Mỗi năm thu hoạch cũng được vài chục triệu đồng/cây. Giá 1 kg hạt dổi trên thị trường dao động từ 2-3 triệu đồng. Có cây dổi cho thu hoạch mỗi vụ trị giá 2-3 cây vàng...
| Những hạt dổi sau khi người dân xứ Tuyên thu nhặt trong vườn, trên đồi rừng phơi khô chuyển từ màu đỏ tươi sang màu đen, giá bán từ 2-3 triệu đồng/kg. |
Hạt dổi là thứ gia vị cho nước chấm, ướp thực phẩm. Những ai đã từng thưởng thức hương thơm ngào ngạt của hạt dổi, được nếm những món ăn có ướp gia vị hạt dổi sẽ thấy chúng quý giá đến nhường nào.
Với độ che phủ rừng lớn, nhiều cánh rừng nguyên sinh, điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu phù hợp nên rừng ở tỉnh ta có nhiều cây dổi. Người ta vẫn “kháo” nhau rằng gỗ dổi chỉ xếp sau gỗ đinh và trên cả gỗ lát. Chính vì giá trị của gỗ dổi chắc, bền, vân hoa, màu sắc đẹp nên được cánh thợ mộc săn lùng để đóng các món đồ quý. Từ đó, dổi bị khai thác bừa bãi, số lượng suy giảm nghiêm trọng.
| Chị Lý Thị Bọc, thôn An Phong, xã Tân Thịnh, huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quangthu hoạch hạt dổi. Những hạt dổi thơm ngào ngạt, quý đến từng hạt được ví như "vàng đen" của xứ Tuyên. |
Không chỉ cho gỗ tốt, đẹp, cây dổi còn cho hạt có giá trị. Giá 1 kg hạt dổi trên thị trường dao động từ 2-3 triệu đồng. Có cây dổi cho thu hoạch mỗi vụ trị giá 2-3 cây vàng nên người ta ví hạt dổi như “vàng đen”.
Anh Ma Văn Tấu, dân tộc Tày, thôn An Phong, xã Tân Thịnh [Chiêm Hóa] cho biết, cây dổi thường mọc tự nhiên trong rừng, thân cây cao tầm 15 - 30 m, thẳng đứng, ít cành. Người dân vào rừng nhặt hạt dổi vào quãng tháng 10, tháng 11 dương lịch hàng năm. Những hạt dổi chín rụng xuống đất chất lượng tốt nhưng số lượng không nhiều, đa phần bị chim chóc, gió gây rơi vãi. Một số người đi rừng liều lĩnh trèo lên hạ cành lấy quả, khiến cây dổi bị chột, ít quả dần.
Vớ “bẫm” nhất là những hộ giữ được những cây dổi cổ thụ mọc ở quanh nhà. Mỗi năm thu hoạch cũng được vài chục triệu đồng/cây. Nhà anh Ma Văn Tấu cũng có một cây dổi trên 30 năm tuổi, trước kia nhiều người tìm đến hỏi mua về đóng tủ nhưng anh nhất quyết không bán. Giờ cây càng già quả càng sai, năm nào cũng cho thu hoạch đều đặn vài chục kg quả. Cứ 3 kg quả tươi sẽ cho 1 kg quả dổi khô. Anh Tấu thấy quyết định giữ lại cây dổi của mình đến giờ là rất đúng đắn.
Theo những người có kinh nghiệm đi lấy hạt dổi rừng, hạt dổi có 2 loại. Loại hạt nhỏ thường có màu vàng, đen. Loại này rất thơm, được ưa chuộng nhất, thường gọi là dổi nếp. Còn loại kia hạt to, đen, ngửi kỹ thì có mùi hắc khá khó chịu, ít được ưa chuộng, giá bán rẻ, gọi là dổi tẻ.
Nhận dạng cây dổi tẻ chỉ khác là lá to hơn và xanh hơn cây hạt dổi nếp. Chị Nguyễn Thị Nga, một người hay buôn đồ khô ở chợ Phan Thiết [TP Tuyên Quang] bật mí, chị vẫn bán cho khách giá 2.000 đồng/hạt dổi ngon. Chị khẳng định, đối với đồ thịt nướng mà không có hạt dổi thì mất ngon. Hạt dổi còn làm gia vị cho đồ chấm thêm hấp dẫn. Cách chế biến hạt dổi đạt yêu cầu nhất vẫn là nướng trên than hồng, mang ra giã rồi trộn với thực phẩm, gia vị.
| Cây dổi trên 30 năm tuổi mỗi mùa cho cả chục kg quả của gia đình anh Ma Văn Tấu, dân tộc Tày,thôn An Phong, xã Tân Thịnh, huyện Chiêm Hóa [Tuyên Quang]. |
Anh Trần Văn Tuyên, một thực khách Hà Nội thưởng thức món vịt luộc Minh Hương chấm gia vị có hạt dổi nhận xét, ai “xơi” món này vào thì thật khó quên. Lần trước, ăn xong anh xin địa chỉ mua 2 lạng hạt dổi giá 350.000 đồng/lạng ở chợ Tam Cờ. Về nhà anh biếu mỗi người mấy hạt, ai cũng thích. Mọi người dặn lần sau anh lên Tuyên Quang nhớ mua hộ làm quà.
Lên xã Thổ Bình [Lâm Bình] chúng tôi tình cờ gặp anh Hoàng Văn Chung là người địa phương chuyên đi buôn hạt dổi. Anh Chung bảo, vợ chồng anh lặn lội đi khắp các cánh rừng, bản làng để tìm mua hạt dổi. Sau đó mang về chợ Chiêm Hóa, chợ Tam Cờ, chợ Đoan Hùng giao buôn cho các ki ốt. Nói chung hạt dổi rừng càng ngày càng hiếm, trong khi nhu cầu thị trường rất lớn nên giá hạt dổi ngày càng tăng. Trước có 1 triệu đồng/kg, rồi lên 2 triệu đồng, loại tốt giờ bán với giá 3 - 4 triệu đồng. Tết Nguyên đán đang tới gần, giá hạt dổi sẽ còn tăng…
Hiện nay, nhận thấy giá trị của cây dổi một số người dân đã đánh cây dổi con về trồng. Nếu trồng cây dổi bằng hạt thì 7 năm mới bói quả. Trên địa bàn tỉnh đã có nhiều nhà vườn bán cây dổi ghép, chỉ 3 năm là bói quả. Nhưng để hạt dổi ngon nhất thì cây dổi ít nhất phải có tuổi đời trên 30 năm.
Theo Quang Hòa/Báo Tuyên Quang
Đó là câu chuyện về cây dổi - loại cây truyền thống từ trồng lấy gỗ dựng nhà sàn nay được người dân ở xã Chí Đạo [Lạc Sơn, Hòa Bình] chuyển đổi cách thức trồng để thành cây cho hạt bán đắt như vàng.
Cuối năm 2019, hạt dổi chính thức trở thành sản phẩm OCOP 3 sao của địa phương [chương trình “mỗi làng một sản phẩm” nhằm thực hiện việc phát triển hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh các sản phẩm truyền thống, có lợi thế ở khu vực nông thôn góp phần tái cơ cấu nền kinh tế nông thôn theo hướng phát triển nội sinh và gia tăng giá trị. Hạt dổi còn được người Đức đánh giá cao về chất lượng, mùi vị và ngỏ ý muốn mua với số lượng lớn đem về Đức chế biến.
Từ cho không nay đắt như vàng ròng
Khép lại vụ dổi năm 2019 được mùa được cả giá, ông Bùi Văn Bun - Trưởng xóm Be Trên [Chí Đạo, Lạc Sơn] khoe: “Tết này ăn to rồi. Tôi vừa mua con lợn 1 tạ để hai gia đình mổ chia nhau ăn Tết, thêm vài con gà nữa”.
Ngồi trong căn nhà sàn với đầy đủ tiện nghi, ông Bun tiết lộ mấy thứ đồ điện tử ông mua được đều là nhờ cây dổi cho hạt bán. Như chiếc tivi màn hình phẳng 43 inch kê ngay giữa nhà và chiếc tủ lạnh to đặt kế bên, ông sắm cách đây 4 năm cũng là nhờ vào tiền bán hạt dổi.
| Hạt dổi - loại hạt bán đắt như vàng ròng của người dân xã Chí Đạo |
Ông kể, từ khi ông sinh ra đã thấy cây dổi được trồng trong vườn nhà. Thế nhưng, trước năm 2000, dân bản nơi ông ở trồng dổi chỉ để lấy gỗ dựng nhà sàn, không biết khai thác hạt dổi đem bán như bây giờ. Khi ấy, đến mùa dổi rụng quả, người dân thường nhặt hạt đem ngâm rượu làm thuốc xoa bóp chữa đau chân, đau tay, đau lưng. Ai bị ho chỉ nhai 1-2 hạt là đỡ. Dổi tích trong nhà, ai cần thì cho chứ không mua bán gì.
Còn dùng hạt dổi làm gia vị thì mỗi lần đem vài hạt ra nướng. Hạt dổi nướng thơm lừng được giã kỹ trộn cùng muối trắng khô. Muối dổi dùng để chấm thịt gà, thịt lợn và làm gia vị cho nhiều món ăn độc đáo.
Dù có nhiều giá trị, song người dân nơi đây không coi cây dổi là kế sinh nhai. Bao đời nay, họ vẫn chỉ trồng ngô, trồng lúa làm cây lương thực và thu nhập chính. Thế nên, cuộc sống khó khăn, đói nghèo đeo bám.
Từ năm 2000 trở lại đây, mọi chuyện đã khác. Hạt dổi bắt đầu được giá, bán đắt như vàng ròng. Vào mùa quả chín, người dân chú tâm thu hoạch quả, tách hạt phơi khô rồi đem bán với giá vài trăm ngàn đồng mỗi cân. Cứ thế, năm sau giá hạt lại tăng cao hơn năm trước.
Đỉnh điểm đến năm 2015, hạt dổi khô được các thương lái săn mua với giá lên tới 3 triệu đồng/kg. Vậy là, từ loại hạt trước đây chỉ đem cho nhau bỗng nhiên có giá đắt như vàng. Đây cũng là nguyên nhân dân xứ Mường bắt đầu trồng cây dổi để lấy hạt.
Chỉ ra vườn dổi trồng trước mặt nhà sàn, ông Bun cho biết, vườn nhà ông có 20 cây đang cho thu hoạch. Những cây dổi này có đường kính gốc lên tới 50cm, cây cao khoảng 35-50m. Vụ vừa rồi dổi sai quả, lượng hạt khô thu về được tới hơn 1 tạ, thương lái tới nhà mua hết sạch.
“Tôi bán giá 1,4 triệu đồng/kg, tính ra cũng được 140 triệu đồng tiền bán hạt”. Ông khoe thêm, mấy năm nay năm nào cũng được trên dưới 1 tạ hạt dổi khô đem bán nên cuộc sống gia đình có phần sung túc, không còn đói nghèo, ăn cơm độn ngô, độn sắn như xưa.
Ngày trước, trồng lúa thu được 1 tấn, để lại chỉ đủ ăn mà bán đi được khoảng 6 triệu đồng. Còn dổi không phải chăm bón vất vả, thu hạt bán được rất nhiều tiền. Thế nên, dổi giờ trở thành cây đem lại thu nhập chính cho gia đình ông và người dân ở xã này.
Xóm Be Trên giờ đi đâu cũng thấy cây dổi. Có 80 hộ dân thì cả 80 hộ trồng dổi. Thương lái vào tận nơi mua hạt. Ít cũng mua mà nhiều cũng mua. Thậm chí chỉ 0,5-1kg họ cũng vào mua hết. Giá lại cao nên Tết này người dân ấm no rồi, ông nói.
| Chỉ cần có vài chục cây dổi trong vườn là người dân có thể thu được hàng trăm triệu đồng mỗi năm nhờ hạt dổi [ảnh: Dân Việt] |
Dân đổi đời, thu tiền tỷ mỗi năm
Ngồi bấm đốt ngón tay rồi nhấp một ngụn nước trà, ông Bun nói tiếp: “Tôi tính rồi, năm Dần được tuổi tôi sẽ phá nhà này để cất căn nhà mới khang trang hơn. Vẫn làm nhà sàn thôi nhưng làm to đẹp hơn ở cho tiện nghi. Còn tivi, tủ lạnh, vật dụng trong nhà sắm đủ hết rồi”.
Hai năm gần đây, ông và 20 hộ dân khác trong xóm thành lập HTX chuyên ươm và ghép cây dổi bán giống. Mỗi năm, HTX của ông cung cấp ra thị trường khoảng 1 triệu cây thực sinh, 40.000-50.000 cây dổi ghép.
Cây thực sinh phải trồng từ 9-10 năm mới cho thu hoạch quả, còn cây ghép thì chỉ khoảng 3-4 năm. Theo ông, dổi là cây rất dễ chăm sóc, 2 năm đầu tiên chỉ cần bón phân chuồng hoai mục, sau đó để tự cây lớn và chờ đến ngày thu hoạch. Một cây dổi lâu năm cho thu khoảng 25-30kg hạt khô/năm, cây mới thu hoạch thì cho khoảng 7-8kg hạt khô.
Những năm gây đây, dổi trở thành cây trồng chính trong vùng. Người dân mở rộng diện tích trồng dổi, người dân tỉnh khác cũng tới xã Chí Đạo mua dổi giống về trồng. Thành ra, lượng cây giống bán ra tăng mạnh. Như năm vừa rồi, nhờ bán cây giống mà HTX của ông đạt doanh thu khoảng 6 tỷ đồng.
“Ở đây nhiều gia đình thoát khỏi đói nghèo rồi giàu có lên từ cây dổi. Thậm chí có người còn thu tiền tỷ từ cây trồng đặc sản này. Như ở thôn Be Trên, nhờ vào cây dổi mà dân xây được nhà lầu, mua được xe ô tô đi”, ông Bun khoe và tiết lộ, nhà ông mỗi năm tính cả bán hạt dổi và bán cây giống cũng thu được khoảng 400-500 triệu đồng.
| Những năm gần đây, nhờ ươm cây, ghép cây giống dổi mà người dân xứ Mường còn thu được tiền tỷ [ảnh: Dân Việt] |
Là một hộ đổi đời từ cây dổi, anh Bùi Văn Nhỏ ở xóm Be Trên khoe, gia đình anh có 3.000m2, trồng 100 cây dổi, trong đó có 80 cây lâu năm. Vụ vừa rồi, anh thu được gần 1 tấn hạt đỏ phơi khô đem bán, đút túi cả mấy trăm triệu đồng.
“Mấy năm nay năm nào cũng vậy. Cứ mỗi năm thu vài trăm triệu đồng. Tiền này tôi dùng để trang trải cuộc sống, xây được căn nhà khang trang. Mới đây sắm thêm xe ô tô để phục vụ công việc, sinh hoạt gia đình”, anh chia sẻ.
Ông Quách Thanh Tuấn - Phó Chủ tịch UBND xã Chí Đạo, cho biết, xã có 6 xóm, 642 hộ dân, dân tộc Mường chiếm tới 99%, tỷ lệ hộ nghèo còn 28%, cận nghèo 49%. Mặc dù là xã vùng đặc biệt khó khăn nhưng nhờ cây dổi quý, cơ cấu kinh tế của xã có sự chuyển dịch tích cực, hộ khá, giàu chiếm 23%.
Hiện toàn xã có 40ha trồng dổi, tương đương khoảng 15.000 cây, trong đó một nửa số cây đã cho thu hoạch. Vụ dổi năm 2019, sản lượng toàn xã đạt 25 tấn hạt đỏ, đem phơi khô được 7,5 tấn hạt khô. Giá hạt khô trung bình 1,4 triệu đồng/kg, tính ra doanh thu đạt khoảng trên 10 tỷ đồng.
Song, số tiền trên mới chỉ là thu từ tiền bán hạt, còn tiền bán cây giống chưa tính. Ông Bun cho hay, lượng cây giống cung ứng ra thị trường lên tới 2,2 triệu cây thực sinh, giá bán cây ươm 5.000-7.000 đồng/cây. Ngoài ra còn cung ứng 200.000 cây giống dổi ghép với giá bán 50.000-60.000 đồng/cây.
Tính tổng cả bán hạt và cây giống, năm qua, người dân xã Chí Đạo thu gần 35 tỷ đồng.
Cũng theo ông Tuấn, vài năm gần đây, nhờ việc ươm, ghép cây và bán hạt dổi, nhiều gia đình ở xứ Mường đã xây nhà khang trang, mua sắm được nhiều tiện nghi đắt tiền cho nhu cầu sinh hoạt như ô tô, xe máy, góp phần không nhỏ vào sự phát triển kinh tế của địa phương.
Kế hoạch của UBND xã tới đây tiếp tục đẩy mạnh chỉ đạo trồng mới tại các đất bãi bằng, đẩy mạnh công tác ươm ghép. Tìm các đầu mối để bao tiêu sản phẩm, đặc biệt là cây ươm và cây ghép. Giá trị của cây dổi được khẳng định khi nhãn hiệu tập thể "Hạt dổi Lạc Sơn” do Cục Sở hữu trí tuệ cấp giấy chứng nhận bảo hộ.
Lãnh đạo xã Chí đạo cũng cho biết, mục tiêu của xã là đưa cây dổi thành cây xóa đói giảm nghèo, giúp người dân làm giàu, tạo môi trường trong lành giữ đất, giữ rừng. Theo đó, tương lai không xa sẽ phát triển thành điểm du lịch cộng đồng, du lịch sinh thái để thu hút khách nội địa và quốc tế.
Bảo Hân