Qua bài học về tác giả, tác phẩm Bài học đường đời đầu tiên Ngữ văn lớp 6 Kết nối tri thức với cuộc sống gồm nội dung chính về tác giả, bố cục, tóm tắt tác phẩm, dàn ý chi tiết, giá trị nội dung, giá trị nghệ thuật, phương thức biểu đạt sẽ giúp học sinh nắm vững kiến thức trọng tâm tác phẩm Bài học đường đời đầu tiên.
I. Tác giả
- Tô Hoài [1920-2014], tên khai sinh là Nguyễn Sen.
- Quê: Hà Nội.
- Là nhà văn có vốn sống phong phú, năng lực quan sát, miêu tả tinh tế; lối văn giàu hình ảnh, nhịp điệu; ngôn ngữ chân thực, gần gũi đời sống.
- Nhiều sáng tác cho thiếu nhi như: Võ sĩ Bọ Ngựa, Dê và Lợn, Đôi ri đá, Dế Mèn phiêu lưu kí, …
II. Tìm hiểu sơ lược về tác phẩm
1. Thể loại: Truyện đồng thoại.
2. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác:
+ Năm 1941: viết “Dế Mèn phiêu lưu kí” sau khi xuất bản truyện “Con Dế Mèn”.
+ Năm 1954: gộp 2 tác phẩm trên thành “Dế Mèn phiêu lưu kí”, gồm 10 chương.
4 chương đầu: kể lai lịch, những bài học, biến cố bất ngờ trên đường đời Dế Mèn.
6 chương sau: kể cuộc phiêu lưu của Dế Mèn.
+ Văn bản “Bài học đường đời đầu tiên” trích từ chương 1 “Dế Mèn phiêu lưu kí” với tiêu đề “Tôi sống độc lập từ thủa bé – Một sự ngỗ nghịch đáng ân hận suốt đời”
+“Dế mèn phiêu lưu kí” là truyện nổi tiếng nhất của Tô Hoài, được trẻ em yêu thích, dịch ra nhiều thứ tiếng, chuyển thể thành nhiều loại hình nghệ thuật khác.
3. Phương thức biểu đạt: Tự sự
4. Người kể chuyện: Ngôi thứ nhất [Dế Mèn xưng “tôi” kể lại câu chuyện]
5. Tóm tắt:
Truyện kể về một chàng dế thanh niên cường tráng có tính kiêu căng, tự phụ luôn tự cho mình là người “sắp đứng đầu thiên hạ”. Với bản tính đó, Dế Mèn trong một lần nghịch dại trêu chị Cốc đã dẫn tới cái chết thương tâm cho Dế Choắt - anh bạn hàng xóm yếu ớt, tội nghiệp. Sau sự việc đó, Dế Mèn ân hận và rút ra bài học đường đời đầu tiên cho mình.
6. Bố cục:
Gồm 2 phần:
+ Phần 1: Từ đầu đến “đứng đầu thiên hạ rồi” : Giới thiệu vẻ đẹp và tính cách của Dế Mèn.
+ Phần 2: Còn lại: Câu chuyện về bài học đường đời đầu tiên của dế Mèn.
7. Giá trị nội dung:
+ Bài văn miêu tả Dế Mèn có vẻ đẹp cường tráng của tuổi trẻ nhưng tính nết còn kiêu căng, xốc nổi. Do bày trò trêu chọc chị Cốc nên đã gây ra cái chết thảm thương cho Dế Choắt, Dế Mèn hối hận và rút ra được bài học đường đời cho mình.
8. Giá trị nghệ thuật:
+ Cách kể chuyện theo ngôi thứ nhất tự nhiên, hấp dẫn.
+ Nghệ thuật miêu tả loài vật sinh động, đặc sắc.
+ Ngôn ngữ chính xác, giàu tính tạo hình.
III. Tìm hiểu chi tiết về tác phẩm
1. Hình ảnh Dế Mèn
- Ngoại hình:
+ Càng: mẫm bóng
+ Vuốt:cứng, nhọn hoắt
+ Cánh: áo dài chấm đuôi
+ Đầu: to, nổi từng tảng
+ Răng: đen nhánh, nhai ngoàm ngoạm
+ Râu: dài, cong vút
→ Dế Mèn là một chàng thanh niên có vẻ ngoài tự tin, khỏe mạnh, cường tráng
- Hành động:
+ Đi đứng oai về, làm điệu, nhún chân, rung đùi
+ Quát mấy chị cào cào, đá ghẹo anh gọng vó
+ Co cẳng, đạp phanh phách vào các ngọn cỏ, dáng điệu tỏ vẻ con nhà võ.
+ Nhai ngoàm ngoạm, trịnh trọng vuốt sâu
→ Sử dụng dày đặc các động từ và tính từ
- Ý nghĩ của Dế Mèn: sắp đứng đầu thiên hạ được rồi
⇒ Dế Mèn là một anh chàng khỏe mạnh,cường tráng, hùng dũng nhưng tính tình kiêu căng, hợm hĩnh, xốc nổi…
2. Bài học đường đời đầu tiên của Dế Mèn
- Hình ảnh Dế Choắt:
+ Trạc tuổi Dế Mèn
+ Người gầy gò, cánh ngắn củn, càng bè bè, râu cụt
→ Dế Choắt là người xấu xí, yếu đuối, trái ngược hoàn toàn với Dế Mèn
- Thái độ của Dế Mèn đối với Dế Choắt: coi thường, trịch thượng.
+ Lời lẽ, giọng điệu bề trên, xưng hô “chú mày”.
+ Cư xử : ích kỷ, không thông cảm, bận tâm gì về việc giúp đỡ Choắt.
- Dế Mèn trêu chọc chị Cốc:
+ Dế Mèn nghĩ kế trêu chọc chị Cốc
+ Kết quả: gây ra cái chết thương tâm cho Dế Choắt
- Tâm trạng của Dế Mèn sau khi trêu chọc chị Cốc:
+ Hả hê vì trò đùa tai quái của mình: chui vào trong hang nằm khểnh, bụng nghĩ thú vị…
+ Sợ hãi khi nghe tiếng chị Cốc mổ Dế Choắt: nằm im thin thít
+ Hốt hoảng, lo sợ, bất ngờ trước cái chết và lời khuyên của Dế Choắt
+ Ân hận, chân thành sám hối: đứng yên lặng trước mộ Dế Choắt
- Bài học đường đời đầu tiên của Dế Mèn: ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang vạ vào mình đấy.
Lựa chọn câu để xem lời giải nhanh hơn
Chuẩn bị đọc 1
Video hướng dẫn giải
Câu 1 [trang 83 SGK Ngữ văn 6 tập 1]
Hãy chia sẻ với bạn về một chuyện đáng nhớ mà em từng trải qua.
Phương pháp giải:
Em có thể chọn một trong số những chuyện em từng trải qua và để lại cho em bài học nào đó.
Lời giải chi tiết:
Ví dụ: đó là một lần vì bị điểm kém nhưng sợ bố mẹ biết em đã nói dối và giấu bài kiểm tra đi. Khi mẹ tìm thấy bài kiểm tra em đã vứt nó đi, mẹ rất buồn và nhẹ nhàng nhắc nhở về tính trung thực trong cuộc sống. Điều đó đã khiến em ân hận và em tự hứa sẽ không bao giờ nói dối, luôn trung thực và không để mẹ phải buồn.
Chuẩn bị đọc 2
Video hướng dẫn giải
Câu 2 [trang 83 SGK Ngữ văn 6 tập 1]
Dựa vào nhan đề và ấn tượng ban đầu của bản thân khi đọc lướt qua văn bản, em đoán xem “bài học đường đời đầu tiên” được nhân vật kể lại sau đây là bài học gì?
Phương pháp giải:
Em dự đoán theo ý kiến riêng của mình.
Lời giải chi tiết:
Theo em bài học đường đời đầu tiên sẽ được nhân vật kể sẽ là những vấp ngã đầu tiên khi bước ra cuộc sống, là bài học khiến nhân vật nhận ra được sự sai lầm của bản thân và khiến từ đó thay đổi chính mình.
Trải nghiệm cùng VB 1
Video hướng dẫn giải
Câu 1 [trang 84 SGK Ngữ văn 6 tập 1]
Những chi tiết miêu tả ngoại hình nhân vật “tôi” trong đoạn này là lời của ai? Điều này giúp em biết được gì về tính cách nhân vật?
Phương pháp giải:
Đọc kĩ văn bản xem đây là lời của ai. Người đó nói như vậy thể hiện điều gì.
Lời giải chi tiết:
- Chi tiết miêu tả ngoại hình của nhân vật “tôi” là lời của nhân vật Dế Mèn.
- Điều này giúp em hiểu rằng Dế Mèn là một nhân vật có tính cách tự tin về vẻ bề ngoài và sức mạnh của mình.
Trải nghiệm cùng VB 2
Video hướng dẫn giải
Câu 2 [trang 84 SGK Ngữ văn 6 tập 1]
Qua cách nhân vật “tôi” tự miêu tả hành động của mình ở đoạn này, em biết thêm điều gì ở đặc điểm nhân vật?
Phương pháp giải:
Xét xem cách miêu tả về mình, từ đó đánh giá nhân vật.
Lời giải chi tiết:
Nhân vật có đặc điểm: kiêu căng, tự phụ, hống hách, cậy sức bắt nạt kẻ yếu.
Trải nghiệm cùng VB 3
Video hướng dẫn giải
Câu 3 [trang 84 SGK Ngữ văn 6 tập 1]
Những từ ngữ “hung hăng”, “hống hách”, “ngu dại”, “ân hận” cho thấy nhân vật “tôi” có thái độ và đánh giá như thế nào về trải nghiệm sắp kể ra dưới đây?
Phương pháp giải:
Suy nghĩ xem khi nào thì người ta tự nhận mình bằng những tính từ xấu như thế ?
Lời giải chi tiết:
Những từ ngữ trên cho thấy nhân vật có thái độ ân hận, hối lỗi và tự đánh giá đó là sự ngu ngốc, dại dột về những sự việc mình đã gây ra.
Trải nghiệm cùng VB 4
Video hướng dẫn giải
Câu 4 [trang 86 SGK Ngữ văn 6 tập 1]
Việc Dế Choắt muốn đào một cái ngách sang nhà nhân vật “tôi” phòng khi có kẻ nào bắt nạt cho thấy Dế Choắt suy nghĩ, đánh giá như thế nào về nhân vật “tôi”?
Phương pháp giải:
Em suy nghĩ xem vì sao Dế Choắt nhờ Dế Mèn mà không nhờ người khác. Một người như thế nào mới khiến người khác tin tưởng và nhờ cậy?
Lời giải chi tiết:
Việc Dế Choắt muốn đào cái ngách sang nhà nhân vật “tôi” phòng khi có kẻ nào bắt nạt cho thấy Dế Choắt tự ý thức được sức khoẻ của bản thân và nghĩ rằng Dế Mèn là người khỏe mạnh đồng thời là người hàng xóm tốt bụng, có thể chia sẻ và giúp đỡ được mình khi hoạn nạn.
Trải nghiệm cùng VB 5
Video hướng dẫn giải
Câu 5 [trang 88 SGK Ngữ văn 6 tập 1]
Cụm từ “đứa ích kỉ” thể hiện sự nhận thức của ai? Tự nhận thức về điều gì?
Phương pháp giải:
Đọc kĩ văn bản xem ai là người đã nhận định về câu nói trên.
Lời giải chi tiết:
“Đứa ích kỉ” là sự tự nhận thức của Dế Mèn. Chú tự nhận thức được sự ích kỉ, chỉ nghĩ đến lợi ích và thoả mãn được thú vui của bản thân mà không nghĩ đến hậu quả việc mình đã gây ra.
Suy ngẫm và phản hồi 1
Video hướng dẫn giải
Câu 1 [trang 89 SGK Ngữ văn 6 tập 1]
Thời điểm Dế Mèn kể lại cho chúng ta nghe bài học đường đời đầu tiên là trước hay sau cái chết của Dế Choắt? Dựa vào chi tiết nào mà em cho là như vậy?
Phương pháp giải:
Em xem giọng điệu nhân vật và cách kể chuyện để trả lời câu hỏi này.
Lời giải chi tiết:
- Thời điểm Dế Mèn kể lại cho chúng ta nghe bài học đường đời đầu tiên là sau cái chết của Dế Choắt.
- Điều đó thể hiện qua chi tiết “Tôi đem xác Dế Choắt đến chôn vào một vùng cỏ bùm tum. Tôi đắp thành nấm mộ to. Tôi đứng lặng giờ lâu, nghĩ về bài học đường đời đầu tiên”.
Suy ngẫm và phản hồi 2
Video hướng dẫn giải
Câu 2 [trang 89 SGK Ngữ văn 6 tập 1]
Dựa vào gợi ý trong bảng dưới đây, em hãy tìm một vài câu thể hiện lời kể của Dế mèn [lời kể xưng “tôi”] và lời đối thoại của Dế Mèn với nhân vật khác.
| Lời kể của Dế Mèn | Lời đối thoại của Dế Mèn |
Phương pháp giải:
Đối chiếu với văn bản để điền vào vở cho chính xác.
Lời giải chi tiết:
| Lời kể của Dế Mèn | Lời đối thoại của Dế Mèn |
| - Tôi tợn lắm. Dám cà khịa với tất cả mọi bà con trong xóm - Ngẫm ra thì tôi chỉ nói lấy sướng miệng thôi. Còn Dế Choắt than thở thế nào, tôi không để tai. Hồi ấy, tôi có tính tự đắc, cứ miệng mình nói tai mình nghe chứ không biết ai nghe, thậm chí cũng chẳng để ý có ai nghe mình không. | - Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào. - Hức! Thông ngách sang nhà ta? Dễ nghe nhỉ, chú mày hôi như cú mèo thế này, ta nào chịu được - Chú mình có muốn cùng tớ đùa vui không? [Lời của Dế Mèn với Dế Choắt] |
Suy ngẫm và phản hồi 3
Video hướng dẫn giải
Câu 3 [trang 89 SGK Ngữ văn 6 tập 1]
Tìm những chi tiết thể hiện ngoại hình, hành động, ngôn ngữ và tâm trạng của nhân vật Dế Mèn. Trên cơ sở đó, nhận xét về tính cách của Dế Mèn.
Phương pháp giải:
Đọc lại văn bản và liệt kê các chi tiết thể hiện các đặc điểm trên.
Lời giải chi tiết:
Các chi tiết thể hiện:
- Ngoại hình: Đôi càng mẫm bóng, vuốt cứng, nhọn hoắt, cánh dài, răng đen nhánh, râu dài uốn cong, hùng dũng.
- Hành động: tôi co cẳng lên, đạp phanh phách vào các ngọn cỏ; Tôi đi đứng oai vệ; Tôi đã quát mấy chị Cào Cào ngụ ngoài đầu bờ; thỉnh thoảng, tôi ngứa chân đá một cái, ghẹo anh Gọng Vó lấm láp vừa ngơ ngác dưới đầm lên.
- Ngôn ngữ: gọi Dế Choắt là “chú mày” với giọng điệu khinh khỉnh.
- Tâm trạng: tôi lấy làm hãnh hiện với bà con về cặp râu ấy lắm; Tôi tợn lắm, tôi cho là tôi giỏi; thoát nạn rồi mà còn ân hận quá, ân hận mãi.
=> Qua những chi tiết trên cho ta thấy Dế Mèn là một chàng thanh niên trẻ trung, yêu đời, tự tin nhưng vì tự ý thức được vẻ bề ngoài và sức mạnh của mình, Dế Mèn đã kiêu căng, tự phụ, hống hách, cậy sức bắt nạt kẻ yếu.
Suy ngẫm và phản hồi 4
Video hướng dẫn giải
Câu 4 [trang 89 SGK Ngữ văn 6 tập 1]
Bài học đường đời đầu tiên mà Dế Mèn rút ra sau sự việc xảy ra với Dế Choắt là gì? Theo em, việc tác giả để cho Dế Mèn tự kể lại câu chuyện của mình bằng ngôi thứ nhất có tác dụng thế nào trong việc thể hiện bài học ấy?
Phương pháp giải:
Đọc kĩ đoạn cuối và trả lời.
Lời giải chi tiết:
- Bài học đường đời đầu tiên mà Dế Mèn rút ra cho mình là: không nên hung hăng bậy bạ, hành động thiếu suy nghĩ.
- Việc tác giả sử dụng ngôi kể thứ nhất, cho Dế Mèn tự kể lại câu chuyện của mình đã khiến câu chuyện trở nên chân thực, nhân vật có thể bộc lộ rõ nhất tâm trạng, cảm xúc của mình khi trải qua.
Suy ngẫm và phản hồi 5
Video hướng dẫn giải
Câu 5 [trang 89 SGK Ngữ văn 6 tập 1]
Có thể xem cái chết của Dế Choắt là một bước ngoặt khiến Dế Mèn thay đổi cách nhìn về bản thân và về người khác không? Vì sao?
Phương pháp giải:
Em suy nghĩ xem Dế Mèn có thay đổi bản thân từ khi Dế Choắt qua đời không.
Lời giải chi tiết:
Có thể xem cái chết của Dế Choắt là một bước ngoặt với Dế Mèn vì qua đó chú đã nhận thức được những sai lầm của bản thân đó là tính kiêu căng, tự phụ. Với mọi người, Dế Mèn đã nhận thức được sự ích kỉ, coi thường người khác.
Suy ngẫm và phản hồi 6
Video hướng dẫn giải
Câu 6 [trang 89 SGK Ngữ văn 6 tập 1]
Những dấu hiệu nào giúp em nhận biết Bài học đường đời đầu tiên là truyện đồng thoại?
Phương pháp giải:
Nhớ lại kiến thức truyện đồng thoại, từ đó đối chiếu với văn bản này và chỉ ra các dấu hiệu.
Lời giải chi tiết:
Dấu hiệu nhận biết Bài học đường đời đầu tiên là truyện đồng thoại:
- Nhân vật là các loài vật đã được nhân hoá: trong văn bản Bài học đường đời đầu tiên có các nhân vật là Dế Mèn, Dế Choắt, Chị Cốc, chị Cào Cào.
- Thể hiện đặc điểm sinh hoạt của loài vật như ngoại hình của Dế Mèn được miêu tả bằng những chi tiết đặc trưng cho loài dế [râu, đôi càng, đôi cánh, đầu, cái răng đen], hành động của Dế Mèn như: đạp phanh phách lên ngọn cỏ, đào hang… Qua những đặc điểm đó cũng thể hiện đặc điểm của con người được thể hiện ở tính cách của Dế Mèn như tự tin, trẻ trung, yêu đời nhưng cũng vô cùng xốc nổi, kiêu căng, coi thường người khác.
Suy ngẫm và phản hồi 7
Video hướng dẫn giải
Câu 7 [trang 89 SGK Ngữ văn 6 tập 1]
Từ trải nghiệm và bài học của Dế Mèn, em hiểu thêm điều gì về lỗi lầm của những người ở tuổi mới lớn và về thái độ cần có trước những lỗi lầm có thể mắc phải trong cuộc sống?
Phương pháp giải:
Đây là câu hỏi mở, em suy nghĩ dựa trên hiểu biết của bản thân và trả lời câu hỏi.
Lời giải chi tiết:
- Qua truyện của Dế Mèn khiến em hiểu vì Dế Mèn mới lớn, sống trong một thế giới nhỏ bé, quanh quẩn gồm những người hiền lành nên đã lầm tưởng sự ngông cuồng là tài ba của mình, có thái độ kiêu căng, tự phụ, xốc nổi. Đây cũng là những lỗi lầm dễ mắc phải ở những người tuổi mới lớn vì họ chưa có nhiều hiểu biết về cuộc đời.
- Trước những lỗi lầm, chúng ta phải biết nhận ra và sửa chữa những sai lầm mà mình mắc phải, phải tự trọng, biết nghiêm khắc trước những thiếu xót của mình.