Lễ hội Phủ Dầy là một lễ hội truyền thống của Việt Nam, được tổ chức hàng năm vào tháng 3 âm lịch tại làng Vân Cát - Tiên Hương, xã Kim Thái, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định. Lễ hội nhằm tổ chức nghi lễ, thắp hương biết ơn Thánh Mẫu Liễu Hạnh. Lễ hội ở Phủ Dầy được tổ chức kéo dài 10 ngày, từ mồng 1 đến mồng 10 tháng 3 âm lịch.
Lễ hội Phủ Dầy được tổ chức hàng năm vào tháng 3 âm lịch tại làng Vân Cát- Tiên Hương, xã Kim Thái, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định
Thánh Mẫu Liễu Hạnh cũng được thờ tại nhiều nơi khác trên đất nước và được người dân tổ chức lễ hội thờ cúng hàng năm, nhưng lễ hội Phủ Dầy ở Nam Định vẫn được xem là gốc của lễ hội với quy mô lớn và các nghi thức được tổ chức long trọng, được nhiều người từ khắp nơi về tham dự.
Lễ hội Phủ Dầy hấp dẫn du khách đến tham dự
Lễ hội Phủ Dầy [Nam Định] hấp dẫn du khách bởi sự đan xen, hòa quyện giữa những nghi thức trang trọng như: rước đuốc, rước thỉnh kinh, hoa trượng hội, hầu đồng với các hoạt động văn hóa dân gian sôi nổi, đặc sắc như: thi hát văn, đánh cờ người, múa lân, múa rồng, đấu võ, đấu vật, thổi cơm thi...
Vào ngày mùng 1 tháng 3 âm lịch, hai thôn Tiên Hương và Vân Cát [tại huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định] sẽ là nới thực hiện lễ tế khai hội.
Sang ngày mùng 2, tại phủ Tiên Hương sẽ diễn ra lễ rước nước về “mộc dục” [tắm] Thánh tượng, sau đó làm lễ bái yết cáo.
Ngày mùng 3 là chính hội, lễ vật thường có bánh dầy, lợn sống, xôi, rượu, hoa quả…
Ngày mùng 4, ở Phủ Vân Cát, các con nhang đệ tử cùng nhân dân túc trực tế lễ theo các nghi thức long trọng.
Vào ngày mùng 1 tháng 3 âm lịch, hai thôn Tiên Hương và Vân Cát làm lễ tế khai hội
Lễ rước đuốc diễn ra vào tối mùng 5 tháng 3 âm lịch. Theo quan niệm dân gian, ngọn lửa thiêng được rước từ nơi thờ Thánh Mẫu trong những ngày lễ hội sẽ xua tan những gì đen tối, đem lại sự may mắn, sinh sôi. Nghi thức rước đuốc được tổ chức vào buổi tối giữa không gian làng quê Bắc Bộ yên bình, tạo thành một hình ảnh đẹp, biểu tượng cho niềm tin, hy vọng của người dân vào những điều tốt lành sẽ đến trong cuộc sống.
Lễ rước đuốc diễn ra vào tối mùng 5 tháng 3 âm lịch
Sang ngày mùng 6 tháng 3 âm lịch, nghi lễ rước Mẫu thỉnh kinh từ phủ Tiên Hương lên chùa Gội sẽ được tổ chức với sự tham gia của các vị cao niên, các thanh đồng cùng đông đảo nhân dân và du khách thập phương. Trong đoàn rước còn có các đội kèn, trống, bát âm, múa rồng, múa sư tử, múa tứ linh, múa võ; các kiệu bát cống, long đình, kiệu võng...
Múa rồng, múa sư tử một trong những hoạt động đan xe trong nghi lễ rước Mẫu
Một trong những hoạt động đặc sắc được nhiều người chờ đón tại lễ hội đó là "Hoa trượng hội" [còn gọi là hội kéo chữ] diễn ra trong 3 ngày từ ngày mùng 7 – mùng 9 tháng 3 âm lịch. Có thể nói đây là hoạt động vừa là lễ nghi vừa là trò chơi dân gian quy mô và đẹp mắt, thu hút được hàng nghìn người tham gia và cổ vũ tán thưởng.
Hội kéo chữ - một trong những hoạt động đặc sắc được nhiều người chờ đón tại lễ hội Phủ Dầy
Tiêu biểu cho hệ thống các nghi lễ trong lễ hội Phủ Dầy là nghi lễ hầu đồng gắn với hát văn. Giữa làn khói hương mờ ảo, giọng hát văn, tiếng trống phách, đàn nguyệt, sáo nhị vang lên, lúc dìu dặt, khoan thai, khi dồn dập cùng với động tác lắc lư, nhún nhảy, tâm trạng biến hóa của thanh đồng… khiến không gian lễ hội trở nên huyền ảo. Ngoài các giá đồng ca ngợi công lao của Thánh Mẫu, các giá Quan Đệ Nhất, Ông Hoàng Mười, ông Hoàng Bảy, Cô Bơ, Cô Chín... còn có các giá đồng ca ngợi những người có công lao với nước, với dân, ca ngợi cảnh đẹp của quê hương đất nước…
Nghi lễ hầu đồng - tiêu biểu cho hệ thống các nghi lễ trong lễ hội Phủ Dầy
Lễ hội kết thúc vào ngày mùng 10 tháng 3, khắc sâu trong lòng mỗi du khách thập phương về một tín ngưỡng lâu đời tiêu biểu của đạo Mẫu, mang nhiều giá trị lịch sử, văn hóa tín ngưỡng và văn hóa dân gian của cư dân nông nghiệp lúa nước vùng Đồng bằng Bắc Bộ, mang đặc trưng tín ngưỡng bản địa của người Việt.