Nguyệt thực là một hiện tượng thiên văn thú vị, luôn thu hút sự quan tâm và theo dõi của con người. Hãy cùng tìm hiểu nguyệt thực là gì và những kiến thức bổ ích xoay quanh hiện tượng này trong bài viết sau đây nhé!
Nguyệt thực là gì?
Như chúng ta đã biết, Mặt Trăng không tự phát ra ánh sáng mà là phản lại ánh sáng của Mặt Trời chiếu vào nó. Tuy nhiên, khi Mặt Trăng, Trái Đất và Mặt Trời thẳng hàng nhau, ánh sáng của Mặt Trời chiếu đến Mặt Trăng sẽ bị Trái Đất chặn lại. Lúc này, Mặt Trăng bị khuất sau bóng Trái Đất nên bị tối đen dần. Thời điểm này chúng ta gọi là nguyệt thực [tiếng Anh là lunar eclipse].
Vì sao nguyệt thực thường xảy ra vào đêm rằm?
Vì Trái Đất chỉ chắn được một phần ánh sáng Mặt Trời nên hiện tượng nguyệt thực chỉ xảy ra khi Mặt Trăng đi qua một số vùng của bóng Trái Đất. Do đó, nguyệt thực thường xảy ra vào dịp trăng tròn [ngày rằm] và khi Mặt Trăng đi qua một số vùng của bóng Trái Đất, chứ không phải khi mặt trăng khuyết.
Phân loại nguyệt thực
Nguyệt thực toàn phần
Hiện tượng này xảy ra khi Mặt Trăng đi vào vùng bóng tối [Umbra] của Trái Đất và bị che khuất hoàn toàn. Thông thường, nguyệt thực toàn phần diễn ra tối đa khoảng 104 phút.
Lần gần đây nhất xảy ra nguyệt thực toàn phần ở Việt Nam là ngày 28 tháng 7 năm 2018 và chúng ta cần phải đợi đến tháng 5 năm 2021 mới lại được chứng kiến hiện tượng này.
Khi xảy ra hiện tượng này, chỉ có các tia Mặt Trời có bước sóng dài [đỏ, cam] chiếu tới được Mặt Trăng, còn các tia có bước sóng ngắn đều bị bầu khí quyển ở vùng rìa Trái Đất cản lại. Lúc này, Mặt Trăng phản xạ lại ánh sáng đỏ, cam này tạo nên màu đỏ tối khi quan sát từ Trái Đất. Chúng ta gọi hiện tượng này là trăng máu.
Nguyệt thực bán phần
Hiện tượng này xảy ra khi Mặt Trăng đi vào vùng bóng nửa tối [Penumbra] của Trái Đất nên độ sáng chỉ giảm đi một chút. Nguyệt thực bán phần rất khó quan sát bằng mắt thường.
Nguyệt thực một phần
Hiện tượng này xảy ra khi Mặt Trời, Trái Đất và Mặt Trăng nằm trên đường gần thẳng. Khi đó, Mặt Trăng bị khuyết đi một phần vì chỉ có một phần nằm trong vùng bóng tối của Trái Đất.
Nhật thực là gì? Nguyệt thực khác Nhật thực như thế nào?
Nhật thực là gì?
Nhật thực là hiện tượng Mặt Trăng che khuất một phần hay hoàn toàn Mặt Trời [dân gian hay gọi là mặt trăng ăn mặt trời]. Hiện tượng nhật thực xảy ra khi Mặt Trời, Mặt Trăng, Trái Đất nằm trên một đường thẳng hoặc gần thẳng, Mặt Trăng đi qua giữa Mặt Trời và Trái Đất.
Phân loại nhật thực
Nhật thực toàn phần
Hiện tượng này diễn ra khi Mặt Trăng ở quanh cận điểm quỹ đạo, che khuất toàn bộ Mặt Trời, hình thành các vùng bóng tối và bóng nửa tối trên bề mặt Trái Đất. Để quan sát được nhật thực toàn phần, chúng ta phải đứng trên đường di chuyển của vùng bóng tối Mặt Trăng. Nếu đứng ở vùng bóng nửa tối thì chỉ quan sát được nhật thực một phần mà thôi.
Nhật thực một phần
Hiện tượng này diễn ra khi Mặt Trăng chỉ che khuất một phần Mặt Trời và hình thành vùng bóng nửa tối trên bề mặt Trái Đất.
Nhật thực hình khuyên
Hiện tượng này xảy ra khi Mặt Trăng che khuất trung tâm của Mặt Trời, chỉ lộ ra các phần rìa bên ngoài của Mặt Trời. Khi đó, chúng ta quan sát thấy vùng rìa ngoài của Mặt Trời có hình dạng như một chiếc nhẫn. Chỉ khi Mặt Trăng ở quanh viễn điểm quỹ đạo thì mới xảy ra nhật thực hình khuyên.
Nhật thực lai
Đây là hiện tượng hiếm gặp, chỉ xảy ra khi nhật thực hình khuyên chuyển thành nhật thực toàn phần.
Nguyệt thực khác Nhật thực như thế nào?
Nhật thực và nguyệt thực có một số điểm chung:
- Đều là sự thẳng hàng của Mặt Trời, Mặt Trăng và Trái Đất.
- Khi xảy ra 2 hiện tượng này thì Mặt Trời hoặc Mặt Trăng đều bị che khuất dần và bầu trời sẽ tối lại.
Hai hiện tượng này ít khi diễn ra đồng thời. Tuy nhiên, trong tháng 6 năm 2020, người dân Việt Nam đã được chứng kiến nguyệt thực bán phần diễn ra vào ngày 6/6 và nhật thực một phần diễn ra vào đúng ngày Hạ chí [21/6].
Dưới đây là bảng so sánh sự khác nhau giữa hiện tượng nhật thực và nguyệt thực:
| Nguyệt thực | Nhật thực | |
| Vị trí tương đối | Trái Đất ở giữa khoảng cách từ Mặt Trời tới Mặt Trăng | Mặt Trăng ở giữa khoảng cách từ Mặt Trời tới Trái Đất |
| Thời điểm xảy ra | Ban đêm, có thể quan sát bằng mắt thường | Ban ngày, phải đeo kính để quan sát |
| Địa điểm quan sát | Có thể được nhìn từ bất cứ nơi nào ở nửa tối của Trái Đất.
Những người sống trong phần ban đêm của Trái Đất sẽ thấy Nguyệt thực |
Ở một vài nơi nằm trong bóng tối hoặc bóng nửa tối trên Trái Đất
Những người sống trong vùng bóng tối của Mặt Trăng trên Trái Đất sẽ thấy Nhật thực toàn phần Những người sống trong vùng bóng nửa tối của Mặt Trăng trên Trái Đất sẽ thấy Nhật thực một phần. |
| Tần suất xuất hiện | Chỉ xảy ra 1-2 lần trong năm, trong vòng 5 năm sẽ có 1 năm không có nguyệt thực | Xảy ra ít nhất 2 lần và nhiều nhất 5 lần trong 1 năm |
Trên đây là tổng hợp thông tin khoa học thú vị giải thích hiện tượng nhật thực và nguyệt thực là gì?. Hy vọng qua bài viết trên, các bạn đã hiểu thêm được nhiều điều về hai hiện tượng thiên văn độc đáo này.
Trong bài viết dưới đây, chúng ta cùng tìm hiểu xem hiện tượng Nhật thực, Nguyệt thực là gì? Tại sao nó lại được những người yêu thích thiên văn học quan tâm đến vậy.
Những điều cần biết về nhật thực và nguyệt thực
Nhật thực là hiện tượng mặt trời bị che khuất bởi mặt trăng khi nhìn từ trái đất.
Nhật thực xảy ra khi nào?
Nhật thực xảy ra khi Mặt Trăng đi qua giữa Trái Đất và Mặt Trời và quan sát từ Trái Đất, lúc đó Mặt Trăng che khuất hoàn toàn hay một phần Mặt Trời.
Để hiện tượng nhật thực xảy ra, Mặt Trời, Mặt Trăng và Trái Đất phải nằm trên một đường thẳng hoặc gần thẳng, sự thẳng hàng này được các nhà thiên văn học gọi là syzygy. Điều này chỉ có thể xảy ra trong kỳ trăng mới.
Mặc dù một trăng mới là cần thiết cho nhật thực có thể xảy ra, thì nhật thực lại không xảy ra ở mọi kỳ trăng mới. Bởi vì mặt phẳng quỹ đạo của Mặt Trăng di chuyển quanh Trái Đất nghiêng một góc khoảng 5° so với mặt phẳng quỹ đạo của Trái Đất di chuyển quanh Mặt Trời [mặt phẳng hoàng đạo]. Những vị trí nơi 2 mặt phẳng quỹ đạo này gặp nhau được gọi là điểm nút Mặt Trăng [lunar nodes]. Nhật thực xảy ra chỉ khi một trăng mới diễn ra gần điểm nút này.
Hình minh họa 3D của một nhật thực.
Phân loại Nhật thực
Có 4 kiểu nhật thực và chúng được xác định bởi các vùng bóng của Mặt Trăng trên bề mặt Trái Đất.
- Nhật thực toàn phần: Một nhật thực toàn phần xảy ra khi Mặt Trăng che khuất hoàn toàn Mặt Trời và hình thành các vùng bóng tối và bóng nửa tối trên bề mặt Trái Đất/ Một nhật thực toàn phần chỉ có thể diễn ra khi Mặt Trăng ở quanh cận điểm quỹ đạo. Bạn có thể quan sát được nhật thực toàn phần khi đứng ở trên đường di chuyển của vùng bóng tối của Mặt Trăng. Những người không ở vùng bóng tối nhưng nếu đứng ở vùng bóng nửa tối sẽ quan sát được nhật thực một phần.
- Nhật thực một phần: Nhật thực một phần xảy ra khi Mặt Trăng không che khuất hoàn toàn đĩa Mặt Trời và chỉ hình thành vùng bóng nửa tối ở trên bề mặt Trái Đất.
- Nhật thực hình khuyên: Nhật thực hình khuyên xảy ra khi vùng đối của vùng bóng tối xuất hiện trên Trái Đất. đĩa Mặt Trăng sẽ che khuất vùng trung tâm của đĩa Mặt Trời, để lộ vùng rìa ngoài của Mặt Trời có dạng như một chiếc nhẫn. Một nhật thực hình khuyên chỉ có thể xảy ra khi Mặt Trăng ở quanh viễn điểm quỹ đạo.
- Nhật thực lai: Nhật thực lai rất hiếm khi xảy ra. Chúng xảy ra khi một nhật thực hình khuyên chuyển thành một nhật thực toàn phần.
Nhật thực hình khuyên.
Cách quan sát Nhật thực
Việc quan sát nhật thực trực tiếp bằng mắt thường có thể gây ra những tổn thương vĩnh viễn cho mắt vì vậy người quan sát phải hết sức cẩn thẩn. Lưu ý những điều sau khi quan sát nhật thực như không được quan sát trực tiếp bằng mắt thường.
- Việc quan sát nhật thực với một chiếc kính râm [kính đen], phim chụp X-quang, ruột đĩa mềm, băng video không đảm bảo vì những loại này chỉ giảm độ sáng chứ không ngăn được các tia bức xạ có hại.
- Quan sát nhật thực một cách gián tiếp hoặc sử dụng kính lọc chuyên dụng như kính lọc của thợ hàn mã số 14 hoặc kính lọc Mặt Trời từ các Câu lạc bộ Thiên văn học.
- Người quan sát cũng có thể dùng một tấm bìa để hứng ảnh của Mặt Trời qua một chiếc ống nhòm hay kính thiên văn nhỏ, hoặc khoét một lỗ tròn nhỏ lên tấm bìa rồi quan sát ảnh của Mặt Trời xuyên qua lỗ tròn đó trên mặt đất.
Nguyệt thực là gì?
Nguyệt thực là hiện tượng mặt trăng bị che khuất bởi bóng của trái đất trước ánh sáng của mặt trời, hay còn gọi là Mặt Trăng máu, là hiện tượng thiên văn khi Mặt Trăng đi vào hình chóp bóng của Trái Đất, đối diện với Mặt Trời.
Do mặt trăng không tự phát ra ánh sáng, chúng ta nhìn thấy mặt trăng là nhờ có ánh sáng của mặt trời chiếu vào mặt trăng, mặt trăng phản lại ánh sáng nên chúng ta nhìn thấy mặt trăng, nhưng vào thời điểm mặt trăng - trái đất - mặt trời thẳng hàng nhau, trái đất đã che khuất ánh sáng của mặt trời chiếu đến mặt trăng, tức là mặt trăng đứng sau bóng của trái đất, lúc này mặt trăng tối đen dần do bị khuất sau bóng trái đất, thời điểm và hiện tượng này gọi là nguyệt thực.
Hình minh họa 3D của một nguyệt thực.
Phân loại Nguyệt thực
- Nguyệt thực toàn phần: xảy ra khi Mặt Trời, Trái Đất và Mặt Trăng nằm trên một đường thẳng. Mặt Trăng đi vào vùng bóng tối của Trái Đất. Lúc này ánh trăng sẽ bị mờ đi và Mặt Trăng sẽ có màu đỏ đồng hoặc màu cam sẫm. Khi nguyệt thực toàn phần diễn ra, tia Mặt Trời trước khi đến được Mặt Trăng đã chiếu vào chóp bóng của Trái Đất và bị khí quyển Trái Đất khúc xạ. Các tia sáng bước sóng ngắn đã bị cản lại hết, chỉ còn các tia có bước sóng dài [đỏ, cam] xuyên qua, do đó, Mặt Trăng thường hiện ra dưới màu đỏ nhạt. Thời gian tối đa của nguyệt thực toàn phần: 104 phút [trường hợp thường hay tái diễn].
- Nguyệt thực một phần: xảy ra khi Mặt Trời, Trái Đất và Mặt Trăng nằm trên đường gần thẳng. Lúc này ánh trăng sẽ bị mờ đi và Mặt Trăng bị khuyết đi một phần. Có thể nhìn thấy bóng của Trái Đất màu đen [hoặc màu đỏ sẫm] đang che khuất Mặt Trăng. Trong quá trình nguyệt thực toàn phần, nguyệt thực một phần có thể xuất hiện trước và sau khi nguyệt thực toàn phần. Nguyệt thực một phần kéo dài 6 giờ.
- Nguyệt thực nửa tối: xảy ra khi Mặt Trăng đi qua vùng nửa tối của Trái Đất. Lúc này ánh trăng sẽ mờ và Mặt Trăng sẽ mờ và tối đi. Nguyệt thực bán phần khó nhìn thấy bằng mắt thường do ánh chói của Mặt Trời giảm thiểu.
Nguyệt thực là 1 trong những sự kiện thiên văn dễ xem nhất.
Cách quan sát Nguyệt thực
Nguyệt thực là 1 trong những sự kiện thiên văn dễ xem nhất. Cứ ra ngoài và chiêm ngưỡng thôi. Bạn chẳng cần kính thiên văn hay các công cụ hỗ trợ khác. Tuy nhiên, với ống nhòm và kính thiên văn nhỏ sẽ đem lại hình ảnh chi tiết về bề mặt mặt trăng.
Có bao nhiêu Nhật thực, Nguyệt thực mỗi năm?
Hầu hết mỗi năm có khoảng 4 lần nhật thực - nguyệt thực, là con số tối thiểu của số lần nhật thực - nguyệt thực có thể xảy ra trong 1 năm. 2 trong số 4 lần nhật thực, nguyệt thực này phải là nhật thực. Trong 1 năm cũng có thể xảy ra đến 7 lần nhật thực - nguyệt thực, nhưng rất hiếm [5 lần nhật thực và 2 lần nguyệt thực, hoặc 2 lần nhật thực và 5 lần nguyệt thực].
Có thể có tối thiểu 2 và tối đa 5 lần nhật thực trong 1 năm. Ngoài số này, không có hơn 2 lần nhật nguyệt thực có thể là nhật thực toàn phần. Rất hiếp khi xảy ra 5 lần nhật thực trong cùng 1 năm.
Theo tính toán của NASA, chỉ có khoảng 25 lần trong số 5000 năm qua thế giới có 5 lần nhật thực trong cùng 1 năm. Lần cuối cùng đã xảy ra vào năm 1935, và lần tiếp theo sẽ là năm 2206, khi có 2 nhật thực toàn phần xảy ra vào tháng 12.
Cập nhật: 23/03/2021