Bệnh an nhi Y học cổ truyền

Tài liệu “Nhi khoa Y học cổ truyền” đã được xuất bản lần đầu năm 2002. Sau một thời gian, do nhu cầu của bạn đọc trong chuyên ngành Y học cổ truyền muốn đi sâu tham khảo phần vận dụng lý luận và trị liệu bằng y học cổ truyền trong lĩnh vực nhi khoa. Chúng tôi đã hiệu chỉnh, sửa chữa và bổ sung một số bài. Cuốn sách này, nằm trong tập sách giáo khoa vể y học cổ truyền, nhằm bước đầu biên soạn làm sách tham khảo cho sinh viên và học viên, thuộc chuyên ngành y học cổ truyền ỏ các bậc đại học và sau đại học.
Mặc dù đã được chỉnh sửa và bổ sung, nhưng chắc còn nhiều thiếu sót. Mong nhận được sự góp ý của các bạn đọc, cho cuốn sách ngày càng hoàn chỉnh hơn.

Successfully reported this slideshow.

chuyên đề nhi khoa y học cổ truyền

More Related Content

1. 1. TS. VU NAM CHUYEN DE NHIKHOA Y HOC CO TRUYEN a NHA XU AT BAN Y H O C
2. 2. TS. VU NAM CHUYEN DE NHI KHOA Y HOC CO TRUYEN n h A x u a t b a n y h o c HA N 0I - 2005
3. 3. lOi n6i oAu Nhi khoa hay con goi la A khoa, la mot mon khoa hoc chuyen nghien ciiu ve nuoi dtfdng, cham soc, phong benh va chCta benh cho tre em ttr luc mdi sinh ra cho den tuoi 15. Dac diem sinh ly va benh ly cua tre co nhieu diem khac so v6i ngifdi 16n, dac biet sau khi mSc benh, benh tinh han nhiet, hil thUc bien hoa rat nhanh, doi hoi viec chan doan va dieu tri phai tinh thong va kip thoi. Tren cd sd do, sach chuyen de ve nhi khoa v hoc co truyen dadc bien soan gom nhiing phan sau: - Phan dai cUdng [gom chUdng I, II] ban ve pham vi va dac diem cua nhi khoa, phUdng phap nuoi dUdng, cham soc tre em. - Phan ly luan cd ban cua y hoc co truyen [gom chUdng III, IV] ve chan doan benh va dieu tri nhi khoa. - Phan benh hoc nhi khoa [chUdng V, VI, VII] dtfdc trinh bay mot cach he thong benh danh, nguyen nhan gay benh, the benh, bien chOtng luan tri, phtfdng dude thich hdp. Thiia ke va phat huy y hoc co truyen, chung toi manh dan bien soan tai lieu nay, tuy da co g&ng rat nhieu song khong the tranh khoi nhflng thieu sot, vi vay chung toi rat mong nhan dude sU gop y cua dong nghiep va doc gia de tai lieu dude hoan thien hdn. TS VUNAM Benh vien Y hoc co truyen Trung tfdng 3
4. 4. M UC LU C Ltii noi dau 3 Chitting I. Pham vi va dac diem cua nhi khoa 7 Chitting II. Bao ve va giao due tre em 11 Chitting III. Khai quat ve chdin doan 16 Chitting IV. Khai quat ve cach chiia 53 Chitting V. Benh cua tre sd sinh 67 Tre khong bu 67 Tre ia dai khong thong 69 Ron itdt, ron Id 72 Thai hoang 74 Thai xlch, xich du phong 76 Tua mieng [nga kh^u sang] 79 Trung ngan, huyen ung [sung ldi, moc mvn tren ham ech] 81 Benh ve ludi 84 Tre dau bung [ban trUdng khi thong] 88 Tre kh6c dem [da de] 91 Chitting VI. Benh thdi khl 96 S5i 96 Phong ch^n 128 Thuy dftu 131 5
5. 5. Cam mao 1:M Ho suven 1:i«s Ho ga 143 Quai bj 148 Djch ly 151 Sot mua he 155 Bai liet 157 ng VII. Tap benh 163 Kinh phong [co giat] 163 Hen suyen 177 Chiing tich tre 186 Cam ti'ch 192 Non mUa 203 la chay 212 Hoang dam 219 Dai dim 226 Thuy thung 228 Tap chiing 238 6
6. 6. ChUdng I PHAM VI VA DAC DIEM CUA NHI KHOA Nhi khoa la mot mon khoa hoc chuyen nghien cOtu ve sU nuoi dUdng, chuta benh va phong benh cho tre em, do dac diem sinh ly, sinh hoat hang ngay va moi trUdng tiep xuc cua tre em so vdi ngUdi 16n co khac nhau. Pham vi phat benh tren mot mtic do nhat dinh cung co ch6 khac hdn ngUdi 16n, cho nen khong the nhin mot cach ddn gian rSng "tre em 1& ngUdi 16n thu nho lai". I. PHAM VICOA NHI KHOA Nhi khoa trong pham vi y hoc la mot mon chuyen khoa, theo doi tUdng nghien ctiu mil n6i thi tvr luc sinh ra cho ddn tuoi thanh nien [tuoi day thi] day la thdi ky diic biet va nh^'t dinh cua tre em. Nhu sach Tieu nhi ve sinh tong luan phudng noi: “Dudi 14 tuoi thi nen chvia theo phep chfla tre em, 15 tuoi trd len thien quy da co, thi nen chiJa theo phep chiia ngUdi ldn”. Nhu vay, pham vi cua nhi khoa la tii khi lot long me den 14 tuoi. Nhi khoa la mot mon Y hoc lam sang rong rai, dUa tren cd sd cua noi khoa ma phat trien, toan bo he thong ly luan cua y hoc co truyen nhu: Hoc thuyet am dUdng, Hoc thuyet ngu hanh, Hoc thuyet thien nhan hdp nha't, tii ch^n, bat cUdng, cung chi dao chung cho thutc tien lam sang cua nhi khoa. Nhung tren sinh ly, benh ly cua tre em co nhiing dac diem cua no nhu trong cac loai benh ngu lao, luc cUc, that thUdng va benh ve gidi tmh cua ngUdi 16n thi b tre em khong co hoac it 7
7. 7. th;'ty: ngiKic 1 ;11 c a c benh nhu un van fliinnu ion. i h ron. thuy dan. kmh phong. cam tich. khoc drm. nam ■hUni: cham. nam chung mem cua tre em thi < > ' nguoi Inn ian klv'iig thaw Ve nguyen nhan gay benh d tre em thi tudnt: dni don thuan. khong ngoai ngoai cam luc dam va noi thUdnir an bu; con d ngUdi ldn thi lai do that tinh. ton thUdng ve phong due va nguven nhan co phan phUc tap hdn. Theo su bien chuyen cua benh tat ma noi thi tre em sau khi mdi mac benh. han nhiet - hU thuc bien hoa rat nhanh. nhung mot khi co chuyen bien tot thi d£ phuc hoi sijfc khoe. DUa vao nguyen nhan noi tren thi bat c[1 d phUdng dien nao, chan doan hay tri lieu, san soc hay nuoi nang tre em, nhat thiet deu can am hieu ve chuyen mon, do do ma phai chuyen khoa hoa nhi khoa. II. DACOI^McOa N H I KHOA Tre em sd sinh nhu mam non mdi n&y, the chat “thuin dUdng” d vao giai doan sinh trUdng va phat due mau chong, mat khac do cd the mem yeu, khf huyet chua du, tang phu chUa ben, am dUdng con non, Y hoc co truyen goi la tri am, tri dUdng. Vi the ma tren benh ly hinh thanh nhQng dSc diem di hu, de thuc, d i han va de nhiet. 1. Dac diem sinh ly Tre em sd sinh chua day thang la thdi ky tre mdi lot long me, bat dau mot cuoc song doc lap, dac trUng cho thdi ky nay la xUdng cot chua day du, thop chua kin, thdi gian ngu con nhieu, trif khi bu mdm ra thi hau nhu chi co ngu hoan toan, mach dap rat nhanh ma rat de bien dong, hdi thd khong deu dan lam, moi ngay nhat dinh phai co may lan khoc de lam cho phoi dude hoat dong, khi huyet dUdc thong ldi dieu hoa, trong thdi gian khoc thi hdi thd va mach dap tang nhanh ro ret. 8
8. 8. Tre em trong thdi ky con bu chua day tuoi thi giai doan dau chu yeu la nhd vao su[a me de nuoi diTcfng, tu 3-4 thang trd len mdi dan dan cho an cac thUc pham khac nhau giup vao, den giai doan sau thi lay cac chat loang thay sOfa lam thtic an chu yeu. Vi siic tieu hoa cua tre em con yeu nen sU an uong trong thdi ky nay phai dac biet chu y. Tu; do ve sau, dan d&n biet di, biet noi nhting cau ddn gian, doi vdi sU vat xung quanh chung cung ngay cang hieu biet them nhieu hdn, ve mat tinh than cung biet bieu lo tinh cam cua minh nhung khong on dinh, dl miing de gian, bien doi rat nhanh. Do la nhutng dac diem trong qua trinh sinh trUdng va phat due cua tre em sau khi sinh. Tom lai: tre em trong thdi ky < 2 tuoi, vo luan cd the hay tri tue deu phat trien khong ngvtag ma lai ro rang va nhanh chong. Dong thdi trong thdi ky nay, co nhan xet thay c6 mot trang thai tUdng doi phOfc tap goi la "bien chung" ttjfc 1& nhan dinh ring sU phat trien ve cd the cung nhu sU tang them ve tri tue cua tre em theo tifng thdi k£, co mot qua trinh bien doi va chung boic ra [nong bien chiing]... Trong qua trinh nay, co the xuat hien mot so chiing trang nhe nhu minh nong, hdi giat minh, tai lanh, vung xUdng cham lanh, hdi co mo hoi, khong muon an, nang hdn thi non mua... Sau vai ngay thi tu nhien khoe hSn, do la qua trinh nong bien chung. Co nhan cho r^ng bien chung la huyet mach tot, bien doi ngu tang, cho nen sau moi lan bien chung thUdng thay tinh chi cua tre co doi mdi nhu noi: "bien" la bien doi tinh chi, phat trien thong minh; “chung” la chung boc huyet mach, 16n manh tram xUdng. NhUng cung co nhieu tre tu: luc sinh ra cho tdi ldn khong co nhutng chOfng hau nhu da noi tren, cho nen cung khong the cau ne d thuyet ay. Song cung khong the dem benh tat that sU ma cho la bien chung, ma de keo dai ngay gid, m&c sai lSm ve dieu tri. 9
9. 9. 2. Dac diem benh ly 2.1. Tre de bi mac benh Vi cd the tre em non n6t nen ben ngoai de cam phai ta khi luc dam, ben trong de hi ton thUdng ve an - bu; va lai khnng the chiu noi nhting kich thi'ch manh va dot ngot. de phat sinh ra kinh sd. Ngoai ra. con co the vi nhan to tien thien hoac sil phat due cua hau thien khong tot ma dan den benh tat co tinh chat dac biet. 2.2. BGnh tinh chuyen bien nhanh Benh tat cua tre em trif nhiing benh co ti'nh chat d&c biet nhu scli, dau, kinh, cam va ho ga, tUa mieng, con cac benh khac cung giong nhu ngUdi ldn, nhung vi tre em phat benh de hu, di thuc, bien hoa nhanh chong, benh tinh so vdi ngUdi ldn thUdng nang hdn, nhu cung mot chiing ngoai cam nong lanh, ho hen ma d tre em thi dl bien thanh sUng phoi, ho, kho thd; cung mot chting bung bi cam han sinh ra dau bung ia chay d tre em dl bien thanh chOtng man ty, chiing quyet nghich. Hdn nila vi tre em mdi sinh thi chua biet noi hoic tuy da biet noi nhung thUdng cung khong ke benh mot cach chfnh xac, khi benh thi buon buc v^t va khong yen, la khoc om som khong nfn, khi sot cao co luc lai lanh ldi nhu thUdng, co luc lai sinh ra run ray co quSp. Bdi the ve mat ch£n doan va tri lieu deu tUdng doi kho khdn phiic tap. Dung nhu co nhan da noi: "Tre em the chat non beu, dl hu dl thuc, dieu tri hdi trai mot ty thi thuc la sai mot ly di mot dam". 2.3. Benh de hoi phuc Benh d tre thUdng do an uong hoac ngoai cam la chinh, benh it phiic tap cho nen tre dude chan doan va dieu tri kip thdi thi stfc khoe cua tre hoi phuc nhanh. 10
10. 10. ChUdng II BAO VE VA GIAO DUC TRE EM Tre em la mam non cua nhan loai, la ldp ngUdi ke tuc sU nghiep cua tUdng lai cho nen cong tac bao ve va giao due tre em can dUdc coi trong, de boi dap cho chung co du nhiing yeu to cua the he tUdng lai, co than the cUdng trang, tri tue doi dao, co dao dtic pham chat tot. Do la trach nhiem vinh quang cua nhiing ngUdi thay thuoic, ngUdi me va ngUdi bao mau. Doi vdi viec bao ve giao due tre em trong y da ti'ch luy rat nhieu kinh nghiem, da quan triet tu tudng phong benh trong y hoc la chQa benh khi benh chua phat. Nhiing hieu biet ve phUdng dien nay cac sach vd ban ve nhi khoa cua cac thdi dai deu rat coi trong. i. An u6 ng dinh dl/Ong Van de Sn uong dinh dUdng cua tre em thi sfla me la thi'ch hdp nhat, nhung phUdng phap cho bu can phai thfch hdp v6i nhu cau thuc te, tranh doi qua, no qua vi no deu anh hUdng den sOfc khoe tre em. Tre em lot long me trU6c het nen dung bong da sat trung lau sach cac chat ban trong mieng, tiep do dung cam thao sac dac cho tre mut hoac dung nu6c hoang lien sac dac nho tijfng giot vao mieng tre. Dong thdi c< 1vai gid la cho uong mot it nude loc am a'm, sau de thi cho bu ngay, thdi gian cho bu ban ngay 3-4 gid/lan, ban dem 6-8 gid 1 lan, moi lan 15 phut - 20 phut, nen can cO t tuoi tre ldn hay nho, tinh hinh cu the ma quy dinh de tranh tinh trang no qua hoac doi qua [no qua thi trd siia ra, nang thi ton thUdng den dUdng ruot ma sinh tlch tre; doi qua U
11. 11. thi khoc mfu khong mn. lau ngay so anh hui>nur den dinh dufing trri ngai cho su phat trien cua tre]. NgUdi me can dUdc chu y ve mat an uong dinh duone va than the phai khoe manh. Co nhan da noi: "Me an do none thi sufa nong, me an do lanh thi sUa lanh, me bi benh thi con cung benh. me khoe thi con khoe". Dieu ay noi ro tinh hinh >uc khoe cua me co anh hUdng rat ldn doi vdi tre con dang con hu. dong thdi ngUdi vu nuoi cung nen chu y tu dUdng tinh tinh. vi that tinh qua do cung co anh hUdng den so lUdng va chat lUdng cua sUa. Sach Bao anh toat yeu noi: "Tre mdi sinh nen bao ngUdi me gin giiK can than ve that tinh luc dam, kieng an do xao ran ngon beo thi siia mdi tot, thi tre khong sinh benh, neu khong thi am dUdng mat thang bang, khi huyet xong boc len. siia bi hu hong tat nhien sinh ra moi benh tat". Ve cach cho bu, trudc tien nen dung nude loc am am rUa d^u num vu cho sach,nan bo thii siia ngUng tu d dau vu ra roi mdi cho tre bu. Vi thii siia ngUng tu ay tUdng doi kho tieu hoa, nhu sach Thien kim yeu phUdng noi: "Mua he khong nSn bo siia nong di se lam cho tre non mUa, mua dong khong nin bo siia lanh di se lam cho tre ho va kiet ly". Sach Tieu nhi ve sinh tong vi luan phUdng lai bo sung rSng: "He moi lin cho con bu, ngUdi me trUdc het nen dung tay n&n vao b£u siia cho tan nong". Nhu vay co the lam cho sQa trong vu dude lvfu thong, chSng nhiing tre de bu ma con giup cho su tieu hoa nQa. Neu cho bu trong khi ngu cung c4n phai than trong, sach Thien kim yeu phUdng noi: "Neu tre nSm nen cho tre goi diu len canh tay ngUdi me de vu va dau tre ngang nhau roi cho bu thi tre khong bi nghen sac, luc me muon ngu thi difng cho bu niia sd bu lap mieng mui lai khong biet chifng no doi". Cho bu khi ngu nen dac biet chu y khong de cho vu vlt lap mieng mui tre lai de de phong nghet thd. Tre dUdc tren dudi 6 thang ngoai viec cho bu ra con c6 th§ dan dan cho an them cac do an khac nhu chao loang, bot gao 12
12. 12. hav mi... gin 2 nam thi nen cai siia. Neu keo dai thdi gian cho bu ma khong cho an cac do an khac nhu gao, mi,... thi ty vi se trd nen hu yeu, trung khi khong manh. Khi ngUdi me co thai thi nen cai siia. Sach Co kim y thong noi: ‘‘Me co thai ma cho con bu, se lam cho con gay vang di”. ii. diSu hOa Am lanh Tre em am dUdng non ndt, da thjt mem non, khi huyet chua du, neu a'm lanh khong dieu hoa, n&ng ret xam nhap vao de sinh ra benh tat. Cho nen quan ao tre em mac can phai theo khi hau bien doi ma them bdt, mac ft qua de cam phai gio lanh, mac nhieu qua thi do mo hoi lam ton thUdng den phan am, da thit khong san kin, ngUdc lai lam cho than the suy yeu, sinh nhieu benh tat. Sach Chu benh nguyen hau luan cua Sao Nguyen PhUdng noi: "Tre em mdi sinh da thit chua vGng, khong nen mac a'm qua, mac a'm qua thi lam cho gSn xUdng yeu 6t... khong nen vin cd mila xuan, mua he ma thay doi qu&n ao m6t cach d6t ng6t khiefn cho bi trung gio lanh. Lai can phai nghe ngong, khong de cho mo hoi ra vi mo hoi ra thi gay nen hu ton, de cam gio lanh, luc thiic ngu hay ngay dem deu nen can than. Su may mac cua tre em lay nguyen tac: mem, mong nhe, rong rai, sach se theo sU thay doi ve khi hau ma them bdt de dieu hoa am lanh, do la cong tac quan trong nhat cua viec san soc tre em. Sach Tieu nhi benh nguyen phUdng luan co de ra 10 phep nuoi con, trong do van de am lanh co may diem cin chu y nhu sau: - Lung nen am: neu lung bi phong han lam ton thUdng den du huyet cua phe kinh thi khien cho sdn gai oc, da thit bi dong lai ma thanh benh. Vi the ma sinh ra cac chiing phat nong, sd r6t, ho hen, suyln thd, non mUa, cho nen thUdng thUdng ckn phai giii cho am ap. 13
13. 13. - Bung non :mi. bunt: I i can oil cua ty vi. vi la cai be ■hua do an nong. non bung In lanh thi co the anh huong [ten -u : i*-u hoa ma sinh ra cac chung soi luing, dau bung, noli mua. la chav. - Chan non am: dUdng minh vi kinh chu [J chan, eo king va dau goi thuoc than, chan va [tail goi hi lanh co the anh hildng den ty than de sinh ra cac chung cam gio lanh hoac ia long. - Dau nen mat: day la ndi tu hoi cua cac kinh dUrtng. nao la he chua tuy, neu bi nong dot thi tuy day "ra mo hoi", den noi thanh choc dau. dau mat, nang lam co khi so hd, thop loi cho nen dau can mat. 1 1 1 .An 6, vui choi, nghI ngoi Thdi gian tre ngu c&n phai nhieu, tuy tuoi ldn be ma co the khac nhau. Noi chung tre em trong 4 thang moi ngay c&n ngu 20 gid, 6 thang ngu 16 gid, tir 2-3 tuoi can khoang 12 gid, den tuoi nhi dong can ngu chvfng 10 gid. Tre em ngu yen, co gid giac se dUdc khoe manh. Anh sang mat trdi am ap va khong khi trong lanh r£t tot doi vdi siifc khoe va sU phat trien cua tre em, co dip nen cho cac em nang tiep xuc v6i anh sang va khong khi do. Muc nuoi tre trong sach Chu benh nguyen hau noi: "Nen thinh thoang cho ra nang va gio, neu khong thi da thit se mem nheo de bi ton thUdng. He gap horn trdi am gio lang thi me nen be con ra chdi ngoai trdi, neu thUdng ra gio nSng thi huyet dUdc d&m dac, khi mdi manh len, da thit mdi cling cap, kin dao, quen chiu vdi gio lanh, khong den noi sinh ra tat benh". Doi vdi trUdng hdp khong du siic de 16n len nhu nam chilng mem, nam chiing cham thi lai cang can thiet anh sang mat trdi hdn nQa... Tre em can phai dUdc ngu day du, lai cung cin phai van dong vui chdi thich dang, nhu the khong nhiing giup cho sU 14
14. 14. phat trien ldn len dude binh thUdng, siifc khoe dUdc tang tien, dong thdi than the cang dUdc ren luyen, boi dUdng cho cac em co mot quan diem yeu thich lao dong va mot khi the hang hai vo tu. Tre em phat due chua d&y du, tinh thin con non yeu, de bi kinh sd, dac biet la tre em the chat hu nhudc, bong nhien gap sU kinh khung thi thUdng sinh benh, cho nen trong sU cham soc sinh hoat hang ngay cin chu y. IV. day bAo HOP Ly Day bao hdp ly mdi co the lam cho tinh thin va the chat deu khoe manh; khien cho diitc due, tri due va the luc deu dUdc phat trien toan dien nhu tap quan sinh hoat, ve sinh sach se, cii chi doan chmh, thai do thanh thuc. 15
15. 15. [ /[tUing I I I KHAI QUAT VE CHAN DOAN Chan doan benh rung du'a tren cd sd tu chan, bat cUdng ma ticn hanh. Song vi trong khi kham benh. tre em thUdng hav keu khoc vUiil' vav lam anh hUdng den hdi thd va mach tUdng. nen trong tu chan dac biet lay vong chan lam chu you, nhung cung can phai tong hdp cac chUng hau khac ma tien hanh phan ti'ch bien chun^ mdi c6 the toan dien dUdc. i. tC tchAn A. VONG CHAN 1. Vong than Quan sat tong hdp cac hien tUdng ve tinh th in , thai do bieu hien cua tre em de co the phan biet dUdc tinh trang hu thuc cua benh va ngUdi benh. Cu the: han thUdng tinh than lfing le; nhiet thi tinh th in roi loan, thUdng keu khoc; hu thi tinh th in suy kem; thuc tinh thAn khoe kho&n, hay giav giua lan Ion. Tinh than thanh sang, khi cd thong ldi, tien lUdng chua benh tot; than mat khi bien. than moi met khi due la tien lUdng khong tot. Thien Di tinh bien khi luan sach To van noi: "Than con thi song, than mat thi chet". 2. Vong hinh the Hinh the khoe manh. linh hoat thuoc thuc chiing; hinh the yeu gay thuoc hu. Gan xUdng cung cap thuec thuc, mem yeu ue oai thuoc hu. Da thjt tudi nhuan. toe day kin thuoc thuc; da 16
16. 16. uni Kho rap, toe lua thua thuoc hu. Lau ngay thop chua kin la do tien thien bat tuc. Tre khoe khoin thi kho bi benh, neu dot nhien bi benh cung tUdng doi dl chula. Tre em giy hu yeu, gay mon de mic benh, khi mac benh roi cung lau khoi. Van Mat Trai noi: "Hinh khi deu thuc la bam khi day du, khong co benh, de nuoi; hinh khi deu hu la bam khi khong du, nhieu benh, kho nuoi”. 3. Vong sac mat 3.1. Sac m£t do S ic mat do chu ve nhiet [tre em sd sinh mat do tUdi khong phai la hien tUdng benh]. - Sic do hong la ben trong nhiet thieu dot manh phin nhieu 1 &khi uit, ddm hoa. - Sic do ma co in dUdng sic xanh, hai m it trdn ngUdc la nhi§t cue sinh phong giy co gi$t. - Sic do hong kem ia long, chan tay lanh la chiing doi dUdng. 3.2. sac xanh Sac xanh chu ve phong. - Chting kinh sd kem sic xanh la chting cham via. - in dUdng xanh chu ve kinh gi&t va ia chay. - Sic xanh, moi chum khong bu difdc^ gaj^ irwi£ llO'li v^ir dUdng ron. - Xanh ma tring la hu phong. Sic xanh hien ra la benh da nfing, d tre em th'iidng thay" rat nhieu. T2-CK NK 17
17. 17. 3.3. S£c trang Sac trang chu ve hu han. - Tr^ng nhdt gap trong ia long, non mUa. - Khi vang, khi trang la ty hu, cam tich. - Trang bdt la nguyen dUdng hu. 3.4. Sac vang S^c vang chu ve ty vi bi thap tre. - Vang tUdi thuoc tha'p nhiet thuc tfch. - Vang toi md thuoc han thap hai ty. 3.5. S4c den Sic den phan nhieu la benh nguy kich. - Huyet thira tUdng sac xanh den trong kinh phong co giat. - Mat den nhu tro than la chu chting ac hoac dau. - Quanh mieng den xam la than khi da suy kiet. 4. Ngu quan, tien am, hau am Su bieu hien khac thUdng d ngu quan, tien am, hau am phan anh benh bien cua noi tang. Sach au khoa thiet canh noi: "Ngu tang khong the trong thay dUdc, chi co the trong vao ngu quan va tien am, h^u am la dau hieu cua ngu tang ma thoi; , neu s&c khittr v6i ng&y thUdng ma sic cua ngu quan lai phu hdp vdi s&c mat thi tang phu hu hay thuc khong co khi nao la khong nghiem". Than khai khieu d tien am va hau am hdp lai thanh 9 khieu, quan sat ngu quan ia mot khau quan trong trong vong can cua nhi khoa. 18
18. 18. 4.1. Xem m$t Mat la khieu cua can, tat ca tinh hoa cua ngu tang deu don len mat, cho nen xet xem hinh sac cua mat co the doan biet dUdc benh bien cua noi tang ma mau chot la d cho than khi' con hay mat. - Long trSng sac do la dUdng nhiet, sac vang la thap uat, sac xanh la the khiep nhUdc ma can phong thinh. - Nude mat chay nhieu kem mi mat do hong can de phong sdi moc - Khoc khong co nude mat, khong ke han nhiet hu thuc, ph&n nhieu la chiing nang. - Mi mat sung hup la tha'p thinh c6 the phat thuy thung. - Quang mat lom sau, mat moi, th&n u ru la khi hu dich thoat. - Mat do ngau la can thinh phong nhiet. - Mach mau do suot den con ngUdi la hoa dot than am. - Luc ngu hd trong mSt benh phan nhieu thuoc ty hu. - Long trSng cua mat co cac diem ban thUdng do cam ti'ch boc len. - Bat dau bi benh ma mat hoa, tinh than toi md can lUu y nhiet nhap tam bao. - Benh lau ngay con ngUdi khuech tan rong ra bieu hien nguyen than sap tuyet. - Mat nhin thang, ngudc len hay nhin nghieng hoac neu kich thich vao goc mui, mat ma co mi la can phong dong d trong hoac dam nhiet be tac khieu co the dieu tri; ngUdc lai kich thi'ch vao khong co phan ling la kho chijta, dau hieu chet den ndi. 19
19. 19. 4.2. Xem mui - Dau chot mui xanh. chau may lai ma khoc khong run phan nhieu vi dau bung. - Hdi thd ra to ma nong nhu dot, lai kiem co mui hoi thoi la phe co thuc nhiet. - Hdi thd ra lanh ma cham rai, nho yeu bieu hien chinh khi hu ma am han n&ng. - Mui chay nu6c trong la cam phai phong han. - Nu6c mui due vang la phong nhiet pham phe. - Nude mui due chay rong rong, mui hoi thoi la phong nhiet vko den nao goi la ty uyen. - Minh nong nhu dot, lo mui kho, khong co nude mui la phe nhiet hai tan. - Mui nhu hun khoi, lau chui khong troi hoac nong dut, suyln thd, canh mui ph£tp phong, so vai la phong hoa deu manh, hien tu