vào thời Bắc thuộc, Mã Viện đã cho quân lính bổ pho tượng ra để moi ngọc trong lòng pho tượng nên tượng mới bị chẻ ra làm ba mảnh [?!]...
Chuyện pho tượng đá cụt đầu có phải là hiện thân của nàng Mỵ Châu công chúa hay không vẫn đang còn là vấn đề bỏ ngỏ. Tuy nhiên, sự kỳ lạ khiến nhiều người tin rằng đó chính là hiện thân của công chúa Mỵ Châu có lẽ bởi dù đó là một pho tượng đá không hề có dấu vết đục đẽo, tạo tác gì của con người nhưng lại rất giống hình hài của một người bị cụt đầu.
| |
| Am thờ công chúa Mỵ Châu bên trái đền Ngự triều Di quy. |
Ông Trần Quang Dũng - Phó giám đốc Trung tâm bảo tồn khu di tích Cổ Loa cho rằng: “Nếu chúng ta đi tìm một sự thật lịch sử nào đó mà không có những cứ liệu khoa học thì có thể sẽ làm tổn thương đến tâm thức tín ngưỡng của người dân. Với vai trò của một người quản lý khu di tích, tôi thấy người dân Cổ Loa, người dân Bắc bộ nói riêng và người dân Việt Nam nói chung đã có những tình cảm, ấn tượng rất tốt đẹp đối với việc thờ cúng ở đây. Do đó chúng ta không nên mất công đi tìm một sự thật nào đó ở phía sau huyền thoại. Còn về phía Trung tâm bảo tồn khu di tích Cổ Loa lâu nay vẫn chưa có một nghiên cứu nào cụ thể về trường hợp đặc biệt này”.
Còn theo ý kiến của nhà nghiên cứu văn hóa Hà Văn Thùy: Để thiết thực kỷ niệm 1000 năm Thăng Long, không nên để pho tượng người cụt đầu trong đền thờ Mỵ Châu công chúa.
Bởi theo ông: “Thứ nhất, theo “Ðại Việt sử ký toàn thư”, truyền thuyết Mỵ Châu- Trọng Thủy chỉ ghi: “Khi nghe thần nói giặc ở sau lưng, nhà vua quay lại thì hiểu ra tất cả, ngài rút gươm chém chết con gái. Máu nàng Mỵ Châu hoà vào biển...” nghĩa là không hề có nhân chứng vật chứng nào xác quyết nhà vua đã chém đứt đầu con mình. Hơn nữa, trái tim nhân từ của một người cha, một đức vua ngoài 70 tuổi như An Dương Vương khó có thể làm một việc tàn nhẫn là chém đứt đầu con mình dù đó là một người có tội. Việc để pho tượng cụt đầu trong am thờ chẳng khác nào nghĩ oan cho vua cha - Thứ hai: Có thể xem tượng đá cụt đầu là một ước vọng tâm linh của người dân trong việc đề cao lòng trung nghĩa của công chúa Mỵ Châu, nhưng chúng ta đều biết: từ bao đời nay cha ông ta vẫn tự hào nước mình là một nước văn hiến, nhân bản do đó việc chọn một hình ảnh bi thảm nhất trong một câu chuyện để tôn thờ liệu có trái với đạo lý ngàn năm của cha ông!?
| |
| Tiền sảnh đền Ngự triều Di quy - nơi thờ các quan văn, võ nước Âu Lạc. |
| Pho tượng liền một khối hay là do ba khối đá ghép lại, trong lòng có chỗ bị rỗng? Đến nay điều này vẫn chưa có lời giải đáp thoả đáng! Giáo sư sử học Trần Quốc Vượng lúc sinh thời cũng đã từng tìm hiểu về sự kỳ lạ của pho tượng Mỵ Châu và cho rằng: Đây là một khối đá thiên tạo, thuộc dòng đá cuội, hệ đá granit thường chỉ có ở vùng núi cao. Việc xuất hiện một tượng đá như thế ở vùng đồng bằng như Cổ Loa là một hiện tượng hiếm thấy! Xem ra câu chuyện về pho tượng vẫn còn nhiều điều bí ẩn... |
Hà Tùng Long
nguyenquyen
Bài viết mớiLịch sử phong kiến Việt Nam Last updated Mar 18, 2022
Thành Cổ Loa [Đông Anh, Hà Nội] – kinh đô của nhà nước Âu Lạc, dưới thời An Dương Vương vào khoảng thế kỷ III trước công nguyên. Tương truyền rằng, sau khi thành Cổ Loa thất thủ, Vua An Dương Vương tức giận rút gươm chém đầu Mỵ Châu. Trước khi chết, Mỵ Châu ngửa mặt lên trời mà xin rằng: “Nếu con là kẻ bất trung có lòng phản nước thì khi chết thân xác sẽ hóa thành tro bụi. Nếu tấm lòng con trong sáng, khi chết thân xác sẽ hóa thành ngọc, thành đá trôi về hầu cha”.
Nhiều năm sau, trên vùng bến trù phú có tên “vườn thuyền, ao mắm” bên dòng sông Hoàng Giang tấp nập tàu thuyền bỗng xuất hiện một phiến đá lạ. Trẻ con chăn trâu thấy một tảng đá trôi dạt ngược dòng sông, tựa chiếc thuyền có người chèo lái bèn trèo lên nô đùa. Khi về nhà, chúng trở bệnh khiến dân làng vô cùng hoảng sợ. Các bô lão cho rằng chúng đã phạm phải đá thiêng nên ra bờ sông làm lễ cầu khấn. Làng cử một đám thanh niên lực lưỡng, tắm gội sạch sẽ, khiêng võng đào ra, làm lễ xin được rước tượng đá về thờ.
Khi khiêng về đến đền “Ngự triều Di quy” bỗng nhiên tượng tuột xuống, không thể di chuyển được nữa. Dân làng thấy vậy liền lập Am thờ, ngày đêm hương khói và cho rằng tượng đá là hóa thân của công chúa Mỵ Châu trôi ngược sông về đất Cổ Loa để hầu cha như lời nguyện trước khi nàng chết.
“Sau khi làm lễ thì rước đến đền, tượng đá tự nhảy ra ngoài, từ đó, không tài nào nhấc được lên. Cho rằng Mỵ Châu đã chọn nơi này để ngự, các vị chức sắc trong làng cho xây lên Am Mỵ Châu để thờ bà. Ngôi Am thờ này còn tồn tại đến tận ngày nay”
Am thờ tượng đá công chúa Mỵ Châu không đầu, u tịch nằm dưới gốc đa cổ thụ với 3 gian, gian cuối là phòng “bà” ngự, có cửa khóa, chấn song con tiện bằng gỗ ken đủ để nhìn thấp thoáng hình người to lớn khoác xiêm y màu đỏ. Ngồi trong tư thế uy nghiêm, tỳ tay lên hai đầu gối, trên đầu treo mũ công chúa lơ lửng, có đính ngọc trai buông xuống. Mùi hương tỏa khắp một gian rộng sân Ngự triều di quy, nơi quan văn, võ thuở xưa làm việc.
Trải qua hàng nghìn năm, nhưng câu chuyện về tượng đá công chúa Mỵ Châu không đầu có khả năng tự lớn vẫn còn lưu truyền trong người dân Cổ Loa. Theo truyền thuyết kể lại, tượng đá công chúa Mỵ Châu không đầu nhỏ hơn bây giờ rất nhiều nhưng sau một thời gian, tượng đá đó cứ lớn dần lên. Lúc đầu người dân Cổ Loa rất phấn khởi nghĩ rằng đó là điềm may mắn, họ cho rằng công chúa đã được về hầu bên vua cha đúng với ý nguyện nên ngày một lớn thêm.
Nhưng sau này, họ lại lo lắng khi độ lớn của bức tượng sẽ khiến Am thờ nhỏ bé phải phá bỏ. Khi đó, một vị cụ từ đã làm lễ cầu xin bà thương cảnh dân còn nghèo, bức tượng đá giữ nguyên kích thước từ đó cho đến tận bây giờ.
Về việc tượng đá lớn lên, các nhà khoa học giải thích rằng, loại đá đó tạo ra do vô vàn hạt đá nhỏ được gắn kết với nhau và giữa những sự liên kết đó có một khoảng rỗng. Khi gắp nước mưa hoặc độ ẩm, một số thành phần hóa học trong đá đã tạo ra phản ứng khiến chúng giãn nở. Một số chất có thành phần tương tự như xi măng sẽ tiết ra, tạo sự gắn kết chặt chẽ khiến tảng đá đó tuy bị giãn ra nhưng không hề bị nứt vỡ.
Tượng đá công chúa Mỵ Châu không đầu đang thờ tại Am Mỵ Châu có lẽ cũng có cùng một kết cấu như vậy. Tảng đá đó có lẽ một thời gian bị ngâm trong nước sông, đến khi được đưa lên bờ, sự tác động với không khí kết hợp với lượng nước ngấm trong đó đã khiến tảng đá nở ra. Khi đến một ngưỡng nào đó, sự phản ứng sẽ hết và tảng đá sẽ ngừng “lớn”.
am Mỵ ChâuAn Dương Vươngcông chúa Mỵ ChâuThành Cổ Loa