Những ngày gần đây, liên tiếp xảy ra những vụ việc đau lòng liên quan đến học sinh, sinh viên tự tử hay tự hành hạ vào thể xác. Bên cạnh đó, còn có hơn 60% trẻ em gọi đến Tổng đài quốc gia bảo vệ trẻ em nói đang bị áp lực học hành, 8% nói bị bạo lực gia đình.
TƯ VẤN TÂM LÝ HỌC ĐƯỜNG THIẾU VÀ YẾU
Đây là phòng tư vấn tâm lý của một trường học ở ngoại thành Hà Nội. Đơn sơ và kiêm nhiệm, nơi này chỉ đáp ứng được duy nhất yêu cầu là có 1 căn phòng, chứ khó mà đáp ứng bất kì nhu cầu tư vấn nào khác.
Cô giáo NGUYỄN THỊ MƠ - Tổ trưởng Tổ 1, Trường Tiểu học Tân Hưng, huyện Sóc Sơn, Hà Nội: “Huyện đã tổ chức các buổi tập huấn hỗ trợ tâm lý cho học sinh, nhưng mà từ đó đến giờ dịch nên cũng không có nhiều cơ hội cho các em đến trường thành ra phòng tư vấn đó cũng chưa phát huy hiệu quả.”
Đáng tiếc, đây không phải ngôi trường duy nhất thiếu hụt các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tinh thần cho học sinh. Dù có thông tư hướng dẫn về nội dung này, nhưng chính trong thông tư cũng đề cập đến việc giáo viên có thể kiêm nhiệm vai trò người tư vấn – điều này tạo quan hệ song chiều và vi phạm nguyên tắc trong tư vấn tâm lý. Khi mà tâm lý học đường còn đang được nhìn nhận một cách chưa thấu đáo từ trên xuống dưới, thì rất khó có sự thay đổi đáng kể.
GS.TS. PHẠM MẠNH HÀ - Giám đốc Trung tâm Đào tạo bồi dưỡng, Trường Đại học Giáo dục: “Trong một thời gian dài chúng ta cho rằng là chỉ những học sinh bị rối nhiễu tâm lý mới cần chăm sóc, tư vấn. Tuy nhiên bây giờ với cả những em học sinh bình thường với tâm lý bình thường chúng ta cũng không thể bỏ qua vì chỉ cần 1 tác động ngoại cảnh, 1 rủi ro là có thể dẫn đến hậu quả không mong muốn rồi.”
Trong tình cảnh chưa được quan tâm về mặt tâm lý ở nhà trường, thì các ẩn ức tâm lý của các em lại càng khó giãi bày với người nhà.
Tiến sĩ ĐẶNG HOÀNG GIANG - Tác giả sách “Đại dương đen - Những câu chuyện từ thế giới của trầm cảm”: “Hiện nay các cha mẹ, giáo viên có thể lăn xả ra đọc và thực hành về việc nuôi dạy con theo kiểu Nhật Bản hay Do Thái gì đấy, cho con ăn dặm như thế nào, rất là căng thẳng chuyện con phải đeo cặp nặng, giờ học thế nào tiêm chủng ra sao, nhưng đời sống sức khỏe tinh thần của con mình: đâu là dấu hiệu stress, đâu là dấu hiệu trầm cảm hay rối loạn lo âu thì họ mù tịt và cũng không cho rằng mình cần phải biết.”
Chưa coi những nỗi đau về tinh thần là có thật đang khiến nhiều học sinh rơi vào các bức bối tâm lý không thể giải tỏa. Những sự việc đau lòng đang gióng lên hồi chuông báo động, và đã đến lúc chúng ta cần nghiêm túc lắng nghe.
Theo các chuyên gia tâm lý, hiện nay chúng ta mới chỉ quan tâm đến việc điều trị khi đã xảy ra các vụ việc liên quan đến sức khỏe tâm thần trẻ em, mà chưa quan tâm đến việc phòng ngừa. Trong khi đó, tất cả các vấn đề về tâm lý ảnh hưởng rất nghiêm trọng đến cuộc sống, sinh hoạt, thậm chí là tính mạng của học sinh. Phòng ngừa ở đây chính là đội ngũ chuyên gia tâm lý học đường. Do không được đào tạo một cách căn bản, nên không khéo dễ dẫn đến hậu quả “gà lành thành gà què”. Thực tế cho thấy, đội ngũ giáo viên kiêm nhiệm tư vấn tâm lý học sinh vẫn có tư tưởng dùng quyền lực chuyên môn để tư vấn tâm lý, khiến các em cảm thấy ức chế và hành động tiêu cực…
Sau đây là những phân tích, nhận định của bà Nguyễn Thị Mai Hoa, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội về nguyên nhân, bài học kinh nghiệm về chăm sóc sức khỏe tâm thần đối với học sinh trong bối cảnh hiện nay.
Bà NGUYỄN THỊ MAI HOA - Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội: "Theo Tổ chức Y tế Thế giới, trẻ em trên toàn cầu đang bị rối loạn tâm thần, trầm cảm lo âu và tự tử đứng thứ 4 các nguyên nhân trẻ em tử vong. Thế giới có đội ngũ tâm lý học đường chuyên nghiệp. Giáo dục của ta mới chỉ chạy theo điểm số, bằng cấp chứ chưa thực sự quan tâm đến phát triển con người. Đã đến lúc phải chấp nhận vấn đề sức khỏe tâm thần ở trẻ em, là có thật và nó đang tác động mạnh đến nhiều gia đình, nhiều trường học. Đây cũng là nhận định được các chuyên gia thống nhất tại tọa đàm về giải pháp chăm sóc sức khỏe tâm thần cho trẻ em, do Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội vừa mới tổ chức"
CẦN NHIỀU GIẢI PHÁP CHĂM SÓC SỨC KHỎE TINH THẦN HỌC SINH
Trong bối cảnh dịch bệnh gây ra nhiều căng thẳng xã hội trong 2 năm qua, trẻ em cũng không tránh khỏi bị tác động. Theo thống kê từ Vụ Gia đình, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, khoảng 48% trẻ em được khảo sát cho rằng mình bị áp lực do giãn cách xã hội, trong số này nhiều em cho biết đã bị bạo lực tinh thần, khoảng 32% nói không được gia đình quan tâm…
Bà NGUYỄN THỊ THU ANH - Hiệu trưởng Trường THCS và THPT Nguyễn Tất Thành, Hà Nội: "Khi tôi làm việc với phụ huynh của trường tôi con chị ấy bị trầm cảm, bác sỹ nói rằng phải nhập viện nghỉ học 10 ngày nhưng bố bạn ấy lại bảo bạn ấy giả vờ đấy, nó vẫn xem tivi cả ngày đến lúc học là nó mệt.”
Ông NGUYỄN TRỌNG KHOA - Phó Cục trưởng Cục Quản lý Khám, Chữa bệnh, Bộ Y tế: “Cái người tiếp cận sớm nhất là cái người có thể can thiệp sớm nhất. Ở đây chúng tôi muốn đề cập đến 2 chủ thể là giáo viên và cha mẹ, người chăm sóc trẻ. Chúng tôi cho rằng đây là những người cần quan tâm, còn để về đến cán bộ y tế thì cũng khá muộn rồi.”
Tuy nhiên, 2 chủ thể này cần trang bị chuyên môn để có thể hỗ trợ tư vấn tâm lý cho trẻ tốt hơn. Sự áp đặt hay thiếu lắng nghe từ cha mẹ có thể là nguyên nhân dẫn đến những ẩn ức kéo dài ở con cái. Về phía nhà trường, thầy cô cần có khả năng tư vấn tâm lý cho học sinh, nhưng chỉ riêng thầy cô thì chưa đủ.
GS.TS NGUYỄN QUÝ THANH - Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội: “Như sự kiện ở trường chuyên ở TP. Hồ Chí Minh vừa rồi ý, khi xảy ra những cái khiếu kiện về quấy rối tình dục thì chính các cô chuyên môn khuyên là thôi đi, dùng quyền lực chuyên môn của mình để khuyên các em. Lúc đó các em có thể nể các cô nhưng nó tạo thành ức chế. Mà cứ theo lý thuyết Freud ức chế tích tụ sẽ bùng nổ.”
TS.NGUYỄN TÙNG LÂM - Hiệu trưởng Trường Trung học Phổ thông Đinh Tiên Hoàng, Hà Nội: “Bộ giáo dục có thông tư 31 có quy định có tổ tư vấn tâm lý nhưng lại không có vị trí việc làm. Tại sao vấn đề quân sự vấn đề an ninh chúng ta có người làm có biên chế mà vấn đề tâm lý học đường chúng ta biết mà không giải quyết? Tôi đề nghị với Quốc hội phải mạnh dạn, vấn đề đã đặt ra như thế thì Bộ Tài chính, Bộ Nội vụ phải ngồi lại với nhau với Bộ Giáo dục, chứ không để anh nọ đổ cho anh kia.”
Từ phía đơn vị quản lý, Bộ Giáo dục cho biết, nguồn lực và ngân sách hiện nay chưa đủ để có riêng vị trí tư vấn tâm lý. Trong thời điểm còn nhiều khó khăn, sự chung sức từ mọi cá nhân, tổ chức trong xã hội là rất cần thiết. Tiền đề của mọi giải pháp sự nhận thức đúng đắn về sức khỏe tâm thần ở trẻ em.
Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội sẽ đồng hành với Chính phủ hoàn thiện pháp lý, sửa Luật Phòng chống bạo lực gia đình để có thể giải quyết những nguyên nhân sâu xa ảnh hưởng tới sức khỏe tinh thần trẻ em. Ngay sau tọa đàm này, Ủy ban sẽ phân tích các ý kiến, các tham luận để kết luận cái gì mang tính cấp bách cần có tác động ngay, thì sẽ chuyển đề nghị đến các cơ quan chức năng. Những vấn đề cần phải nghiên cứu, đánh giá kỹ tác động, sẽ tiếp tục được đặt ra ở những diễn đàn tham vấn ý kiến chuyên gia trong thời gian tới.
Bà NGUYỄN THỊ MAI HOA - Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội: “Thay vì né tránh, phải đối diện với vấn đề sức khỏe tâm thần của học sinh, để có những giải pháp dựa trên sự tổng hòa các yếu tố liên quan. Phòng ngừa phải là đầu tiên, thay vì để đến giai đoạn muộn là điều trị. Nếu cứ chạy theo giải quyết từng sự vụ liên quan đến sức khỏe tâm thần của học sinh, sẽ không bao giờ giải quyết được cái gốc của vấn đề. Nghĩa là, phải tạo “kháng thể” cho học sinh, khi đối mặt với các vấn đề trong học tập, cuộc sống. Cần thiết phải sửa luật liên quan theo hướng đưa chi tiết hơn nội dung phòng chống bạo lực gia đình, nhằm có công cụ hữu hiệu nhất bảo vệ trẻ em trước những tác động của sự phát triển của xã hội.”
Thực hiện : Phan Hằng Diệu Linh
Vũ Hương Bình, chủ tịch Câu lạc bộ BlueBlue, họp bàn trực tuyến với nhóm bạn trẻ người nước ngoài tham gia dự án - Ảnh: HÀ THANH
"Mình từng trải qua giai đoạn nặng hơn rất nhiều là trầm cảm. Lúc đầu không có ai để nói chuyện, mình cố gắng kìm nén, tự đối mặt với cảm xúc của bản thân.
Ở nước ngoài, hầu hết đều có hotline để các bạn trẻ gặp vấn đề tâm lý có thể chia sẻ cảm xúc hay giãi bày tâm sự, mình cố gắng tìm điều tương tự ở Việt Nam nhưng không có. Từ đó thôi thúc mình tạo ra một trung tâm có thể hỗ trợ tâm lý cho các bạn" - Vũ Hương Bình, 17 tuổi, chủ tịch Câu lạc bộ BlueBlue, chia sẻ ý tưởng thành lập dự án.
"Chúng mình sẵn sàng làm người bạn thân thiết để các bạn bày tỏ, tâm sự.
DIDI BULLARD
Như một người bạn biết lắng nghe
Ngay đầu tháng 5, Bình cùng nhóm bạn trẻ tại Trường Quốc tế Liên Hiệp Quốc Hà Nội [UNIS Hanoi] chính thức vận hành đường dây nóng 19009204 [nhánh số 3] hoạt động 24/7 nhằm tư vấn, hỗ trợ tâm lý miễn phí cho thanh thiếu niên ở Việt Nam.
Bên cạnh đó, một trang fanpage cũng được vận hành song song để hỗ trợ các bạn nhắn tin để được tư vấn tâm lý nếu không muốn gọi điện thoại.
Nhóm dự án nhìn ra vấn đề, rất nhiều bạn trẻ không được đến trường vì dịch COVID-19 tái bùng phát hiện đang cần sự hỗ trợ về tâm lý hay chỉ đơn giản là cần người lắng nghe, sẻ chia về những cảm xúc mà các bạn đang gặp phải.
Hơn 30 bạn trẻ nhanh chóng bắt tay vào công việc. Một nhóm chuyên thiết kế tờ rơi, chạy trang fanpage, liên hệ với các đối tác tài trợ và truyền thông. Một nhóm khác là sinh viên đã tốt nghiệp đại học hoặc học chuyên sâu về tâm lý làm nhiệm vụ tham vấn tâm lý dưới sự giám sát của chuyên gia - bác sĩ tâm lý.
Chỉ sau 1 tuần chạy đường dây nóng, nhóm bạn đã nhận được 14 cuộc gọi và rất nhiều tin nhắn từ các bạn trẻ ở Hà Nội cần sự hỗ trợ tâm lý.
"Đường dây nóng đóng vai trò như một người bạn để có thể tâm sự, lắng nghe về những điều mà bạn cảm thấy không đủ thoải mái để nói chuyện với bạn bè, gia đình. Các bạn gọi đến không cần phải nói tên, đến từ đâu, danh tính hoàn toàn được bảo mật", Bình bộc bạch.
Bên cạnh đó nếu trường hợp đặc biệt gọi điện đến cần tham vấn sâu hơn, nhóm sẽ làm việc với các bệnh viện để có thể hỗ trợ chuyên sâu cho những trường hợp này.
Bình chia sẻ mới đầu chỉ là thông điệp "Hãy cố gắng lên" trên những tấm thiệp nhỏ xinh được các bạn trẻ gửi đến các trường học ở Hà Nội. Về sau cô chia sẻ câu chuyện này với cha là một bác sĩ thì nhận được gợi ý về một trung tâm hỗ trợ tư vấn tâm lý cho thanh thiếu niên.
Tiếp nối ý tưởng về những tấm thiệp nhỏ xinh, nhóm dự án bắt đầu liên hệ với các đối tác tài trợ, đối tác truyền thông và đi tìm sinh viên chuyên ngành tâm lý tham gia dự án này.
"Ban đầu chúng mình đã phải làm rất nhiều việc cùng một lúc. Nhiều lúc đối tác muốn gặp gỡ bàn công việc khi đang giữa giờ học, rất khó để sắp xếp giữa lịch học và lịch làm việc với các đối tác. Bây giờ đã qua giai đoạn ban đầu, chúng mình đã cân bằng được việc học và chạy dự án", bạn Ayami Matsumura - người Nhật Bản, thành viên dự án - chia sẻ.
Làm điều có ý nghĩa khi ở Việt Nam
Khoảng 3 năm trước, Ayami cùng cha mẹ đến Việt Nam sinh sống, đại dịch COVID-19 xảy đến nên gia đình cô chưa thể quay về nước. Trong giai đoạn này, Ayami nhìn ra những vấn đề tâm lý đang xảy ra với các bạn trẻ Việt Nam: áp lực học tập, áp lực thành tích, kỳ vọng của cha mẹ hay nhiều lúc những vấn đề tâm lý lại bị coi là "điên rồ, bất bình thường".
"Những vấn đề này ở Việt Nam cũng tương tự như những người trẻ ở Nhật Bản đang gặp phải - Ayami nói - Mình muốn làm gì đó, muốn giúp đỡ các bạn Việt Nam. Tham gia vào dự án khiến mình "ít buồn" hơn một chút khi không thể về nước trong giai đoạn này, bởi tin rằng mình đang giúp đỡ được nhiều người trong giai đoạn khó khăn, tạo ra giá trị khi mình sống ở Việt Nam", Ayami chia sẻ.
Có cha là người Úc, mẹ là người Việt, Didi Bullard [có tên Việt Nam là Trà My] chia sẻ bạn cũng như nhiều học sinh khác gặp phải áp lực trong việc học cũng như rất khó để tìm thấy sự cân bằng giữa hoạt động ngoại khóa và việc học trên lớp.
"Chỉ có một cách để giải tỏa là nói chuyện với gia đình hoặc bạn bè. Nhưng nếu các bạn cảm thấy không thoải mái hay không tìm thấy không gian an toàn, có thể tìm đến đường dây nóng của chúng mình để được hỗ trợ", Didi Bullard nói.
Dự tính của nhóm bạn trẻ là sẽ hỗ trợ tư vấn tâm lý cho khoảng 260 trường hợp gọi điện đến từ nay đến hết tháng 8.
Đồng thời, tích cực chia sẻ trên trang fanpage để dự án lan tỏa nhiều hơn trong cộng đồng, nhất là nhận được sự ủng hộ của các bậc phụ huynh, giúp họ hiểu ra được vấn đề mà các bạn trẻ đang gặp phải để thực sự kiên nhẫn và biết cách tâm sự với con cái.
"Sau mỗi ca tham vấn tâm lý, nhiều bạn gửi lời cảm ơn, xúc động vì được các anh chị tham vấn viên hỗ trợ nhiệt tình, thậm chí có những cuộc gọi đến lúc 1h - 2h sáng.
Chúng mình mong muốn chạy dự án lâu dài, bởi một trong những mục tiêu mà nhóm hướng đến là giúp cộng đồng nhận ra được sự nghiêm trọng của vấn đề này, để có thể tạo ra được những trung tâm hỗ trợ khác tốt hơn, rẻ hơn cho lứa tuổi học sinh", Vũ Hương Bình bày tỏ.
HÀ THANH