Xem thêm các sách tham khảo liên quan:
Giải Bài Tập Địa Lí 11 – Bài 3: Một số vấn đề mang tính chất toàn cầu giúp HS giải bài tập, các em sẽ có được những kiến thức phổ thông cơ bản, cần thiết về các môi trường địa lí, về hoạt động của con người trên Trái Đất và ở các châu lục:
– Dân số tăng nhanh dẫn tới những hậu quả gì về mặt kinh tế – xã hội?
BẢNG 3.1. TỈ SUẤT GIA TĂNG DÂN SỐ TỰ NHIÊN TRUNG BÌNH NĂM
[Đơn vị: %]
– Tỉ suất gia tăng dân số tự nhiên nhóm nước đang phát triển luôn cao hơn nhóm nước phát triển, khoảng cách chênh lệch ngày một lớn.
Giai đoạn 2001 – 2005: gia tăng tự nhiên nhóm nước phát triển là 0,1%, nước đang phát triển là 1,5 % và thể giới là 1,2%.
– Hậu quả của dân số tăng nhanh:
+ Tích cực: nguồn lao động dồi dào; thị trường tiêu thụ rộng lớn.
+ Tiêu cực: Ô nhiễm môi trường; kìm hãm sự phát triển kinh tế; sức ép về các vấn đề việc làm, tài nguyên, nhà ở, y tế – giáo dục, an ninh xã hội..
– Nêu hậu quả của dân số già?
* So sánh:
– Các nước đang phát triển:
+ Nhóm tuổi 0 -14 chiếm tỉ trọng lớn với 32%.
+ Cao nhất vẫn là nhóm tuổi 15 – 64 với 63%.
+ Nhóm tuổi trên 65 chỉ chiếm 5% trong cơ cấu.
– Các nước phát triển:
+ Nhóm tuổi 0 -14: chiếm tỉ trọng ít hơn [17%].
+ Nhóm tuổi 15 -64: chiếm tỉ trọng lớn nhất [68%], cao hơn so với nước đang phát triển.
+ Nhóm tuổi trên 65 chiếm tỉ trọng lớn với 15% trong cơ cấu dân số.
=> Nhóm nước đang phát triển có cơ cấu dân số trẻ, tỉ lệ trẻ em lớn và người già ít.
Nhóm nước phát triển có cơ cấu dân số gìa, tỉ lệ trẻ em ít, ngược lại tỉ lệ người già lớn.
* Hậu quả của dân số già:
– Nguồn lao động trẻ bị thiếu hụt, đặc biệt là trong các ngành đòi hỏi nhiều lao động và đội ngũ tri thức trẻ năng động [tin học điện tử, dịch vụ…].
– Chi phí lớn về phúc lợi xã hội, y tế cho người già.
– Nguy cơ suy giảm dân số.
Hậu quả:
– Nhiệt độ Trái Đất tăng lên:
+ Làm băng ở 2 cực tan, mực nước biển tăng lên, hậu quả là nhấn chìm các khu vực địa hình thấp ven biển trên thế giới.
+ Thời tiết nắng nóng, giá rét cực đoan, nhiệt độ tăng giảm bất thường; bão, lũ xuất hiện với tần suất dày, kéo dài và nguy hiểm hơn…
– Thủng tầng ô dôn:
+ Gia tăng các tia cực tím có hại cho sức khỏe con người [ung thư da, cháy nắng].
+ Sinh vật phù du cũng chịu ảnh hưởng của tia tử ngoại, hoạt động quang hợp của cây trồng bị hạn chế, chất lượng nông sản suy giảm.
“Bảo vệ môi trường là vấn đề sống còn của nhân loại”, điều này đúng. Vì:
Hiện nay, môi trường trên Trái Đất đang bị đe dọa nghiêm trọng, ô nhiễm nặng nề về nguồn nước, đất, khí quyển:
– Bầu khí quyển bị ô nhiễm nặng nề, lượng CO2 tăng lên đáng kể gây ra hiệu ứng nhà kính, làm Trái Đất nóng lên; hiện tượng mưa axit xuất hiện ở nhiều nơi; thủng tầng ô dôn ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe con người và các hoạt động kinh tế.
– Ô nhiễm nghiêm trọng nguồn nước ở nhiều nơi trên thế giới: có khoảng 1,3 tỉ người bị thiếu nước sạch [1 tỉ người thuộc các nước đang phát triển].
– Nước thải chưa xử lí cùng sự cố tràn dầu, đắm tàu…đã làm ô nhiễm môi trường biển và đại dương phá hủy môi trường sống của nhiều loài sinh vật dưới nước.
– Một số loài động vật ở nước ta có nguy cơ tuyệt chủng hoặc còn lại rất ít: vọc quần đùi trắng, voi, sếu đầu đỏ…
* Bùng nổ dân số ở các nước đang phát triển:
– Các nước đang phát triển chiếm khoảng 80% dân số và 95% số dân gia tăng hằng năm của thế giới.
– Bùng nổ dân số diễn ra ở nửa sau thế kỉ XX:
+ Giai đoạn 1960 – 1965 tỉ lệ gia tăng tự nhiên của các nước đang phát triển lên tới 2,3%, giai đoạn 1975 – 1990 con số này giảm xuống tuy nhiên vẫn ở mức cao [1,9%].
+ Trong khi đó, các nước phát triển có tỉ lệ gia tăng tự nhiên ở mức cao nhất là 1,2% và các giai đoạn sau luôn ở mức < 1%.
* Già hóa dân số ở các nước phát triển:
– Các nước phát triển: nhóm trẻ em 0 – 14 tuổi chỉ chiếm 17%, trong khi nhóm tuổi trên 65 đã chiếm tới 15%.
– Các nước đang phát triển: tỉ lệ trẻ em rất lớn [32 %], trong khi người già chỉ chiếm 5%.
Thế nào là “tư duy toàn cầu, hành động địa phương”:
– Tư duy toàn cầu: nghĩa là môi trường trên Trái Đất là một thể thống nhất, có tác động và ảnh hưởng nhau mạnh mẽ. Vì vậy, việc bảo vệ môi trường không đơn giản chỉ là bảo vệ môi trường nơi mình sinh sống, mà còn góp phần lớn trong bảo vệ Trái Đất.
– Hành động địa phương:
+ Bảo vệ môi trường là vấn đề mang tính toàn cầu, không phải của riêng ai, của riêng quốc gia nào. Vì vậy cần thiết có sự chung tay của tất cả mọi người trên Trái Đất.
VD. Chúng ta cần có ý thức hành động từ những việc nhỏ trong cuộc sống: đổ rác đúng nơi quy định, phân loại rác, tắt điện trước khi ra ngoài, sử dụng tiết kiệm nước…
| Vấn đề môi trường | Nguyên nhân | Hậu quả | Giải pháp |
| Biến đổi khí hậu | |||
| Ô nhiễm nguồn nước ngọt | |||
| Suy giảm đa dạng sinh vật |
| Vấn đề môi trường | Nguyên nhân | Hậu quả | Giải pháp |
| Biến đổi khí hậu |
– Khí CO2 tăng đáng kể. – Khí thải công nghiệp và sinh hoạt, – Khí CFCs. |
– Hiệu ứng nhà kính, Trái Đất nóng lên. – Mưa axit. – Thủng tầng ô dôn |
– Sử dụng hệ thống công nghệ để xử lí các khí độc trước khi thải ra bầu khí quyển. |
| Ô nhiễm nguồn nước ngọt |
– Chất thải công nghiệp và sinh hoạt chưa qua xử lí. – Sự cố tràn dầu, đắm tàu, rửa tàu… |
– Khoảng 1,3 tỉ người trên toàn cầu bị thiếu nước sạch. | – Xử lí nước thải công nghiệp và sinh hoạt trước khi đổ vào sông ngòi, biển. – Xử phạt nặng những nhà máy xả thải bừa bãi. |
| Suy giảm đa dạng sinh vật |
– Khai thác, đánh bắt trái phép và quá mức. |
– Nhiều loài sinh vật bị tuyệt chủng hoặc nguy bị tuyệt chủng.
– Mất đi nhiều loài sinh vật, gen di truyền, nguồn thực phẩm, thuốc chữa bệnh, nguồn nguyên liệu sản xuất… |
– Nghiêm cấm khai thác trái phép và quá mức tài nguyên. – Duy trì các khu bảo tồn thiên nhiên, vườn quốc gia, khu dữ trữ sinh quyển… – Xử lí nghiêm các trường hợp vi phạm. – Đầu tư tàu thuyền, khuyến khích đánh bắt xa bờ. |
Bùng nổ dân số khiến mất cân bằng tự nhiên. Vậy nguyên nhân bùng nổ dân số là gì? Hãy cùng GiaiNgo đi tìm nguyên nhân dẫn tới việc bùng nổ dân số nhé!
Thất nghiệp, lây lan dịch bệnh, đất nước chậm phát triển… là những hiện tượng của việc bùng nổ dân số. Vậy nguyên nhân bùng nổ dân số là gì? Mời bạn đọc theo dõi bài viết của GiaiNgo để biết thêm về vấn đề này nhé!
Bùng nổ dân số là gì? Gia tăng dân số là gì?
Bùng nổ dân số hay gia tăng dân số là một trạng thái thống kê theo đó số lượng của một sinh vật vượt quá khả năng chống đỡ của môi trường sống của nó. Theo cách nói thông thường, thuật ngữ thường chỉ mối quan hệ giữa số lượng con người và môi trường.
Bùng nổ dân số có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho xã hội và hệ sinh thái tự nhiên. Bùng nổ dân số xảy ra khi tỉ lệ gia tăng tự nhiên vượt quá 2,1%. Dân số tăng nhanh vượt quá khả năng giải quyết các vấn đề ăn, mặc, ở, học hành, việc làm… đã trở thành gánh nặng đối với các nước chậm phát triển.
Nguyên nhân bùng nổ dân số
Những nguyên nhân chính dẫn đến việc bùng nổ dân số:
Sự “chênh lệch lớn về tỉ lệ Sinh Tử”:
Trong giai đoạn đầu lịch sử phát triển của nhân loại, tỷ lệ sinh khá cao do nhu cầu duy trì nòi giống và nhu cầu lực lượng sản xuất phục vụ phát triển xã hội. Trong khi đó tỷ lệ tử cũng tương đối cao do điều kiện sống hạn chế, thiên tai, dịch bệnh nhiều… Do đó trong giai đoạn này thì tỉ lệ sinh và tử tương đối cân bằng.
Ngược lại trong giai đoạn “bùng nổ dân số” tỷ lệ sinh vẫn tiếp tục được duy trì. Trong khi đó tỷ lệ tử có xu hướng giảm do điều kiện sống được nâng cao; cùng với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học kỹ thuật. Các nhu cầu cơ bản của con người được chú trọng đặc biệt là trong công tác vệ sinh và y tế dẫn tới việc tỷ lệ tử giảm xuống.
Quan niệm lạc hậu:
Đối với một số nước, đặc biệt là các nước phương Đông vẫn giữ một số quan niệm lạc hậu sinh nhiều con. Quan trọng nhất là vấn đề “trọng Nam khinh Nữ”, muốn sinh con trai.
Nhu cầu về “lực lượng sản xuất”:
Những quốc gia kém phát triển, nhất là những nước nông nghiệp luôn có nhu cầu lao động chân tay cao.
Sự bùng nổ dân số thế giới hiện nay diễn ra ở đâu?
Mức tăng mạnh nhất là tại các nước; lục địa nghèo và kém đô thị hoá nhất, châu Á và châu Phi. Các báo cáo cho thấy hầu hết sự gia tăng đô thị trong vòng 25 năm tới sẽ diễn ra tại các nước đang phát triển.
Một tỷ người, một phần sáu dân số thế giới, hay một phần ba dân số đô thị, hiện sống trong các khu đô thị tồi tàn, vốn được coi là “mảnh đất màu mỡ” cho các vấn đề xã hội như tội phạm, nghiện ma tuý, nghiện rượu, nghèo đói và thất nghiệp. Ở nhiều nước nghèo, các khu nhà ổ chuột có tỷ lệ bệnh dịch cao vì các điều kiện vệ sinh kém, suy dinh dưỡng và thiếu dịch vụ chăm sóc y tế cơ sở.
Hậu quả của bùng nổ dân số
Một số vấn đề xảy ra khi bùng nổ dân số:
- Thiếu nước sạch cho nước uống cũng như xử lý nước thải và xả thải. Một số quốc gia, như Ả Rập Xê Út, dùng kỹ thuật khử muối đắt tiền để giải quyết vấn đề thiếu nước.
- Suy giảm các nguồn tài nguyên thiên nhiên.
- Tăng mức độ ô nhiễm không khí, ô nhiễm nước, ô nhiễm đất và ô nhiễm tiếng ồn. Khi một quốc gia đã công nghiệp hoá và trở nên giàu có, sự quản lý của chính phủ và cải tiến công nghệ sẽ giúp làm giảm ô nhiễm một cách bền vững, thậm chí khi dân số tiếp tục tăng.
- Phá rừng và mất hệ sinh thái giúp duy trì oxi trong khí quyển và cân bằng carbon dioxide, khoảng tám triệu héc ta rừng bị mất mỗi năm.
- Thay đổi thành phần khí quyển và hậu quả nóng lên toàn cầu.
- Mất đất canh tác không thể phục hồi và sa mạc hoá. Phá rừng và sa mạc hoá có thể bị ngăn chặn bởi việc chấp nhận các quyền sở hữu và chính sách này đã thành công thậm chí khi dân số tiếp tục tăng.
- Nhiều giống loài bị tuyệt chủng. Từ môi trường sống bị giảm bớt trong các khu rừng nhiệt đới vì các kỹ thuật phát quang và đốt thỉnh thoảng do những người dân du canh thực hiện. Đặc biệt tại các quốc gia có dân số nông nghiệp tăng trưởng nhanh, tỷ lệ tuyệt chủng hiện tại có thể lên tới 140,000 giống loài mỗi năm.
- Tỷ lệ tử vong trẻ sơ sinh và trẻ em cao. Tỷ lệ tử vong trẻ sơ sinh cao do nghèo đói. Các quốc gia giàu với mật độ dân số cao có tỷ lệ tử vong trẻ sơ sinh thấp.
- Tăng cơ hội phát sinh của bệnh dịch và dịch lớn. Vì nhiều lý do môi trường và xã hội, gồm cả các điều kiện sống quá đông đúc; suy dinh dưỡng và không có, không thể tiếp cận, hay tiếp cận không đầy đủ các dịch vụ chăm sóc y tế, người nghèo thường dễ mắc các bệnh truyền nhiễm.
- Đói, suy dinh dưỡng hay chế độ ăn không đầy đủ với sức khoẻ kém và các bệnh do thiếu ăn [ví dụ còi cọc].
- Đói nghèo cùng với lạm phát ở một số vùng và mức độ hình thành tư bản kém. Đói nghèo và lạm phát trở thành vấn đề lớn hơn bởi các chính sách kinh tế và quản lý kém của chính phủ.
- Tuổi thọ thấp tại các nước có dân số tăng nhanh.
- Các điều kiện sống mất vệ sinh vì suy giảm nguồn nước.
- Tỷ lệ tội phạm cao vì tăng các tổ chức buôn bán ma tuý và tội phạm bởi những người ăn cắp các nguồn tài nguyên để tồn tại.
- Xung đột về các nguồn tài nguyên đang cạn kiệt, dẫn tới gia tăng các nguy cơ chiến tranh.
- Lương thấp. Trong mô hình kinh tế cung và cầu, khi số lượng người lao động tăng [tăng cung] kết quả làm hạ lương bổng [giá giảm] khi nhiều người cùng cạnh tranh cho một công việc.
Phương hướng giải quyết bùng nổ dân số
Tuy các khuynh hướng hiện nay của thế giới không cho thấy bất kỳ một giải pháp thực tế nào cho sự quá tải dân số của loài người trong thế kỷ XXI. Một số biện pháp giảm nhẹ đã được hay có thể được áp dụng để giảm tác hại của sự quá tải dân số:
Kiểm soát sinh sản [ kế hoạch hóa gia đình]
Quá tải dân số liên quan tới vấn đề kiểm soát sinh sản, một số quốc gia châu Á như Cộng hoà Nhân dân Trung Hoa, sử dụng các biện pháp mạnh để giảm tỷ lệ sinh. Một số nhà lãnh đạo và nhà môi trường [như Ted Turner] đã cho rằng Liên hiệp quốc cần thiết phải áp dụng nghiêm ngặt một biện pháp hạn chế sinh sản như kiểu Trung Quốc trên toàn cầu.
Giáo dục và tuyên truyền
Một cách nữa là tập trung vào giáo dục về quá tải dân số, kế hoạch hoá gia đình. Các biện pháp kiểm soát sinh sản; và chế tạo các dụng cụ kiểm soát sinh sản như bao cao su cho nam/nữ và thuốc tránh thai dễ tiếp cận.
Ở Ai Cập đã thông báo một chương trình giảm sự quá tải dân số của mình bằng giáo dục kế hoạch hoá gia đình và đưa phụ nữ vào lực lượng lao động.
Định cư ngoài Trái Đất
Trong thập niên 1970, Gerard O’Neill đã đề xuất xây những nơi sinh sống ngoài vũ trụ có thể đáp ứng gấp 30,000 lần khả năng của Trái Đất chỉ bằng cách sử dụng vành đai tiểu hành tinh và rằng cả hệ mặt trời. Có khả năng đáp ứng cho sự gia tăng dân số như hiện tại trong hàng nghìn năm nữa.
Bài viết liên quan: Nguyên nhân sụp đổ của chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và Đông Âu
Hi vọng với những thông tin trên sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về nguyên nhân bùng nổ dân số là gì và các biện pháp khắc phục hiện nay. Đừng quên theo dõi GiaiNgo để cập nhật những nội dung mới mỗi ngày nhé!