Nhiều tiềm năng
Theo thống kê, năm 2019, Nga nhập khẩu [NK] trên 5 tỷ USD trái cây tươi; từ 1,3-1,5 tỷ USD sản phẩm chế biến từ rau, quả, hạt các loại; trên 2 tỷ USD thịt các loại; trên 2,4 tỷ USD hàng thủy sản các loại. Nhiều hàng hóa của Việt Nam được người dân Nga ưa chuộng, đặc biệt là đồ gỗ, nông sản [trái cây có múi và cà phê]. Rau, quả là nhóm hàng khá tiềm năng xuất khẩu [XK] sang thị trường Nga do đây là xứ lạnh, có nhu cầu ngày càng tăng về rau, quả nhiệt đới.
| Cà phê là một trong những mặt hàng có thế mạnh xuất khẩu sang Nga |
Theo số liệu thống kê, 2 tháng đầu năm 2020, kim ngạch XK hàng rau, quả sang thị trường Nga đạt 8,2 triệu USD, tăng 246,1% so với cùng kỳ năm 2019. Trong đó, rau, quả chế biến đạt 6,7 triệu USD, tăng 293,5% so với cùng kỳ năm 2019. Với vị trí địa lý xa, thời gian vận chuyển dài, việc XK rau, quả chế biến sang thị trường này là lựa chọn tốt cho các doanh nghiệp [DN].
Việt Nam là nước cung cấp hàng đầu mặt hàng cà phê vào Nga năm 2019, đạt 154,3 triệu USD, giảm 15,9% so với năm 2018, chiếm 24,5% tổng kim ngạch nhập khẩu mặt hàng này của Nga, so với 31% năm 2018. Với khoảng cách vị trí địa lý làm tăng chi phí XK, cùng phương thức thanh toán chưa thuận lợi, cà phê Việt Nam đang phải cạnh tranh gay gắt với cà phê của Braxin, Italia, Đức… do những nước này đang tăng cường XK sang thị trường Nga.
Phải chế biến sâu
Bà Phạm Thị Thu Hương - đại diện Tập đoàn Miratorg [Nga] - cho hay: Miratorg có hệ thống kênh phân phối hàng nông - thủy sản qua 30.000 siêu thị tại Nga. Miratorg có nhu cầu nhập khẩu các sản phẩm cà phê hạt, hạt tiêu, cá tra, tôm…, tuy nhiên, yêu cầu tiêu chuẩn an toàn thực phẩm được ưu tiên hàng đầu. Bên cạnh đó, mẫu mã, bao bì sản phẩm cần chào hàng theo đúng quy cách nhập khẩu vào thị trường Nga.
Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn [NN&PTNT] Phùng Đức Tiến - nhận định, Việt Nam và Nga là đối tác chiến lược, thị trường Nga rộng lớn, tiềm năng. Do đó, bên cạnh các thị trường XK trọng điểm như EU, Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản…, DN Việt cần chú trọng tiếp tục mở rộng thêm thị trường Nga. Bộ NN&PTNT đã chỉ đạo các đơn vị hướng dẫn, hỗ trợ DN đáp ứng điều kiện cần thiết về hồ sơ, thủ tục XK đúng yêu cầu thị trường nước nhập khẩu, trước mắt, tập trung vào những mặt hàng Việt Nam có thế mạnh.
Việc XK nông sản vào Nga đã có từ lâu nhưng chiếm tỷ lệ rất nhỏ, chỉ khoảng 1,6% trong tổng lượng XK nông sản. Trên thực tế, có rất nhiều nông - thủy sản Việt Nam đáp ứng đủ nhu cầu từ phía Nga đề ra nhưng XK còn nhiều trở ngại. Cụ thể, hàng Việt Nam vào Nga chịu mức thuế cao, vận tải đường dài nên mất lợi thế cạnh tranh, rào cản kỹ thuật quá chặt chẽ, khó khăn trong chuyển đổi đồng tiền. Bên cạnh đó, ngành chế biến nông sản sau thu hoạch của Việt Nam vẫn kém phát triển chưa theo kịp thế giới...
Theo các chuyên gia, muốn đẩy mạnh XK vào Nga, phải thúc đẩy công nghiệp chế biến. Đồng thời, có sự phối hợp giữa nhà nước và DN; trong đó, nhà nước hỗ trợ DN xúc tiến thương mại, đưa ra chính sách; DN phải chủ động đề xuất, phản biện chính sách của nhà nước, tham gia tích cực vào quá trình đàm phán, tham vấn để nhà nước biết được nhu cầu của DN...
| Theo số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan, 2 tháng đầu năm 2020, kim ngạch XK nhóm hàng nông - lâm - thủy sản của Việt Nam sang thị trường Nga đạt 68,5 triệu USD, tăng 0,3% so với cùng kỳ năm 2019, trong đó, XK rau, quả, gạo, hạt tiêu... tăng mạnh. |
Đó là nhận định của tác giả Léo Vidal-Giraud trong bài viết “Cách Nga trở thành nước dẫn đầu thế giới về nông sản” đăng trên tạp chí L’Express của Pháp số ra tháng 4-2021. Trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc.
Mùa hè năm 2019, một đoàn nông dân Pháp đã đến Moscow theo lời mời của một công ty tư vấn để khám phá nền nông nghiệp Nga. “Chúng tôi đến để xem sẽ được ăn loại nước sốt nào”, một người trong số họ châm biếm ngay trước khi đoàn lên đường đến miền Nam nước Nga, nơi được xem là vựa lúa mì của đất nước.
| Sản lượng thu hoạch lúa mì của Nga đạt kỷ lục trong năm 2020.Ảnh: terre-net.fr |
Vài ngày sau chuyến thăm, giọng điệu của người nông dân này đã thay đổi. Ông thốt lên, ngượng nghịu: “Chúng tôi sẽ phải đổi mới chính mình. Chúng tôi không thể cạnh tranh với họ”. Người đàn ông Pháp này sau đó kể rằng, ông hoàn toàn bất ngờ khi biết về nền nông nghiệp mới của Nga. Nó đã thay đổi rất nhiều trong những năm gần đây, đến nỗi Nga-vốn là nhà nhập khẩu ròng trong nhiều thập kỷ-đã trở thành nhà xuất khẩu ngũ cốc lớn nhất thế giới trong năm 2017, vượt qua cả nước láng giềng và cũng là đối thủ Ukraine. Lúa mì, ngô, lúa mạch, kiều mạch cũng như thịt lợn, gia cầm và các sản phẩm từ sữa..., chế biến thực phẩm của Nga đang trong thời kỳ hoàng kim thực sự.
Làm thế nào mà Nga, với nền nông nghiệp trải qua nhiều năm suy sụp trong thế kỷ 20, từ quá trình tập thể hóa bắt buộc với nông nghiệp thập niên 1930 và sau đó là sự bất lực của Liên Xô trước sự hỗn loạn trong những năm 90 của thế kỷ trước, lại đạt được kỳ tích này? Câu trả lời chính là bước ngoặt trong năm 2014. Để đối phó với các lệnh trừng phạt tài chính và chính trị mà Liên minh châu Âu [EU] và Mỹ áp đặt sau khi Nga sáp nhập bán đảo Crimea, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã đưa ra lệnh cấm vận nghiêm ngặt đối với các mặt hàng nông sản từ châu Âu. Trái cây, rau, củ, các sản phẩm từ sữa, thịt, ngũ cốc... có nguồn gốc từ châu Âu chỉ trong một đêm đã biến mất khỏi các cửa hàng của Nga. Biện pháp này không chỉ gây thiệt hại cho nông dân châu Âu khi mất đi một thị trường quan trọng mà còn tạo động lực quyết định đối với các nhà sản xuất Nga.
Ông Mikhail Makarov, Đại diện thương mại của Nga tại Pháp, cho biết: “Ngay từ đầu, các biện pháp trừng phạt đáp trả này được coi là công cụ đấu tranh địa chính trị và cũng là cơ hội cho các nhà sản xuất Nga. Người Nga phải lấy lại vị trí trên thương trường, và đó là những gì đã xảy ra”. Một năm sau lệnh cấm vận của EU và Mỹ, nước Nga đã tự túc được 87% thịt, sản lượng thịt lợn của Nga đã tăng 30% trong 5 năm.
Bên cạnh việc loại trừ hầu hết sự cạnh tranh từ nước ngoài, Chính phủ Nga cũng đầu tư nguồn lực lớn vào phát triển và hiện đại hóa nền nông nghiệp. Trong năm 2021, Nga có kế hoạch đầu tư hơn 77 tỷ rúp [857 triệu euro] vào chương trình phát triển nông nghiệp quốc gia, dưới hình thức các khoản vay ưu đãi, tín dụng thuế và trợ cấp. Nga cũng hỗ trợ xuất khẩu, với các khoản trợ cấp đặc biệt hướng đến logistics.
Hiệu quả của khoản viện trợ này được nhân lên nhờ cấu trúc của thị trường nông sản Nga, do các công ty nông sản khổng lồ [còn gọi là cổ đông nông nghiệp] thực hiện. Bà Olga Golovkina, chuyên gia về thị trường nông sản Nga cho biết, hơn 50% diện tích đất nông nghiệp của Nga được khai thác bởi những công ty này. Mỗi công ty khai thác hoạt động từ 100.000 đến 600.000ha. Các công ty sản xuất sữa có đàn gia súc lên đến 50.000 con. Cấu trúc cơ bản này khác nhiều so với Pháp, vốn được tạo thành từ các trang trại nhỏ liên kết trong hợp tác xã.
Các công ty nông sản của Nga đã đầu tư vốn vào máy móc, hạt giống có chất lượng và hiện đang chuyển sang công nghệ mới. Máy thu hoạch tự động, giám sát đồng ruộng và đàn gia súc bằng máy bay không người lái và vệ tinh, tăng cường sử dụng các cảm biến được kết nối... là những công nghệ mới mà các công ty nông sản của Nga đang áp dụng. Và ở đây, Nhà nước cũng đóng vai trò động lực. Năm 2019, thông qua Chương trình “Nông nghiệp kỹ thuật số”, Chính phủ Nga đã hỗ trợ hiện đại hóa ngành nông nghiệp trong nước và tài trợ tới 50% chi phí cho các công nghệ mới này.
“90% máy móc mới đều là công nghệ nước ngoài, của châu Âu hoặc Mỹ”, bà Olga Golovkina cho biết thêm. Tuy nhiên, đổi mới công nghệ trên thực tế không bị ảnh hưởng bởi các lệnh cấm vận, do đó đây là cơ hội cho các doanh nghiệp Pháp. “Kinh nghiệm của các chuyên gia nông nghiệp châu Âu luôn được chào đón ở Nga. Thông qua việc mở cửa các công ty sản xuất tại chỗ, chuyển giao công nghệ và đào tạo các chuyên gia Nga, một số công ty Pháp có thể tận dụng lợi thế của thị trường tăng trưởng rất mạnh này”, Irina Parisot, Chủ tịch Câu lạc bộ doanh nghiệp Pháp-Nga New Horizons nhấn mạnh.
VŨ PHƯƠNG LINH[biên dịch]
BVR&MT – Nga trong năm nay có thể sẽ vượt Mỹ để trở thành “kỷ lục gia” thế giới về xuất khẩu lúa mì. Bộ Nông nghiệp Nga tin rằng nước này có thể giành lại được vị thế của một nước xuất khẩu ròng các sản phẩm nông nghiệp trong 2 năm tới và lấy lại ngôi vị xuất khẩu lương thực vốn đã bị mất 65 năm trước.
Do nhập khẩu hiện vẫn lớn hơn xuất khẩu nên Tổng thống Nga V.Putin đã đề ra nhiệm vụ trong 4 năm tới nhằm tự túc được các loại thực phẩm cơ bản. Bộ Nông nghiệp Nga dự kiến nước này sẽ xuất khẩu ròng vào năm 2020.
Theo số liệu về vụ mùa do cơ quan thống kê Rosstat công bố, sản lượng ngữ cốc tăng hơn 1 triệu tấn so với cùng kỳ này năm ngoái. Cơ quan này cho biết, trong vụ mùa này [từ tháng 7/2017-tháng 6/2018], Nga thu hoạch được 135,393 triệu tấn ngũ cốc, trong đó có 85,9 triệu tấn lúa mì.
Tổng thống V.Putin trong thông điệp liên bang cho biết rằng, con số này vượt cả mức cao nhất đạt được dưới thời Liên Xô là 127,4 triệu tấn vào năm 1978.
Theo Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp Nga Alexander Tkachev, tiềm năng xuất khẩu ngũ cốc của Nga trong năm nay có thể đạt 50 triệu tấn. Trước đó, Bộ này dự báo xuất khẩu ngũ cốc đạt mức 45-47 triệu tấn, trong đó có 35 triệu tấn lúa mì.
Cũng theo Bộ này, từ 1/7 năm ngoái đến ngày 21/2/2018, Nga cung cấp 33,548 triệu tấn ngũ cốc cho thị trường nước ngoài, tăng 39,7% so với năm trước. Đồng thời, xuất khẩu lúa mì tăng hơn 40% – 26,25 triệu tấn và kiều mạch là 2,9 triệu tấn.
Khách hàng mua ngũ cốc của Nga là hơn 100 quốc gia trên thế giới, bao gồm Ai Cập, Thổ Nhĩ Kỳ, Bangladesh, Saudi Arabia, Indonesia, Azerbaijan, Nigeria…
Xuất khẩu nông sản nhiều hơn vũ khí
Theo Bloomberg, vụ mùa 2017-2018, xuất khẩu lúa mì của Nga tăng 30% so với năm ngoái [36,6 triệu tấn] và nước này sẽ trở thành nhà cung cấp lớn nhất trong vòng 100 năm qua. Cho đến nay, kỷ lục này thuộc về Mỹ, vào năm 1992-1993, nước này đã xuất 36,8 triệu tấn lúa mì ra thị trường thế giới.
Bộ trưởng Alexander Tkachev nói rằng Nga dự định sẽ tiếp tục trở thành nhà cung cấp lúa mì hàng đầu thế giới.
“Ngay cả khi thu hoạch lúa mỳ giảm thì chúng tôi vẫn giữ vững ngôi đầu”, người đứng đầu ngành nông nghiệp Nga nhấn mạnh và cho biết thêm rằng điều này đạt được nhờ thu hoạch đạt mức kỷ lục trong 2 năm qua.
Nhìn chung, theo Rosstat, sản xuất nông nghiệp năm 2017 tăng 2,4%. Vào tháng Giêng năm nay, tăng trưởng đạt 2,5% so với cùng kỳ năm ngoái. Theo thống kê hải quan, xuất khẩu lương thực và nông sản tăng 21,3% và đạt 20,7 tỷ USD, nhiều hơn xuất khẩu vũ khí, Tổng thống Putin cho biết.
Mặc dù đã đạt được những thành công như đã nêu ở trên thì Nga vẫn là nước nhập khẩu thực phẩm. Năm ngoái, nước này đã nhập khẩu 28,8 tỷ USD hàng tiêu dùng và nguyên liệu cho sản xuất thực phẩm.
Ông Putin trong thông điệp liên bang đã đặt mục tiêu đưa nước này thành nước thuần tuý xuất khẩu lương thực thực phẩm sau 4 năm nữa.
“Trong vòng 4 năm, chúng tôi dự định cung cấp nhiều sản phẩm nông nghiệp cho thị trường thế giới hơn là nhập khẩu”, Tổng thống Nga nói. Theo ông, cần tăng mức tự cung tự cấp về thịt bò, sữa và rau.
Để đạt được điều này, Chính phủ sẽ tiếp tục hỗ trợ cho ngành nông nghiệp, trong đó có các trang trại nhỏ.
Bộ Nông nghiệp Nga tin rằng nước này có thể giành lại được vị thế của một nước xuất khẩu ròng các sản phẩm nông nghiệp trong 2 năm tới và lấy lại được ngôi vị xuất khẩu lương thực vốn đã bị mất 65 năm trước. Và đến năm 2024, theo Bộ trưởng Nông nghiệp Tkachev, “chúng tôi đặt ra một mục tiêu đầy tham vọng là tăng giá trị xuất khẩu lên 50 tỷ USD”.
Để có được kết quả như trên, ngành nông nghiệp đã nhận được sự hỗ trợ đáng kể từ ngân sách liên bang. Năm 2018, con số này là 242 tỷ ruble. Tháng 2 năm nay, Thủ tướng Nga Dmitry Medvedev hứa sẽ tiếp tục duy trì tất cả các biện pháp hỗ trợ cho ngành, bao gồm cả các khoản tín dụng ưu đãi.
Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo rằng không nên quá lạc quan, bởi vẫn còn rất nhiều vấn đề. Việc sản lượng xuất khẩu của Nga và một số nước tăng dẫn đến sự sụt giảm giá ngũ cốc. Chính Tổng thống Putin cũng đã thừa nhận mặt trái của thành công này.
Theo FAO, chỉ số giá lương thực thế giới tháng 2 năm nay thấp hơn 2,7% so với năm ngoái , trong đó chỉ số giá ngũ cốc giảm 6,8%.
Để hỗ trợ các nhà sản xuất trong điều kiện giá sụt giảm, việc vận chuyển ngữ cốc từ một số địa phương vùng sâu vùng xa được hỗ trợ giảm giá đối với cước phí vận tải đường sắt. Trong buổi làm việc với các phó thủ tướng mới đây, Thủ tướng Medvedev đã thông báo năm 2017, Chính phủ đã trợ giá cho ngành đường sắt 1 tỷ ruble cho mục đích này và trong năm 2018 con số này sẽ là 2 tỷ ruble.
Ngoài sự sụt giảm giá bán ngũ cốc thì việc thiếu các cơ sở kho tàng hiện đại để lưu trữ ngũ cốc tại Nga cũng là một vấn đề không hề nhỏ. Khoảng 50% số kho tàng đang sử dụng là những cơ sở từ thời Liên Xô. Nếu vẫn tiếp tục duy trì tình trạng này thì giá xuất khẩu ngũ cốc sẽ còn giảm tiếp.
Theo các chuyên gia thì phải có những đầu tư đáng kể cho công tác này cũng như các cơ sở sản xuất nông nghiệp phải quen dần với đời sống thị trường để đến năm 2025 đạt được sản lượng 150 triệu tấn ngũ cốc và 50 triệu tấn xuất khẩu như Chính phủ đang kỳ vọng.