Bộ công cụ đánh giá theo kế hoạch môn công nghệ
Ngày đăng:
07/12/2021
Trả lời:
0
Lượt xem:
162
Xây dựng một số bộ công cụ đánh giá kết quả học tập môn toán của học sinh trung học phổ thông trong dạy học môn toán lớp 10Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.03 MB, 134 trang ) BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO Lời cảm ơn Luận văn này được hoàn thành dưới sự hướng dẫn, giúp đỡ của Tiến sĩ Phạm Xuân Chung. Tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến thầy. Tác giả trân trọng cảm ơn các thầy cô giáo trong chuyên ngành Lý luận và Phương pháp giảng dạy bộ môn Toán, trường Đại học Vinh, đã nhiệt tình giảng dạy và giúp đỡ tác giả trong quá trình thực hiện Luận văn. Trong quá trình làm luận văn tác giả còn được sự giúp đỡ của các thầy cô giáo trường THCS THPT Hậu Thạnh Đông. Nhân dịp này tác giả xin chân thành cảm ơn. Gia đình, bạn bè, đồng nghiệp luôn là nguồn động viên giúp đỡ tác giả có thêm nghị lực, tinh thần để hoàn thành luận văn này. Luận văn không thể tránh khỏi những thiếu sót, tác giả rất mong nhận được và biết ơn các ý kiến đóng góp của các thầy cô giáo và các bạn. Cuối cùng, xin được cảm ơn mọi tấm lòng ưu ái đã dành cho tác giả. Nghệ An, tháng 9 năm 2013 Tác giả MỤC LỤC Mở đầu ..................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài.....................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu...............................................................................5 3. Nhiệm vụ nghiên cứu..............................................................................5 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...........................................................5 5. Phương pháp nghiên cứu.........................................................................6 6. Giả thuyết khoa học................................................................................6 Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn....................................................................7 1.1. Một số khái niệm cơ bản................................................................................7 1.1.1. Đánh giá.......................................................................................................7 1.1.2. Kết quả học tập............................................................................................9 1.1.3. Đánh giá kết quả học tập môn Toán..........................................................10 1.1.4. Một số khái niệm liên quan đến đánh giá..................................................11 1.1.5. Công cụ đánh giá.......................................................................................13 1.2. Vai trò, chức năng của đánh giá kết quả học tập của học sinh.....................14 1.2.1. Vai trò........................................................................................................14 1.2.2. Chức năng..................................................................................................19 1.3. Qui trình đánh giá kết quả học tập của học sinh...........................................20 1.4. Thực trạng đánh giá kết quả học tập của học sinh ở trường trung học phổ thông.............................................................................................21 1.5. Một số định hướng đổi mới đánh giá kết quả học tập của học sinh.............24 1.5.1. Đổi mới mục đích đánh giá.......................................................................25 1.5.2. Đổi mới nội dung đánh giá........................................................................25 1.5.3. Đổi mới hình thức đánh giá.......................................................................26 1.5.4. Đổi mới công cụ đánh giá..........................................................................27 1.6. Các nguyên tắc xây dựng công cụ đánh giá kết quả học tập của học sinh...28 1.7. Đặc điểm của chương trình và nội dung sách giáo khoa môn Toán lớp10....................................................................................................................30 1.7.1. Mục tiêu dạy học môn Toán lớp 10...........................................................30 1.7.2. Cấu trúc chương trình và sách giáo khoa Toán 10 ...................................31 1.7.2.1. Cấu trúc chương trình và sách giáo khoa Toán 10 (Chương trình cơ bản).................................................................................................................31 1.7.2.2. Cấu trúc chương trình và sách giáo khoa Toán 10 (Chương trình nâng cao).............................................................................................................35 1.7.3. Những nét đổi mới của chương trình và sách giáo khoa Toán 10.............35 Kết luận chương 1...............................................................................................40 Chương 2: Xây dựng một số bộ công cụ đánh giá kết quả học tập môn Toán của học sinh trung học phổ thông trong dạy học môn Toán lớp 10....................41 2.1. Xây dựng các bài kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh..............41 2.1.1. Các hình thức câu hỏi trong các bài kiểm tra............................................41 2.1.1.1. Bài kiểm tra tự luận................................................................................41 2.1.1.2. Bài kiểm tra trắc nghiệm........................................................................42 2.1.2. Qui trình xây dựng các bài kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh.........................................................................................................53 2.1.3. Các hình thức cho điểm bài kiểm tra đánh giá..........................................70 2.1.4. Một số chú ý khi xây dựng các bài kiểm tra môn Toán lớp 10.................71 2.1.5. Ví dụ về xây dựng các bài kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh.........................................................................................................73 2.2. Xây dựng phiếu quan sát và phiếu hỏi.........................................................87 2.2.1. Phiếu quan sát............................................................................................87 2.2.2. Phiếu hỏi....................................................................................................95 2.3. Xây dựng hồ sơ học tập..............................................................................100 2.4. Xây dựng phiếu tự đánh giá kết quả học tập cho học sinh.........................110 Kết luận chương 2.............................................................................................116 Chương 3: Thực nghiệm sư phạm.....................................................................117 3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm.................................................................117 3.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm.................................................................117 3.3. Tổ chức thực nghiệm sư phạm...................................................................117 3.3.1. Đối tượng thực nghiệm............................................................................117 3.3.2. Chuẩn bị tài liệu thực nghiệm.................................................................118 3.4. Đánh giá thực nghiệm sư phạm..................................................................118 3.4.1. Phân tích định tính...................................................................................118 3.4.2. Phân tích định lượng................................................................................121 Kết luận chương 3.............................................................................................123 Kết luận............................................................................................................124 Tài liệu tham khảo.............................................................................................125 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Trong mọi lĩnh vực hoạt động của con người, muốn biết được hiệu quả thực hiện một công việc có đạt được mục đích đề ra hay không, thì nhất thiết phải có sự kiểm tra - đánh giá kết quả của công việc đó. Đánh giá là quá trình hình thành những nhận định, những phán đoán về kết quả công việc dựa vào sự phân tích thông tin thu được đối chiếu với mục tiêu, tiêu chuẩn đề ra. Đánh giá được xem là một khâu quan trọng, đan xen với các khâu lập kế hoạch và triển khai công việc tiếp theo. Trong quá trình dạy học, việc kiểm tra - đánh giá có vai trò đặc biệt quan trọng, ảnh hưởng tới toàn bộ quá trình dạy học, có ảnh hưởng trực tiếp tới cách dạy, cách học. Qua kiểm tra - đánh giá, giáo viên biết được khả năng tiếp thu và vận dụng kiến thức của học sinh, từ đó có định hướng điều chỉnh hoạt động dạy của bản thân, đồng thời điều khiển hoạt động học của học sinh một cách phù hợp, nhằm nâng cao hơn nữa chất lượng dạy học. Hơn nữa, xu hướng phát triển kinh tế xã hội hiện nay đòi hỏi một nền giáo dục có chất lượng cao và chất lượng ấy phải được đánh giá theo quan điểm và cách làm phù hợp. Trong những năm gần đây, việc đổi mới đánh giá giáo dục được xã hội và ngành giáo dục rất quan tâm. Nhà giáo dục G.K. Miller cho rằng: Thay đổi chương trình hoặc phương pháp giảng dạy mà không thay đổi hệ thống đánh giá thì chưa chắc đã thay đổi được chất lượng dạy học. Bộ Giáo dục và Đào tạo đã xác định: Từ năm học 2009 2010, tập trung chỉ đạo đổi mới kiểm tra đánh giá thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy học các môn học và hoạt động giáo dục. Như vậy đổi mới giáo dục đòi hỏi phải có sự đổi mới đồng bộ từ mục tiêu, nội dung, phương pháp, phương tiện, đánh giáTrong đó, đổi mới đánh giá phải tiến hành một cách khoa học mới phát huy được tác dụng của nó. Điều 29, Luật giáo dục 2 quy định: Chương trình giáo dục phổ thông thể hiện mục tiêu giáo dục phổ thông; qui định chuẩn kiến thức, kỹ năng, phạm vi và cấu trúc nội dung giáo dục phổ thông, phương pháp và hình thức tổ chức hoạt động giáo dục, cách thức đánh giá kết quả giáo dục,.... Trong đó, đổi mới đánh giá kết quả học tập của học sinh góp phần quan trọng vào đổi mới chương trình giáo dục phổ thông. Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng đã xác địnhGiáo dục và đào tạo có sứ mệnh nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, góp phần quan trọng phát triển đất nước. Phát triển giáo dục và đào tạo cùng với phát triển khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu; đầu tư cho giáo dục và đào tạo là đầu tư cho phát triển. Đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo theo nhu cầu phát triển của xã hội; nâng cao chất lượng theo yêu cầu chuẩn hoá, hiện đại hoá, xã hội hoá. Đẩy mạnh xây dựng xã hội học tập. Như vậy, vai trò của kiểm tra đánh giá trong tiến trình đổi mới nền giáo dục nhằm nâng cao chất lượng đào tạo đã được khẳng định như một chiến lược, một chính sách giáo dục quốc gia. Tuy nhiên, thực tế việc đánh giá hiện nay thực sự chưa được coi trọng đúng mức, còn bộc lộ nhiều điểm yếu kém và lạc hậu, còn thiên về kinh nghiệm và thói quen, cần quan tâm hơn tới việc xây dựng cơ sở lí luận về đánh giá, thiết kế bộ công cụ đánh giá kết quả giáo dục theo hướng đổi mới. 1.2. Trong thời gian qua, hệ thống kiểm tra đánh giá ở nhà trường phổ thông đã góp phần quan trọng vào sự nghiệp phát triển giáo dục. Tuy nhiên, theo nhận định của nhiều nhà khoa học và nhà giáo, việc kiểm tra đánh giá hiện tại còn nhiều nhược điểm như: Việc kiểm tra đánh giá chưa thực sự khách quan và khoa học, độ tin cậy chưa cao, đôi khi còn bị chi phối của bệnh thành tích và các biểu hiện tiêu cực trong giáo dục. Các đề kiểm tra và đề thi chủ yếu là những bài kiểm tra viết 3 thường gồm một số câu hỏi tự luận nên chưa bao quát đủ kiến thức, kỉ năng cơ bản của từng giai đoạn học tập, chưa góp phần phân loại đối tượng học sinh. Phương thức đánh giá còn lạc hậu, chưa phù hợp với mục đích đào tạo con người lao động mới năng động, sáng tạo, chỉ chú trọng đánh giá bằng điểm số mà thiếu nhận xét cụ thể, ít đánh giá từng cá thể học sinh, đối tượng học sinh khá giỏi ít có cơ hội thể hiện khả năng của mình. Nội dung đánh giá nhiều khi không phù hợp với mục tiêu và nội dung đào tạo, đề bài kiểm tra, đề thi thường chú trọng nhiều đến lí thuyết, ít đòi hỏi sự sáng tạo, thiên về đánh giá khả năng ghi nhớ và tái hiện kiến thức, chưa thực sự quan tâm đúng mức đến việc đánh giá sự thông hiểu và vận dụng kiến thức của học sinh. Hình thức kiểm tra, đánh giá còn nghèo nàn, đơn điệu. Đánh giá kết quả chủ yếu dựa vào điểm số, ít chú ý đến các hình thức khác như quan sát, theo dõi Còn ít các phương tiện hiện đại về đánh giá kết quả học tập của học sinh, giáo viên trung học phổ thông tuy được tập huấn về đổi mới phương pháp kiểm tra đánh giá nhưng hiệu quả chưa cao, đa số giáo viên chưa có nhận thức đúng đắn về công tác đánh giá, phần lớn còn quan niệm rằng kiểm tra chỉ để cho điểm và xếp hạng học sinh, đôi khi giáo viên giữ độc quyền về đánh giá. Do đó ít chú ý đến việc xây dựng công cụ đánh giá chất lượng giáo dục theo hướng đổi mới, chủ yếu sử dụng phương pháp kiểm tra viết tự luận, ít quan tâm đến hình thức câu hỏi trắc nghiệm, phiếu quan sát, phiếu tự đánh giá Những hạn chế đó đã cản trở rất lớn đến việc nâng cao chất lượng đào tạo của nhà trường. Do đó việc cải tiến công tác kiểm tra đánh giá nói chung và phương pháp, phương tiện, kĩ thuật đánh giá nói riêng đang là một đòi hỏi cấp 4 thiết và có ý nghĩa quan trọng đối với việc nâng cao chất lượng dạy học nói chung và dạy học môn Toán nói riêng. 1.3. Trong chương trình môn Toán cấp Trung học phổ thông, chương trình Toán lớp 10 lớp đầu cấp Trung học phổ thông có vai trò rất quan trọng, học sinh phải lĩnh hội một khối lượng kiến thức nhiều hơn so với kiến thức Trung học cơ sở, bước đầu tiếp cận với cách học mới và phương thức đánh giá mới, thông thường nhiều học sinh không thích nghi được dẫn đến kết quả học tập thấp. Và trong quá trình giảng dạy, bản thân chúng tôi nhận thấy chương trình môn Toán lớp 10 có nhiều lợi thế trong việc đổi mới đánh giá kết quả học tập cũng như xây dựng công cụ đánh giá kết quả học tập của học sinh. 1.4. Trong thời gian qua đã có nhiều công trình nghiên cứu, đề tài, bài báo về đánh giá kết quả học tập của học sinh như đề tài Một số biện pháp nâng cao hiệu quả kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn giáo dục công dân ở Trung học phổ thông; Nghiên cứu, xây dựng ngân hàng câu hỏi trắc nghiệm khách quan dùng để kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Toán lớp 12Tuy nhiên, vấn đề đổi mới công tác đánh giá là vấn đề lớn, có ảnh hưởng sâu, rộng, lâu dài và toàn diện đến quá trình dạy học và giáo dục học sinh nên cần được tiếp tục nghiên cứu. Ngoài ra chưa có một công trình nào nghiên cứu việc xây dựng các bộ công cụ đánh giá kết quả học tập môn Toán của học sinh trong dạy học môn Toán lớp 10. Từ những lý do trên chúng tôi chọn đề tài nghiên cứu luận văn là: Xây dựng một số bộ công cụ đánh giá kết quả học tập môn Toán của học sinh trung học phổ thông trong dạy học môn Toán lớp 10. 5 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn về đánh giá kết quả học tập của học sinh, trên cơ sở đó, tiến hành xây dựng một số bộ công cụ đánh giá kết quả học tập môn Toán của học sinh trung học phổ thông trong dạy học môn Toán lớp 10 nhằm nâng cao chất lượng đánh giá kết quả học tập của học sinh ở trường trung học phổ thông. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Tìm hiểu, nghiên cứu, hệ thống hoá tài liệu về đánh giá kết quả học tập của học sinh, về công cụ đánh giá kết quả học tập của học sinh. 3.2. Điều tra, khảo sát, đánh giá thực trạng xây dựng công cụ đánh giá kết quả học tập của học sinh Trung học phổ thông. 3.3. Đề xuất một số định hướng đổi mới đánh giá kết quả học tập của học sinh; Xây dựng một số bộ công cụ đánh giá kết quả học tập môn Toán của học sinh trung học phổ thông trong dạy học môn Toán lớp 10. 3.4. Tổ chứa thực nghiệm sư phạm để kiểm định giả thuyết khoa học và đánh giá tính cần thiết, khả thi của việc xây dựng các bộ công cụ đánh giá kết quả học tập môn Toán của học sinh trung học phổ thông trong dạy học môn Toán lớp 10. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Một số khái niệm và định nghĩa liên quan đến kiểm tra, đánh giá, công cụ đánh giá kết quả học tập của học sinh; Vai trò, chức năng và qui trình đánh giá kết quả học tập của học sinh; Thực trạng đánh giá kết quả học tập của học sinh ở Trường trung học phổ thông; Một số định hướng đổi mới đánh giá kết quả học tập của học sinh; Xây dựng một số bộ công cụ đánh giá kết quả học tập của học sinh. 6 Phạm vi nghiên cứu: Khảo sát thực tế ở một vài Trường Trung học phổ thông trên địa bàn tỉnh Long An. 5. Phương pháp nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu lý luận: Tìm hiểu, nghiên cứu các tài liệu, bài báo, giáo trình về các vấn đề liên quan đến đề tài của luận văn. 5.2. Nghiên cứu thực tiễn: Quan sát, thăm dò, phát phiếu điều tra để khảo sát thực trạng về vấn đề xây dựng các bộ công cụ đánh giá kết quả học tập của học sinh ở Trường Trung học phổ thông bằng cách tiến hành: dạy và thử nghiệm các công cụ đã xây dựng ở một số giáo viên khác nhau, sử dụng phiếu điều tra, quan sát, phỏng vấn trực tiếp... 5.3. Tổng kết kinh nghiệm: Tổng kết kinh nghiệm của đồng nghiệp, của bản thân trong quá trình dạy học Toán, đặc biệt là của các chuyên gia và những giáo viên có kinh nghiệm về đánh giá kết quả học tập của học sinh. 5.4. Thực nghiệm sư phạm: Tổ chức thực nghiệm tại các Trường Trung học phổ thông ở tỉnh Long An. Phân tích kết quả thực nghiệm bằng định tính và định lượng. 6. Giả thuyết khoa học Trên cơ sở chương trình và nội dung sách giáo khoa Toán 10, Nếu xây dựng thành công một số bộ công cụ đánh giá kết quả học tập của học sinh thì sẽ góp phần nâng cao chất lượng đánh giá kết quả học tập của học sinh ở Trường trung học phổ thông, đồng thời tạo nền tảng cho học sinh phát huy khả năng tự đánh giá kết quả học tập của bản thân. 7 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1. Một số khái niệm cơ bản 1.1.1. Đánh giá Theo từ điển Tiếng Việt: Đánh giá được hiểu là nhận định giá trị. Có nhiều định nghĩa về đánh giá của nhiều tác giá khác nhau, dưới đây là một số định nghĩa về đánh giá: Đánh giá là quá trình hình thành những nhận định, phán đoán về kết quả công việc, dựa vào sự phân tích những thông tin thu được, đối chiếu với những mục tiêu, tiêu chuẩn đã đề ra, nhằm đề xuất những quyết định thích hợp để cải thiện thực trạng, điều chỉnh, nâng cao chất lượng và hiệu quả công việc (dẫn theo [4]) Ralph Tyler cho rằng: Quá trình đánh giá chủ yếu là quá trình xác định mức độ thực hiện được của các mục tiêu trong các chương trình giáo dục (dẫn theo [4]) Kevin Laws định nghĩa: Đánh giá là tiến trình thu thập và phân tích bằng chứng, từ đó đưa đến kết luận về một vấn đề, một phẩm chất, giá trị, ý nghĩa hoặc chất lượng của một chương trình, một sản phẩm, một người, một chính sách hay một kế hoạch nào đó (dẫn theo [4]) Theo Wikipedia thì: Đánh giá là sự phán quyết có hệ thống, có phương pháp về giá trị, tính hữu ích, và ý nghĩa của cái gì hay của một người nào đó, đánh giá thường được sử dụng để mô tả đặc điểm và định giá các vấn đề, chủ đề quan tâm ở một phạm vi rộng. Jean Marie Deketele (1989) cho rằng: Đánh giá có nghĩa là thu thập một tập hợp thông tin đủ, thích hợp, có giá trị và đủ tin cậy; và xem xét mức độ phù hợp giữa tập hợp thông tin này và một tập hợp tiêu chí phù hợp với các mục tiêu 8 định ra ban đầu hay điều chỉnh trong quá trình thu thập thông tin; nhằm ra một quyết định (dẫn theo [4]) Đánh giá là quá trình thu thập thông tin, chứng cứ về đối tượng đánh giá và đưa ra những phán xét, nhận định về mức độ đạt được theo các tiêu chí đã đưa ra trong các chuẩn hay kết quả học tập(mô hình ARC) Theo quan điểm hiện nay: Đánh giá là công cụ quan trọng, chủ yếu xác định năng lực nhận thức người học, điều chỉnh quá trình dạy và học, là động lực để đổi mới phương pháp dạy học, góp phần cải thiện, nâng cao chất lượng đào tạo con người theo mục tiêu giáo dục. Đánh giá là một quá trình, theo một quá trình, đánh giá từng nội dung, từng bài học, từng hoạt động giáo dục, từng môn học và đánh giá toàn diện theo mục tiêu giáo dục Đánh giá trong giáo dục là quá trình thu thập, lý giải và xử lí kịp thời, có hệ thống thông tin về hiện trạng, khả năng hay nguyên nhân của chất lượng và hiệu quả giáo dục căn cứ vào mục tiêu dạy học, mục tiêu đào tạo làm cơ sở cho những chủ trương, biện pháp và hành động giáo dục tiếp theo nhằm phát huy kết quả, sửa chữa thiếu sót (dẫn theo [4]) Rowntree (1977) cho rằng: Đánh giá trong giáo dục xuất hiện khi bất cứ một người nào dưới hình thức tương tác nào đó, trực tiếp hay gián tiếp với một người khác, thu nhận và diễn giải một cách có ý thức thông tin về kiến thức và sự hiểu biết, hay khả năng và thái độ của người kia (dẫn theo [4]) Ngoài ra còn có quan điểm cho rằng Đánh giá trong dạy học bao gồm việc thu thập thông tin về một lĩnh vực nào đó trong dạy học; nhận xét và phán xét đối tượng đó, trên cơ sở đối chiếu các thông tin thu nhận được với mục tiêu được xác định ban đầu. 9 Từ các định nghĩa khác nhau nói trên, chúng ta có thể xem xét đánh giá trong giáo dục trên những đặc điểm chủ yếu sau: +) Là một quá trình thu thập và xử lý thông tin về hiện trạng chất lượng, hiệu quả, nguyên nhân và khả năng của học sinh; +) Gắn bó chặt chẽ với các mục tiêu, chuẩn giáo dục; +) Tạo cơ sở đề xuất những quyết định thích hợp để cải thiện thực trạng, nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy học và giáo dục; +) Đánh giá là một quá trình quan trọng không thể thiếu được của quá trình giáo dục. Những đặc điểm trên cho thấy đánh giá khác với phán xét hoặc nhận xét, theo Xavier Roegiers, việc phán xét, nhận xét một con người, hoặc một hành động thường dựa trên một quá trình tự phát (có khi bản năng) và dựa trên những cảm tưởng hoặc những tiêu chí không tường minh. Cũng theo tác giả, ngược với sự phán xét, đánh giá là một quá trình có chủ đích, có hệ thống, dựa trên những tiêu chí tường minh và hướng về việc ra quyết định. 1.1.2. Kết quả học tập Kết quả học tập là một khái niệm thường được hiểu theo hai quan niệm khác nhau: +) Đó là mức độ thành tích mà một chủ thể học tập đã đạt, được xem xét trong mối quan hệ với công sức, thời gian đã bỏ ra, với mục tiêu xác định. +) Đó còn là mức độ thành tích đã đạt của một học sinh so với các bạn học khác Kết quả học tập là bằng chứng sự thành công của học sinh về kiến thức, kĩ năng, năng lực, thái độ đã được đặt ra trong mục tiêu giáo dục (dẫn theo [4]) 10 Từ đó, chúng ta có thể quan niệm rằng: kết quả học tập môn học là mức độ đạt được mục tiêu học tập môn học đó của học sinh, trong đó bao gồm ba mục tiêu lớn là nhận thức, hành động, cảm xúc, đối với từng môn học, các mục tiêu trên được cụ thể hóa thành các yêu cầu về kiến thức, kỷ năng và thái độ mà người học cần phải và có thể đạt sau một chủ đề, một lớp học nhất định. Do đó có thể coi đánh giá kết quả học tập của học sinh là xác định mức độ đạt được về kiến thức, kỹ năng, và thái độ của người học đối chiếu với mục tiêu của chương trình môn học. 1.1.3. Đánh giá kết quả học tập môn Toán Từ những đặc điểm của đánh giá trong giáo dục, quan niệm về kết quả học tập của học sinh, chúng ta có thể nói rằng: đánh giá kết quả học tập môn Toán của học sinh là quá trình thu thập và xử lý thông tin về hiện trạng kết quả học tập môn Toán của học sinh, về tác động và nguyên nhân của hiện trạng đó nhằm làm cơ sở cho những quyết định sư phạm của giáo viên và nhà trường, cho bản thân học sinh để nâng cao chất lượng dạy và học môn Toán ở trường phổ thông. Như vậy việc đánh giá kết quả học tập của học sinh không chỉ dừng lại ở việc thu thập kết quả và xếp loại học sinh, mà đòi hỏi người giáo viên phải tiến hành đánh giá kết quả học tập của học sinh, vạch ra những điểm yếu cần khắc phục, những thiếu sót cần phải bổ sung, những sai lầm cần phải sửa chữa; trên cơ sở đó giáo viên quyết định học sinh phải làm gì, giáo viên phải làm gì, thời điểm nào để khắc phục những thiếu sót đó, tức là thầy đã đánh giá kết quả học tập của học sinh. 11 1.1.4. Một số khái niệm liên quan đến đánh giá 1.1.4.1. Kiểm tra Theo Từ điển Tiếng Việt: Kiểm tra là xem xét tình hình thực tế để đánh giá, nhận xét. Kiểm tra theo nghĩa thông thường là hành động xem xét lại xem một người hay vật có thực hiện được trong những điều kiện xác định (dẫn theo [4]) Xavier Roegiers cho rằng: Kiểm tra là một quá trình trong đó các tiêu chí định ra từ trước, trong đó chúng ta kiểm tra sự phù hợp của sản phẩm với các tiêu chí đã định, không quan tâm đến quyết định cần đề ra (dẫn theo [4]) Theo Trần Bá Hoành, quá trình kiểm tra cung cấp những dữ kiện, những thông tin cần thiết làm cơ sở cho việc đánh giá. Theo Peter W. Airasian thì: Kiểm tra là quá trình dùng giấy bút có hệ thống và hình thức được sử dụng để thu thập thông tin về sự thể hiện khái niệm của học sinh (dẫn theo [4]) Trong giáo dục: Kiểm tra là thuật ngữ chỉ cách thức hoặc hoạt động giáo viên sử dụng để thu thập thông tin về biểu hiện kiến thức, kỹ năng và thái độ của học sinh trong học tập nhằm cung cấp dữ liệu làm cơ sở cho việc đánh giá; Kiểm tra được hiểu theo nghĩa rộng như là theo dõi quá trình học tập và cũng có thể được hiểu theo nghĩa hẹp như là công cụ kiểm tra hoặc một bài kiểm tra trong các kì thi. Qua nhiều định nghĩa khác nhau của các tác giả, chúng ta thấy rằng các nhà khoa học và các nhà giáo dục đều cho là kiểm tra có các đặc điểm sau: +) Kiểm tra là một quá trình thu thập thông tin về hiện trạng chất lượng công việc của học sinh; +) Kiểm tra gắn bó chặt chẽ với các tiêu chí đã định ra; +) Kiểm tra không quan tâm tới quyết định cần đề ra; 12 +) Kiểm tra có vai trò là phương tiện của hoạt động đánh giá. 1.1.4.2. Đo lường Đo lường là quá trình xác định số lượng hoặc gán một con số cho việc thể hiện khái niệm (dẫn theo [4]) Ví dụ: Ví dụ phổ biến nhất của đo lường trong lớp học là khi giáo viên chấm điểm bài kiểm tra, việc chấm điểm đưa ra mô tả bằng số cho sự thể hiện khái niệm. Chẳng hạn học sinh A làm đúng 12 câu trên 20 câu môn Lý; học sinh B đạt 14,5 điểm trên tổng điểm 20 của bài kiểm tra học sinh giỏi cấp tỉnh môn Toán. 1.1.4.3. Một số khái niệm cơ bản trong đánh giá: Quá trình đánh giá bao gồm 4 khâu: Lượng hoá Lượng giá Đánh giá Ra quyết định - Lượng hoá: tác giả Nguyễn Bá Kim cho rằng: "Lượng hoá một đặc điểm chung của những đối tượng mà ta muốn so sánh là biểu thị mức độ của đặc điểm này ở mỗi đối tượng đó" Trong dạy học, lượng hoá được thực hiện dưới những hình thức khác nhau như: xếp loại, sắp thứ tự hoặc cho điểm. - Lượng giá: "Lượng giá được hiểu là sự giải thích thông tin về trình độ kiến thức, kỹ năng hoặc thái độ của học sinh" Tuỳ thuộc vào căn cứ dùng để giải thích, người ta phân biệt hai cách lượng giá: Lượng giá theo tiêu chuẩn: Là sự giải thích về trình độ, kiến thức, kỹ năng hoặc thái độ của học sinh được so sánh tương đối trong một tập thể, một tập hợp nào đó. 13 Lượng giá theo tiêu chí: Là sự giải thích thông tin về trình độ, kiến thức, kỹ năng hoặc thái độ của học sinh đối chiếu với một tiêu chí nhất định nào đó. - Đánh giá: Là khâu trọng yếu trong quá trình đánh giá, nó không dừng lại ở sự giải thích thông tin về trình độ, kiến thức, kỹ năng, thái độ của học sinh mà còn gợi ra những hướng "bổ khuyết sai sót hoặc phát huy kết quả". Có hai loại đánh giá: Đánh giá từng phần và đánh giá tổng kết. - Ra quyết định: Những thông tin thu thập từ việc đánh giá sẽ làm căn cứ cho việc ra quyết định, đó là khâu cuối cùng của quá trình đánh giá: "Thông thường, những quyết định này cho ta biết thầy giáo định làm gì, quyết định đó là hệ quả của việc lượng hoá, lượng giá và đánh giá việc học tập của học sinh". 1.1.5. Công cụ đánh giá Theo tác giả Hoàng Phê, công cụ là Cái dùng để tiến hành một việc nào đó, để đạt đến một mục đích nào đó, trong đánh giá chất lượng giáo dục phổ thông, công cụ được hiểu là các phương pháp, phương tiện và kỉ thuật được sử dụng nhằm đạt được các mục đích đánh giá. Chức năng cơ bản của công cụ đánh giá là thu thập thông tin để cung cấp cho giáo viên và học sinh trong quá trình đánh giá và tự đánh giá, nội dung đánh giá được thể hiện trong các bộ công cụ (dẫn theo [11]). Có rất nhiều loại công cụ đang được sử dụng để đánh giá kết quả học tập của học sinh Phổ thông như các bài liểm tra, các loại phiếu quan sát, phiếu học tập, phiếu hỏi, hồ sơ học tập. Tùy vào mục tiêu và đặc điểm của từng quá trình dạy học mà giáo viên lựa chọn các loại công cụ đánh giá khác nhau, cho đến nay, đa số giáo viên phổ thông vẫn chỉ quen sử dụng công cụ đánh giá là hình thức kiểm tra miệng và các bài kiểm tra viết là chủ yếu, còn ít quan tâm đến việc xây dựng và sử dụng các loại công cụ khác. 14 1.2. Vai trò, chức năng của đánh giá kết quả học tập của học sinh 1.2.1.Vai trò Trong quá trình dạy học, Đánh giá không phải là một hoạt động riêng lẻ sau bài giảng mà đánh giá được thực hiện liên tục trong quá trình dạy học. Đánh giá kết quả học tập của học sinh cũng không phải chỉ mục đích xem xét và kiểm tra, cũng không phải chỉ dừng lại ở chấm bài rồi ghi điểm... mà quan trọng là sử dụng kết quả đó để: chỉ đạo kịp thời tới các cơ sở, đơn vị giáo dục thực hiện tốt mục tiêu giáo dục; tìm và tiến hành các giải pháp nhằm cải tiến việc giảng dạy của giáo viên và nâng cao thành tích học tập của học sinh. Tác giả Nguyễn Thế Thạch khẳng định: Đổi mới đánh giá học sinh, vấn đề trọng tâm, căn bản để cải thiện chất lượng giáo dục trung học phổ thông, bao gồm việc định ra những mục tiêu học tập phù hợp với học sinh, chú trọng xây dựng phát triển đội ngũ giáo viên, khuyến khích thực hiện chuẩn chương trình, nâng cao chất lượng giảng dạy. Như vậy, đánh giá có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với học sinh, giáo viên và đặc biệt là đối với cán bộ quản lí. Cụ thể: (i) Đối với học sinh - Việc đánh giá có hệ thống và thường xuyên cung cấp kịp thời những thông tin liên hệ ngược giúp người học điều chỉnh hoạt động học cho phù hợp, tức là chỉ cho mỗi học sinh thấy mình đã lĩnh hội những điều vừa học được đến mức độ nào, đã làm tốt cái gì, còn mắc những sai sót nào và phải làm như thế nào để bổ khuyết những lỗ hổng còn tồn tại. - Việc đánh giá kết quả học tập một cách chính xác, khách quan, công bằng, công khai sẽ kích thích hoạt động học tập của học sinh tích cực hơn, kích thích ý chí vươn lên đạt những kết quả học tập cao hơn, củng cố lòng tự tin vào khả năng của mình, biết khắc phục tính chủ quan của mình, nâng cao ý thức tự 15 giác của mình, có tinh thần trách nhiệm cao trong học tập cũng như trong công việc. - Việc đánh giá kết quả học tập còn có tác dụng phát triển năng lực nhận thức cho học sinh, giúp các em có điều kiện tiến hành các hoạt động trí tuệ như ghi nhớ, tái hiện, chính xác hóa, khái quát hóa, hệ thống hóa kiến thức, tạo điều kiện cho học sinh phát triển tư duy sáng tạo, linh hoạt vận dụng kiến thức để giải quyết các tình huống thực tế. - Giúp học sinh bước đầu biết tự đánh giá kết quả học tập của mình, một năng lực quan trọng đối với việc học tập không chỉ khi học sinh còn ngồi trên ghế nhà trường mà còn cần thiết cho việc học tập suốt đời. (ii) Đối với giáo viên Việc đánh giá học sinh cung cấp những thông tin cần thiết giúp người thầy xác định được điểm xuất phát và các điểm kế tiếp của quá trình dạy học, phân nhóm học sinh, nắm được trình độ và kết quả học tập của lớp cũng như của từng học sinh đối chiếu với những mục tiêu học tập về nhận thức, kỹ năng, thái độ, thấy được những sai sót điển hình của học sinh và nguồn gốc của những sai sót đó, nhận ra những điểm mạnh và những điểm yếu của bản thân giáo viên, hiệu quả của những phương pháp, phương tiện và hình thức tổ chức dạy học mà mình đã và đang thực hiện. Từ đó kịp thời điều chỉnh hoạt động dạy học cho các giai đoạn tiếp theo. Trước khi giảng dạy, việc đánh giá giúp cho giáo viên xác định mục tiêu học tập; điều chỉnh, bổ sung nội dung dạy học cho phù hợp với đối tượng; dự kiến lựa chọn phương pháp, kĩ thuật dạy học thích hợp. Một câu hỏi mà bất kỳ một giáo viên nào trước khi dạy học trên lớp đều phải đặt ra và tìm cách trả lời là sẽ dạy cái gì?. Bàn về vấn đề này M. Hunter 16 giáo sư đại học Califonia, Los Angeles cho rằng: Cho dù nội dung môn học ở mức độ nào thì câu trả lời cho câu hỏi: sẽ dạy cái gì? phải phản ánh được sự hiểu biết của bạn về những kiến thức học sinh đã biết và nội dung tiếp theo để dạy là gì? Nói cho cùng chính học sinh chứ chẳng phải ai khác, là người quyết định cho việc trả lời câu hỏi: hôm nay dạy cho học sinh nội dung gì? Như vậy, theo tác giả để xác định nội dung sẽ dạy cái gì cho học sinh, trên cơ sở giáo viên nắm được nội dung và khối lượng tri thức, kỷ năng cần thiết như những tiền đề xuất phát của bài học, giáo viên cần biết những tri thức và kỷ năng cần thiết đã có sẵn ở học sinh ở mức độ nào. Theo tác giả Nguyễn Bá Kim, điều này có thể thực hiện được nhờ quá trình theo dõi từ trước hoặc bằng biện pháp kiểm tra, trên cơ sở đó, người giáo viên quyết định có cần thiết tái hiện những tri thức và tái tạo những kỷ năng cần thiết đó không để đảm bảo trình độ xuất phát cho học sinh nhằm đạt được mục đích đề ra. Ví dụ: Dạy học chương phương pháp tọa độ trong không gian, Hình học 12 Đây là một trong những chương được đánh giá là quan trọng hàng đầu, đa số các kì thi tốt nghiệp trung học phổ thông và thi đại học đều có bài toán mà nội dung kiến thức nằm ở chương này. Hầu hết kiến thức và công thức của chương này là tương tự và mở rộng của kiến thức trong chương phương pháp tọa độ trong mặt phẳng mà học sinh đã học ở lớp 10. Để học tốt phương pháp tọa dộ trong không gian đòi hỏi học sinh phải nắm vững kiến thức của chương phương pháp tọa độ trong mặt phẳng, chẳng hạn: tính chất hai vectơ bằng nhau; tọa độ trung điểm của đoạn thẳng; tọa độ trọng tâm của tam giác; công thức tính tích vô hướng của hai vectơ, độ dài của vectơ, góc giữa hai vectơ; khoảng cách từ một điểm đến một đường thẳng; phương trình tham số của đường thẳng, phương trình 17 đường tròn... Bởi vì các kiến thức này được học ở chương trình Hình học 10, cho nên trước khi dạy học chương phương pháp tọa độ trong không gian giáo viên có thể thông qua bài kiểm tra viết tự luận hoặc trắc nghiệm khách quan để thu thập thông tin phản hồi. Từ đó quyết định cần bổ sung hay ôn tập lại những kiến thức gì? Và xây dựng kế hoạch bổ sung trước khi dạy chương hay bổ sung trong quá trình giảng dạy nội dung mới. Câu hỏi thứ hai phải trả lời là dạy nội dung đó như thế nào? Xuất phát từ quan điểm, không phải đối tượng học sinh nào cũng có mức độ nhận thức như nhau, trong một lớp học vừa có sự giống nhau, vừa có sự khác nhau về trình độ phát triển nhân cách, có những học sinh giỏi Toán, cũng có những học sinh yếu kém về Toán, mặt bằng nhận thức giữa các lớp cũng khác nhau. Do đó, nếu học sinh dùng cùng một cách thức, một bài giảng để giảng dạy chung cho tất cả các lớp có thể xảy ra hiện tượng dạy học vượt quá sự cố gắng của học sinh, tạo ra sự căng thẳng không cần thiết cho số đông học sinh hoặc hiện tượng dạy học dưới tầm nhận thức của số đông học sinh, làm cho học sinh mất hứng thú học tập. Vì vậy, giáo viên cần phải lấy trình độ phát triển chung của học sinh trong từng lớp làm nền tảng để lựa chọn giải pháp thích hợp cho từng lớp. Để làm được điều này giáo viên cũng cần dựa vào kết quả đánh giá kết quả học tập của học sinh. Trong quá trình giảng dạy, đánh giá giúp giáo viên đưa ra những quyết định về điều khiển hoạt động học tập của học sinh, về điều chỉnh kế hoạch bài giảng. Thực tiễn dạy học cho thấy không phải khi nào kế hoạch bài giảng cũng được thực hiện như mong muốn. Từ bài soạn đến quá trình dạy học thật sự còn có một khoảng cách. Đối với mỗi hoạt động cần có những câu hỏi then chốt nhằm vào những mục đích nhận thức xác định ở những phần trọng tâm. Trên cơ 18 sở đó, tuỳ theo diễn biến trên lớp, giáo viên thường sử dụng các phương pháp đánh giá kết quả học tập cơ bản như phương pháp quan sát, phương pháp phỏng vấn thông qua các câu hỏi và bài tập, phương pháp đánh giá dựa vào sự trình diễn của học sinh (trình bày trước lớp, tranh luận về lời giải của một bài toán,...) hoặc kết quả tự đánh giá của học sinh. Ngoài ra, để đánh giá năng lực tiếp nhận bài học của học sinh, có thể cần phát triển thêm các câu hỏi phụ và đôi khi giáo viên phải điều chỉnh kế hoạch giảng dạy cho phù hợp với đối tượng. Chẳng hạn, khi dạy học giải các bài toán về xác định hình như: xác định giao điểm giữa đường thẳng và mặt phẳng, xác định giao tuyến của hai mặt phẳng, xác định thiết diện của một hình đa diện cắt bởi mặt phẳng (P) nào đó. Chúng ta có thể xây dựng cho học sinh quy trình giải các bài toán trên, điều đó giúp cho học sinh bước đầu biết phải làm gì đối với từng dạng toán. Tuy nhiên, đối với từng bài toán cụ thể, bằng cách quan sát thao tác, hình vẽ của học sinh có thể đánh giá được học sinh giải được, không giải được bài toán hay mắc sai lầm ở đâu. Tuỳ theo từng trường hợp mà giáo viên quyết định đưa ra những gợi ý, những câu hỏi để định hướng cho học sinh tìm và xem xét lại cách giải. Thực chất của công việc trên là giáo viên đã dựa vào kết quả đánh giá của mình để tạm thời hạ thấp yêu cầu trong trường hợp học sinh gặp khó khăn trong hoạt động, sau khi họ đạt được mức thấp này, yêu cầu lại được tiếp tục nâng cao hơn. Tầm quan trọng của việc sử dụng đánh giá để đưa ra quyết định giảng dạy được nhấn mạnh: Chất lượng của các quyết định về giảng dạy của giáo viên phụ thuộc một phần vào chất lượng của các đánh giá và thu thập bằng chứng có chủ đích trong lúc dạy (dẫn theo [4]) Sau khi giảng dạy, giáo viên đánh giá kết quả học tập của học sinh để có được những thông tin nhằm xác định mức độ mà học sinh đạt được các mục tiêu 19 học tập. Giáo viên dựa vào các thông tin phản hồi để tự đánh giá hiệu quả giảng dạy của chính mình, điều chỉnh kịp thời hoạt động giảng dạy cho phù hợp với mục đích, yêu cầu đặt ra và phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh. (iii) Đối với cán bộ quản lý giáo dục Đánh giá cung cấp cho cán bộ quản lý giáo dục những thông tin về thực trạng dạy và học trong đơn vị của mình, từ đó có những chỉ đạo kịp thời, ra những quyết định phù hợp để điều chỉnh chương trình đào tạo, tổ chức giảng dạy và học tập cũng như ra các quyết định về đánh giá kết quả học tập của học sinh đạt kết quả cao hơn, uốn nắn được những lệch lạc, khuyến khích, hỗ trợ những sáng kiến hay, góp phần thực hiện tốt mục tiêu giáo dục. Ngoài ra đánh giá kết quả học tập còn cung cấp những thông tin cho các đối tượng khác. Chẳng hạn: giúp phụ huynh ra những quyết định về giáo dục, nghề nghiệp cho con cái, giúp cho các cán bộ trong một số lĩnh vực khác thiết lập chuẩn, xây dựng chính sách,... 1.2.2. Chức năng Vai trò của đánh giá cho thấy trong dạy học đánh giá có ba chức năng: a) Chức năng sư phạm: làm sáng tỏ thực trạng, định hướng điều chỉnh hoạt động học và dạy. Chức năng này của đánh giá kết quả học tập có thể chia làm hai chức năng thành phần: - Chức năng xác nhận: Giúp người học và người dạy xác định được mức độ mà người học đạt được mục tiêu học tập, những điểm đạt được cũng như những điểm yếu và những khó khăn của học sinh khi kết thúc một giai đoạn học tập. |