Con người có một cái miệng nhưng lại có đến hai cái tai. Đó là sự ngẫu nhiên của tạo hóa hay là từ thuở khai nguyên, thượng đế đã mong muốn con người nói ít lại và lắng nghe nhiều hơn. Thế nhưng, mỗi ngày trôi qua ta lại phải lắng nghe quá nhiều ý kiến khác nhau. Trước những lời nhận xét từ người khác, có thể ta cảm thấy vui những cũng có lúc lại cảm thấy khó chịu. Nói về vấn đề này, ông cha ta từng đúc kết: Thuốc đắng dã tật sự thật mất lòng.
Xem thêm bài viết: Thành ngữ “Có tiền mua tiên cũng được”
Thuốc đắng dã tật sự thật mất lòng
Thành ngữ Thuốc đắng dã tật sự thật mất lòng bắt nguồn từ thành ngữ tiếng Hán. Nguyên văn của câu nói này là: “lương dược khổ khẩu, trung ngôn nghịch nhĩ”. Nó được đúc kết từ câu chuyện có thật ở Trung Quốc.
Năm 207 trước công nguyên, Lưu Bang dẫn đầu quân khởi nghĩa và lật đổ nhà Tần. Sau khi chiếm Hàm Dương, thủ đô nhà Tần, Lưu Bang đã đi bên trong cung điện và quan sát.
Ông nhìn thấy tòa nhà lộng lẫy và rất nhiều báu vật khắp mọi nơi. Bất cứ nơi nào ông đến, các mỹ nữ xinh đẹp đều bước ra cúi chào. Càng quan sát, Lưu Bang càng tò mò và thích thú nên ông quyết định sống trong cung điện một thời gian để hưởng thụ.
Nghe tin, Phàn Khoái là một tướng dưới quyền Lưu Bang, đưa ra lời can gián. Nhưng Lưu Bang cứ nhất quyết làm theo ý mình. Trương Lương – quân sư của Lưu Bang biết chuyện đã đến khuyên giải. Trong lời của Trương Lương có câu: “Lời khuyên tốt nghe không êm tai nhưng có ích cho người nghe, giống như thuốc tốt có vị đắng nhưng hiệu quả cho người bệnh”. Từ câu nói ấy, dân gian đúc kết nó thành câu thành ngữ, truyền tụng từ đời này sang đời khác.
Thuốc đắng dã tật sự thật mất lòng
Với người Việt, Thuốc đắng dã tật sự thật mất lòng được hiểu là: sự thật có thể khiến người nghe cảm thấy khó chịu nhưng vẫn cần phải được nói ra.
Thuốc đắng dã tật
Câu thành ngữ lấy vế đầu Thuốc đắng dã tật để làm căn cứ diễn giải vế sau.
Thuốc ở đây là thuốc chữa bệnh. Nó là một sản phẩm do con người sáng tạo ra. Thuốc rất đa dạng về chủng loại và xuất xứ. Ngoài việc giúp điều trị những căn bệnh nó còn có thể giúp bồi bổ cho cơ thể.
Thuốc là thứ vô cùng quan trọng trong cuộc sống của chúng ta. Đa số nó đều có vị đắng. Nên vô hình chung, người ta cho rằng: thuốc thì bắt buộc phải đắng và thuốc càng đắng thì càng tốt. Những thứ thuốc có vị ngọt chỉ để đánh lừa vị giác chứ không có tác dụng chữa bệnh. Thuốc có đắng thì bệnh mới thuyên giảm được.
Quan niệm này tuy không hoàn toàn đúng, nhưng nó đã được lưu truyền từ đời này, sang đời khác. Thuốc đắng giã tật trở thành kinh nghiệm trong chữa bệnh. Hơn thế nó còn là lời động viên cho những người không may bệnh tật, dũng cảm dùng thuốc để chữa bệnh.
Tham khảo thêm bài viết: Tục ngữ “Bán anh em xa mua láng giềng gần”
Sự thật mất lòng
Sự thật ở đây là những gì chân thật ở đời. Sự thật dễ khiến con người khó chấp nhận. Thậm chí là không dám chấp nhận. Không phải ai cũng mạnh mẽ nhận lấy khuyết điểm và sai lầm của bản thân.
Cũng giống như việc uống thuốc đắng vậy. Biết nó đắng, nên không phải ai cũng dám uống. Rồi uống thuốc thì sẽ hết bệnh, nhưng phải chịu đựng vị đắng. Nói ra sự thật là điều tốt những dễ làm mối quan hệ đổ vỡ.
Nhiều khi ta phải nói dối để tránh phải làm mất địa vị của mình trong lòng người khác. Những câu nói thật vạch trần những điểm yếu kém của người khác dễ dàng bị người đối diện ghét. Khen người khác đã khó. Mở lời để chê cho khéo léo còn khó hơn gấp bội.
Tệ hại hơn là có những lúc ta còn phải tự nói dối chính bản thân mình. Bởi ta không muốn tin, cũng không dám tin vào sự thật.
Tuy nhiên, trước mỗi sai lầm của mình, nếu được người khác khuyên bảo thì quả là điều đáng quý. Với một góc nhìn khác, người ta sẽ nhận thấy rõ ràng hơn những khuyết điểm của bạn.
Biết rằng lời nhắc nhỏ ấy sẽ có thể khiến ta tổn thương. Thế nhưng, sự thật vẫn là sự thật. Cho dù ta không chấp nhận nó thì nó vẫn cứ tồn tại. Bởi vậy, thay vì buồn bã hay ấm ức, ta hãy dũng cảm nhìn thẳng vào sự thật. Dựa vào chính nó để sửa chữa bản thân, khắc phục lỗi lầm.
Thuốc đắng dã tật sự thật mất lòng phản ánh cách hành xử của mỗi người
Chẳng ai có thể hoàn hảo trong mắt người khác. Thế nên, có khen có chê mới là cuộc sống. Tiếc rằng lời chê thường rất khó nghe. Khi ta nói sự thật về mặt xấu của người khác dễ khiến người nghe phật lòng. Người bị chê thì khó chịu mà người chê thì bị ghét.
Thuốc đắng dã tật sự thật mất lòng phản ánh cách hành xử của con người ở cả hai vị trí. Mà ở đó, nếu ta ở vị trí người nói thì dù là bị mất lòng nhưng vẫn luôn phải nói ra sự thật. Tương tự như vậy, khi ở vị trí người nghe muốn hoàn thiện hơn thì ta phải cố gắng tiếp thu những lời góp ý. Quan trọng hơn là, chính vì là những lời khó nghe, nên chỉ những người quan tâm đến ta mới nói cho ta biết sự thật.
Tham khảo thêm bài viết: Tục ngữ “Sóng sau xô sóng trước”
Dũng cảm đối diện với sự thật
Thuốc đắng dã tật sự thật mất lòng nhắc nhở ta dũng cảm lên tiếng và dũng cảm chấp nhận sự thật. Biết lắng nghe, biết tiếp thu những lời khuyên đúng lúc là cách để mỗi chúng ta dần hoàn thiện bản thân mình.
Thuốc đắng dã tật sự thật mất lòng
Hằng ngày ta phải đối diện với nhiều hoàn cảnh. Trong đó có rất nhiều trường hợp oái ăm, khiến ta không thể chấp nhận. Đôi khi, chúng chính là sự thật – một thứ ta biết, ta hiểu nhưng ta không muốn nghe hay sẵn sàng chấp nhận.
Nhưng cũng chính nó là những thử thách, khó khăn đòi hỏi chúng ta phải có bản lĩnh mạnh mẽ để đối mặt. Dù sợ hãi đến đâu, có những lúc chúng ta buộc phải nhìn thẳng vào sự thật phũ phàng để vượt qua nó. Rồi từ đó ta mới có thể trưởng thành được.
Trong cuộc sống, ai cũng muốn lợi ích thuộc về mình. Thế nên, đôi khi ta cũng có những hành động sai trái, gây ra tổn thất hoặc làm tổn thương người khác. Nếu ta tự biết sửa đổi, thành thực nhận lỗi và khắc phục sai lầm sẽ làm hạn chế hậu quả. Và quan trọng hơn hết, khiến cho mối quan hệ giữa ta và người khác trở nên tốt đẹp hơn.
Còn khi ta là người nói ra sự thật thì hãy chắc chắn về điều mình sắp làm. Lời nói có tính sát thương rất lớn. Khi muốn góp ý cho ai đó hãy dùng sự chân thành và khéo léo chia sẻ. Những hành động xuất phát từ thiện ý sẽ luôn được chấp nhận một cách nhẹ nhàng.
Lời kết
Thuốc đắng dã tật sự thật mất lòng quả là một bài học sâu sắc cho mỗi chúng ta. Trước mỗi khó trăn, trở ngại, ta cần biết cách cư xử đúng mực. Và quan trọng là phân biệt được phải trái, đúng sai, sẵn sàng chịu trách nhiệm. Dũng cảm thừa nhận sự thật và biết lắng nghe người khác chính là chìa khóa mở ra tương lai tươi sáng, rạng rỡ.
Tham khảo thêm bài viết: Tục ngữ “Sông có khúc, người có lúc”
Gõ Tiếng Việt > Ca dao tục ngữ thành ngữ > Thuốc đắng dã tật sự thật mất lòng
Xem thêm: ca dao, thành ngữ, tục ngữ
Giải thích Thành ngữ - Tục ngữ
Đèo heo hút gió Con cà con kê Có công mài sắt, có ngày nên kim Chưa biết mèo nào cắn mỉu nào Chạy như cờ lông công Cạn tàu ráo máng Ăn ốc nói mò Sống để dạ chết mang theo Cà cuống chết đến đít còn cay Ba chìm bảy nổi Giàu vì bạn, sang vì vợ Chim sa cá lặn Cái tổ con chuồn chuồn Chờ được mạ, má đã sưng Bợm già mắc bẫy cò ke Bá Nha - [Chung] Tử Kỳ Bầu dục chấm mắm cáy Áo vải, cờ đào Ăn cơm nhà thổi tù và hàng tổng Áo gấm đi đêm Ăn cháo đái bát Chân nam đá chân chiêu Bóc ngắn cắn dài Lá lành đùm lá rách Cõng rắn cắn gà nhà Được voi đòi tiên Ăn vóc học hay Vụng chèo khéo chống Nhạt phấn phai hương Rau muống tháng 9 nhịn cho mẹ chồng Ếch ngồi đáy giếng Cú kêu cho ma ăn Ăn chay niệm phật nói lời từ bi Vàng thau lẫn lộn Năm tao bảy tuyết Chạy như cờ lông công Có nếp có tẻ Ba chìm bảy nổi Nước mắt cá sấu Tức nước vỡ bờ Thả mồi bắt bóng Chưa biết mèo nào cắn mỉu nào Tứ cố vô thân Trúc dẫu cháy đốt ngay vẫn thẳng Thua keo này bày keo khác Tránh vỏ dưa gặp vỏ dừa Ướt như chuột lột Cú kêu cho ma ăn Bóng chim tăm cá Như nước đổ đầu vịt Kẻ tám lạng người nửa cân Trộm cắp như rươi Một nắng hai sương Mạt cưa mướp đắng Chó mái chim mồi Máu ghen Hoạn Thư Ma ăn cỗ Nói có sách, mách có chứng Xác như vờ, xơ như nhộng Len lét như rắn mùng năm Dốt có đuôi Nợ như chúa Chổm Tham bát bỏ mâm Tấc đất cắm dùi Hàng tôm hàng cá Lời ong tiếng ve Lệnh ông không bằng cồng bà Sơn cùng thủy tận Tha phương cầu thực Sống để dạ chết mang theo Rách như tổ đỉa Rước voi giày mả tổ Ba que xỏ lá Ba hồn bảy vía - Ba hồn chín vía Cáo mượn oai hùm Đi một ngày đàng, học một sàng khôn Đồng không mông quạnh Nói nhăng nói cuội Chết đứng như Từ Hải Đười ươi giữ ống Hồn xiêu phách lạc Nói toạc móng heo Quýt làm cam chịu Vừa ăn cướp vừa la làng Trướng rủ màn che Lo bò trắng răng Nát như tương Cửa Khổng sân Trình Sức dài vai rộng Tiền trảm hậu tấu Khôn cho người ta rái, dại cho người ta thương Bách phát bách trúng Ướt như chuột lột Chén tạc chén thù Ông chẳng bà chuộc Kín cổng cao tường Há miệng mắc quai Oan Thị Kính Lá mặt lá trái Há miệng chờ sung Gửi trứng cho ác Giàu làm kép hẹp làm đơn Được voi đòi tiên Đa nghi như Tào Tháo Dở dở ương ương Thoả chí tang bồng Cõng rắn cắn gà nhà Niêu cơm Thạch Sanh Như vợ chồng sam Gửi trứng cho ác Chết đuối vớ được cọc Chữ như gà bới Ốc không nổi mình ốc lại mang cọc cho rêu Ông Tơ bà Nguyệt Cốc mò cò xơi Mưa không khắp Một miệng thì kín, chín miệng thì hở Mất bò mới lo làm chuồng Lừa ưa nặng Một nghề thì sống đống nghề thì chết Mèo già hóa cáo Lươn ngắn lại chê chạch dài, thờn bơn méo miệng chê trai lệch mồm Tham thì thâm Như vợ chồng ngâu Qua cầu rút ván Xui nguyên giục bị Lấy thúng úp voi Chuồn chuồn đạp nước Hằng hà sa số Gan cóc tía Một mất mười ngờ Ruột để ngoài da Phúc họa khó lường Mũ ni che tai Giậu đổ bìm leo Chuột sa chĩnh gạo Bàn tay có ngón ngắn ngón dài Cá chậu chim lồng Đẽo cày giữa đường Yêu nên tốt, ghét nên xấu Quạ nào mà chẳng đen đầu Nằm gai nếm mật Chắp cánh liền cành Đứt đuôi con nòng nọc Gương vỡ lại lành Lưỡi không xương nhiều đường lắt léo Đồ Sở Khanh Của ít lòng nhiều Nước chảy chỗ trũng Cha truyền con nối Rồng đến nhà tôm Môi hở răng lạnh Muỗi đốt chân voi Học vẹt Văn hay chữ tốt Ngang như cua Nhanh như cắt Mỗi cây mỗi hoa Của người phúc ta Tương cà gia bản Thuốc đắng dã tật Cháy nhà mới ra mặt chuột Cá không ăn muối cá ươn Cá hóa rồng Cá chuối đắm đuối vì con Lá thắm chỉ hồng Bọ ngựa chống xe Ăn lông ở lỗ Bàn tay không che nổi mặt trời Ngựa quen đường cũ Tấc đất tấc vàng Lòng vả cũng như lòng sung Hồng nhan bạc mệnh Đẹp như Tiên Dốt hay nói chữ Công cha nghĩa mẹ Giật gấu vá vai Đất có thổ công, sông có hà bá Bán lợi mua danh Bán trời không văn tự Ăn mày đánh đổ cầu ao Ăn như rồng cuốn Ăn cơm chúa, múa tối ngày Ăn chay niệm phật Cháy nhà ra mặt chuột Đục nước béo cò Già đòn non nhẽThuốc trị bệnh có nhiều vị, tất phải có vị đắng. Vị đắng khó uống hơn vị ngọt, nhưng tan bệnh. Còn vị ngọt đánh lừa cái lưỡi chứ không khỏi bệnh được. Ý nói: Thuốc có vị đắng mới trị lành được bệnh.
Ở vùng nọ, có một lãnh chúa tàn ác, sống xa hoa. Vị lãnh chúa này thường thích ăn của ngọt và nghe những lời xúi bẩy. Một ngày kia, lãnh chúa bị bệnh thập tử nhất sinh, bèn cho tìm thầy lang giỏi nhất vùng đến chữa trị. Thầy lang thận trọng bắt mạch rồi bốc thuốc. Trong đơn thuốc, thầy cho một số vị đặc trị và nói với người nhà lãnh chúa rằng: ”Tôi cắt thuốc đây tuy khó uống một chút, nhưng mà lui bệnh”.
Thuốc sắc lên rồi, bưng đến cho lãnh chúa, lãnh chúa nhấm một ngụm thuốc, bỗng nhăn mặt rồi đổ cả bát thuốc đi mà rằng:
- Người này hại ta, thuốc gì mà đắng thế, giống như thuốc độc vậy.
Rồi hô người bắt thầy giam tống vào ngục.
Người nhà cho tìm thầy thuốc tiếp theo. Biết được tính của lãnh chúa, thầy này cắt thuốc chỉ bốc toàn vị ngọt, vị bổ như: Sâm, quế, cam thảo, táo tầu, nhục, quy… mà tuyệt không dám cho vị đắng. Lãnh chúa uống khen ngọt, cho là thầy lang giỏi. Nhưng uống đến chén thứ mười thì bệnh càng trầm trọng thêm. Bệnh di căn càng uống thuốc bổ càng phát, cho đến chén thứ mười hai thì qua đời.
Lãnh chúa chết, thầy lang cắt vị đắng trước đây được thả khỏi ngục, tiếp tục đi làm nghề.
Một lần, thầy lang được mời vào chữa bệnh cho vua. Yết kiến Hoàng hậu, thầy lang mới tâu rằng:
- Thần được triệu vào cung là nhờ ơn tiên đế nhưng chẳng lấy làm vui.
Hoàng hậu mới hỏi tại sao thì thầy lang thưa tiếp:
- Bệnh tình ở ngọc thể mà ra, thuốc là trị cái gốc, cái gốc không trị được thì thần cũng lại theo bệnh tiên đế mà đi. Nhưng xin được hỏi Hoàng hậu một câu: “Người có ưa nói thật không?”.
Hoàng hậu nhân từ trả lời rằng:
- Tất nhiên, lời nói thật khó nghe nhưng tránh được hiểm họa.
Thầy lang bèn nói:
- Vậy thuốc của thần chữa cho vua cũng như lời nói thật, tất phải có vị đắng, khó uống.
Hoàng hậu cho là thầy lang này có tâm bèn truyền chữa bệnh cho vua. Thuốc được sắc lên cho vua, nhiều vị đắng, vua uống khó nhọc lắm, nhưng đến thang thứ mười hai thì bệnh thuyên giảm, uống thêm vài thang, vua đi lại được.
Khỏi bệnh, nhà vua thưởng cho thầy lang nọ, rồi phong cho chức ngự y. Thầy lang từ chối, chỉ xin cho mình một cái chứng chỉ hành nghề, mong tránh được hiểm họa. Rồi từ đó, thầy lang đã đi khắp nước chữa bệnh cho muôn dân.
Có thể từ chuyện trên mà có câu thành ngữ trên và cũng có thể từ một kinh nghiệm chữa bệnh cắt thuốc mà người đời mới có thành ngữ trên để răn đời. Nhưng dù sao đi nữa thì bài học sinh động đến nay vẫn thường coi là chân lý “Thuốc đắng dã tật, sự thật mất lòng”. Nhưng dù có “khó nghe” và “mất lòng” đi nữa thì vẫn cần phải nói sự thật. Những người nói sự thật là những người có nhân cách, có thiện chí mong cho người khác và cho xã hội ngày thêm tốt đẹp, chứ chẳng như những người chỉ biết lấy lòng một cách rẻ tiền, hại người.
Theo Đi tìm điển tích thành ngữcủa Tiêu Hà Minh - NXB Thông tấn
- ← Tương cà gia bản
- → Cháy nhà mới ra mặt chuột