Thế nào là phương châm về lịch sự
|
An: - Cậu có biết bơi không? Ba: - Biết chứ, thậm chí còn bơi giỏi nữa An: - Cậu học bơi ở đâu vậy ? Ba: - Dĩ nhiên là học bơi ở dưới nước chứ còn ở đâu. - Phân tích ngữ liệu: (1) An hỏi Ba học bơi ở đâu mục đích muốn biết An học bơi ở chỗ nào (sông, hồ, bể bơi cụ thể nào đó…), tức nơi mà Ba học bơi. (2) Câu trả lời của An không đánh trúng ý muốn mục đích Ba hỏi vì đương nhiên ai cũng biết học bơi thì phải học dưới nước chứ không thể nào học được trên bờ. Cách trả lời của An thừa, không cần thiết - Nhận xét: + An vi phạm phương châm về lượng ( tức nói bị thừa thông tin không cần thiết 2. Ngữ liệu 2 Mẹ : - Cô giáo cho con bài tập trong sách bài tập nào thế? Nam: - Cô giáo con cho làm bài tập trong sách bài tập ạ! - Phân tích ngữ liệu (1) Mẹ hỏi với mục đích muốn biết con được làm bài tập trong sách bài tập nào ( tên sách bài tập cụ thể) , Trong khi người con không trả lời cụ thể tên sách. Việc trả lời trên chưa đáp ứng được mục đích hỏi của mẹ => Nam cũng vi phạm phương châm về lượng ( trả lời thiếu nội dung thông tin) 3. Nhận xét - Phương châm về lượng là cách nói đủ thông tin , không thừa không thiếu. - Trong giao tiếp, cần nói cho có nội dung; nội dung của lời nói phải đáp ứng được đúng yêu cầu của cuộc giao tiếp, không thừa, không thiếu. II. Phương châm về chất1. Xét ngữ liệu và phân tích* Ngữ liệu 1 QUẢ BÍ KHỔNG LỒHai chàng đi qua một khu vườn trồng bí. Một anh thấy một quả bí to, kêu lên: - Chà ! Quả bí kia to thật! Anh bạn có tính hay nói khoác, cười mà bảo rằng: - Thế thì đã lấy làm gì to. Tôi đã từng thấy những quả bí to hơn nhiều. Có một lần, tôi tận mắt trông thấy một quả bí to bằng cả cái nhà đằng kia kìa. Anh kia nói ngay: - Thế thì đã lấy gì làm lạ. Tôi còn nhớ, một bận tôi trông thấy một cái nồi đồng to bằng cả cái đình làng ta. Anh nói khoác ngạc nhiên hỏi: - Cái nồi ấy dùng để làm gì mà to vậy ? Anh kia giải thích: - Cái nồi ấy dùng để luộc quả bí anh vừa nói ấy mà. Anh nói khoác biết bạn chế nhạo mình bèn nói sang chuyện khác ( Theo Truyện cười dân gian Việt Nam) (1) Tại sao câu chuyện trên lại gây cười? Thông tin mà hai anh nói: "quả bí to bằng cả cái nhà và cái nồi đồng to bằng cả cái đình làng" được cho là vô lí, thiếu tính xác thực. =>phê phán tính ba hoa, nói khoác 2. Nhận xét - Phương châm về chất là khi giao tiếp đừng nói những điều mà mình không tin là đúng hay không có bằng chứng xác thực III. Phương châm quan hệ1. Ngữ liệu và phân tíchLan: - Tôi thích Sơn Tùng MTT vì nhạc của anh í chất (1) Lan thích Sơn Tùng là ca sĩ nhạc trẻ .Hoa lại nói sang nhạc cách mạng là không cùng chủ đề. Hoa không hiểu dòng nhạc và không hiểu ca sĩ mà Lan đang nói đến. Nếu muốn nói đến nhạc cách mạng thì Hoa phải dẫn dắt thêm chuyển sang chủ đề khác cho hợp lí. => Tình trạng "ông nói gà bà nói vịt", ông nói một đằng, bà nói môt nèo, không hiểu ý lẫn nhau trong quá trình giao tiếp làm giao tiếp khó đạt hiệu quả. 2. Nhận xét- Phương châm quan hệ là khi giao tiếp cần phải nói đúng đề tài, tránh lạc đề. IV. Phương châm lịch sự1. Ngữ liệu(1) Đi thưa về gửi (2) Gọi dạ bảo vâng (3) Một người đi đường vào một nhà dân hỏi : Xin lỗi bác cho tôi hỏi đường đi đến chợ trung tâm như thế nào ạ? - Ta thấy người đi đường không có lỗi gì với nhà người dân. Tuy nhiên khi hỏi vẫn nói “ xin lỗi” ở đầu câu, đây không phải xin tha lỗi mà là xin lỗi do làm phiền. Nó thể hiện sự tôn trọng, lịch sự đối với người bị nhờ vả. => Người đi đường đã tuân thủ phương châm lịch sự trong giao tiếp - Nhận xét: Dùù địa vị xã hội và hoàn cảnh của người giao tiếp như thế nào thì vẫn phải giữ được thái độ lịch sự, tôn trọng với người trong cuộc giao tiếp V. Phương châm cách thức1. Ngữ liệu* Ngữ liệu 1 : Giải thích ý nghĩa của câu thành ngữ sau: (1) Dây cà ra dây muống (2) Lắp bắp như gà mắc tóc (3) Lúng búng như ngậm hột thị => (1):chỉ cách nói rườm rà, dài dòng (2)và (3) : chỉ cách nói ấp úng, lắp bắp, mãi không diễn đạt được rõ ý muốn nói * Ngữ liệu 2: Tôi tán thành với nhận định về bài hát của cô ấy Hai cách hiểu : + "Tôi" tán thành với nhận định của cô ấy về một bài hát nào đó => Cách nói trên làm cho người đọc sẽ hiểu theo nhiều cách hiểu khác nhau (đa nghĩa) => vi phạm phương châm cách thức. 2. Nhận xét- Phương châm cách thức là trong khi giao tiếp cần phải diễn đạt trong sáng, dễ hiểu, tránh để hiểu theo nhiều ý. Bài Làm: (1) Qua những câu ca dao này, cha ông ta khuyên bảo cần biết tế nhị, khiêm tốn và lịch sự khi giao tiếp với người khác. (2) Khi giao tiếp cần tế nhị; tránh cách nói thiếu lịch sự, coi thường người khác.
CÁC PHƯƠNG CHÂM HỘI THOẠI I – KIẾN THỨC CƠ BẢN – Phương châm hội thoại là những quy định mà người tham gia hội thoại phải tuân thủ thì cuộc giao tiếp mới thành công. – Có 5 phương châm hội thoại chính: + Phương châm về lượng: khi giao tiếp, cần nói cho có nội dung; nội dung của lời nói phải đáp ứng đúng yêu cầu của cuộc giao tiếp, không thiếu, không thừa. + Phương châm về chất, khi giao tiếp, đừng nói những điều mà mình không tin là đúng hay không có bằng chứng xác thực. + Phương châm quan hệ: khi giao tiếp, cần nói đúng vào đề tài giao tiếp, tránh nói lạc đề. + Phương cliâm cách thức: khi giao tiếp, cần chú ý nói mạch lạc, ngắn gọn, tránh cách nói mơ hồ. + Phương châm lịch sự: khi giao tiếp cần tế nhị và thể hiện sự tôn trọng người khác. – Để giao tiếp thành công, cần nắm vững các phương châm hội thoại. Tuy nhiên, căn cứ vào tình huống giao tiếp cụ thể, cần vận dụng phương châm hội thoại cho phù hợp và linh hoạt. – Việc không tuân thủ các phương châm hội thoại có thể bắt nguồn từ các nguyên nhân sau: + Người nói vô ý, vụng về, thiếu văn hoá giao tiếp; + Người nói phải ưu tiên cho một phương châm hội thoại hoặc một yêu cầu khác quan trọng hơn; + Người nói muốn gây sự chú ý, để người nghe hiểu câu nói theo một hàm ý nào đó. II – LUYỆN TẬP 1. Phương châm hội thoại nào đã không được tuân thủ trong các trường hợp sau? a) Việc này là tuyệt mật nhất đấy! b) Hôm nay là ngày sinh nhật của mẹ tôi. c) Cửa hàng này bán nhiều hải sản biển ngon lắm. d) – Bạn là học sinh trường nào? -Tớ là học sinh trường trung học cơ sở. 2. Đọc truyện cười sau và cho biết câu nói được in đậm đã vi phạm phương châm hội thoại nào. Vì sao người nói lại vi phạm phương châm đó? Trứng vịt muối Hai anh em nhà nọ vào quán ăn cơm. Nhà quán dọn cơm trứng vịt muối cho ăn. Người em hỏi anh: – Cùng là trứng vịt mà sao quả này lại mặn nhỉ? – Chú hỏi thế người ta cười cho đấy. – Người anh bảo. – Quả trứng vịt muối mà cũng không biết. – Thế trứng vịt muối ở đáu ra? Người anh ra vẻ thông thạo, bảo: – Chú mày kém thật! Có thế mà cũng không biết. Con vịt muối thì nó đẻ ra trứng vịt muối chứ sao. (Theo Truyện cười dân gian Việt Nam) 3. Đọc truyện cười sau và trả lời các câu hỏi: Ai tìm ra châu Mĩ? Trong giờ học Địa lí, thầy giáo gọi Hà lên bảng chỉ bản đổ: – Em hãy chỉ đâu là châu Mĩ. – Thưa thầy đây ạ! – Hà chỉ trên bản đồ. -Tốt lắm! Thê bây giờ trò Bi hãy nói cho thầy biết ai đã có công tìm ra châu Mĩ? – Thưa thầy, bạn Hà ạ! (Sưu tầm) a) Trong truyện cười trên, phương châm hội thoại nào đã bị vi phạm? b) Nếu tuân thủ phương châm hội thoại thì trò Bi phải trả lời thầy giáo như thế nào? Hãy viết lại câu trả lời đó. c) Tìm một câu thành ngữ để nhận xét về trường hợp hội thoại trên. 4. Đọc đoạn trích sau và trả lời các câu hỏi ở dưới. Thấy lão nằn nì mãi, tôi đành nhận vậy. Lúc lão ra về, tôi còn hỏi: – Có đồng nào, cụ nhặt nhạnh đưa cho tôi cả thì cụ lấy gì mà ăn? Lão cười nhạt bảo: – Được ạ! Tôi đã liệu đâu vào đấy… Thế nào rồi cũng xong. (Nam Cao) a) Câu nói Thế nào rồi cũng xong của lão Hạc đã vi phạm phương châm hội thoại nào? b) Vì sao lão Hạc lại vi phạm phương châm đó? c) Nhận xét về cách nói đó của lão Hạc bằng một çâu thành ngữ. 5. Tìm một số câu tục ngữ, thành ngữ, ca dao có nội dung liên quan đến phương châm lịch sự trong giao tiếp. 6. Xây dựng một đoạn hội thoại giữa một bạn HS và một người cao tuổi trong đó có tuân thủ các phương châm hội thoại., Gợi ý 1. Các trường hợp nêu trong đề bài đều vi phạm phương châm về lượng do sử dụng các từ ngữ trùng lặp, gây thừa thông tín (câu a, b, c) hoặc thiếu thông tin (câu d). a) Thừa từ nhất vì từ tuyệt mật đã hàm chứa ý nhất, tuyệt đối. b) Thừa từ ngày vì từ sinh nhật có nghĩa là ngày sinh. c) Thừa từ biển vì từ hải sản có nghĩa là các sản vật lấy từ biển. d) Câu trả lời thiếu thông tin: tên một trường trung học cơ sở cụ thể. Xem thêm: Liên kết câu và liên kết đoạn văn –Tiếng Việt lớp 9 2. Vận dụng kiến thức về các phương châm hội thoại để xác định phương châm hội thoại đã bị vi phạm. Câu nói của người anh đã không tuân thủ phương châm về chất. Do thiếu hiểu biết nên người anh đã trả lời như vậy và chính vì thế mà truyện gây cười. 3. a) Truyện cười Ai tìm ra châu Mĩ? đã vi phạm phương châm quan hệ trong hội thoại. Câu hỏi của thầy giáo đã được trò Bi hiểu theo một hướng hoàn toàn khác (thầy hỏi ai là người tìm ra châu Mĩ trong lịch sử địa lí thế giới; trò trả lời về người tìm và chỉ ra châu Mĩ trên bản đồ trong giờ học Địa lí). b) Nếu tuân thủ phương châm hội thoại, trò Bi phải trả lời thầy giáo như sau: Thưa thầy, Cô-lôm-bô là người đã có công tìm ra châu Mĩ ạ. c) Gâu thành ngữ nói về trường hợp vi phạm phương châm quan hệ như trong truyện: ông nói gà, bà nói vịt. 4. a) Câu nói của lão Hạc đã vi phạm phương châm cách thức. b) Đây là trường hợp người nói cố tình vi phạm phương châm hội thoại bởi lão Hạc nói vậy chỉ cốt làm yên lòng ông giáo chứ không nêu rõ ràng, chính xác ý định, việc làm của lão cho ông giáo biết. c) Nhận xét về cách nói của lão Hạc trong trường hợp này bằng một thành ngữ: nửa kín nửa hở..: 5. Ví dụ: – Lời nói chẳng mất tiền mua, Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau. (Ca dao) – Lời chào cao hơn mâm cỗ. (Tục ngữ) 6. Bài tập này yêu cầu vận dụng tổng hợp kiến thức về phương châm hội thoại. Nhân vật tham gia cuộc thoại là một bạn HS và một cụ già. Cần xác định nội dung, tình huống hội thoại và chú ý xây dựruĩ lời thoại tuân thủ các phương châm hội thoại theo yêu cầu của đề bài. Related |
